واژه دعا به معناى ندا، حاجت خواستن و درخواستِ همراه خضوع است. دعا در كتاب و سنت، عبادت و يادكرد اسماى حسناى الهى شمرده مى شود. على(ع)رادمرد عرصه نيايش است. ادعيه اى كه از آن حضرت برجاى مانده، زيباترين نجواى انسانى با خداوند است. از ديدگاه امام، دعا محبوب ترين عمل نزد خداوند، سلاح مؤمن و كليد رحمت و پيروزى است. آدمى در همه حال بايد با خداوند نيايش كند. دعا امرى واقعى است كه در نظام تكوين، علتى مؤثر به شمار مى آيد؛ اما در زمره علل طبيعى جاى نمى گيرد.
دعا آثار فراوان دارد؛ از جمله: قضاى الهى را باز مى گرداند، مايه بخشايش گناهان مى شود و درخواست ها را برمى آورد. دعا با قضا و قدر الهى منافات ندارد، و تأثير علل طبيعى هستى را به تأخير مى اندازد يا از ميان مى برد. تغيير قضاى الهى با دعا، نوعى قضا شمرده مى شود. همچنين دعا نمى تواند جانشين عمل باشد؛ زيرا تنها در مقام عاملى تكوينى براى موارد خاص و در بستر خود تأثيرگذار است. دعا مرزهايى سه گانه دارد: بايد در مسير سنت هاى الهى باشد و با اصل مصلحت نستيزد و مشروعيت داشته باشد. تنها پس از رعايت اين مرزها است كه دعا اثربخش مى شود.
اجابت دعا نيز شروطى ويژه دارد. اخلاص، اطاعت از خدا و حضور قلب، سه شرط اجابت دعا است. همچنين دعا آدابى دارد كه موجب كمال و فزونى ميزان تأثيرگذارى آن مى شود. البته چنان نيست كه اصل پذيرش و اثربخشى دعا منوط به اين آداب باشد. وضو گرفتن، دست به سوى آسمان برداشتن، عجز و لابه، ستايش خداوند، توسل و اصرار در دعا، از آداب دعا به شمار مى آيند.
دعا در همه حال مطلوب است، اما در برخى از اوقات زمينه بهترى براى اجابت دارد. على(ع)بر دعا به هنگام اذان نماز و پس از نماز تأكيد كرده است. برخى از اوقات شبانه روز، هنگام نزول باران، وقت زوال خورشيد و هنگام طلوع فجر، از زمان هاى مناسب دعا دانسته شده است. درآموزه هاى علوى، گناه، برعهده داشتن مظالم مردمان و ترك امر به معروف و نهى از منكر، سه مانع اجابت دعايند. دعا براى ديگران، از اوج شخصيت و كرامت نفس آدمى حكايت مى كند. على(ع)از دعا چونان سلاحى كارآمد بر ضد دشمنان بهره مى جسته است.
