هر كس كم ترين شناختى از حديث نبوى داشته باشد، در تواتر اين حديث كه «سه گروه با على(ع)خواهند جنگيد» ذره اى ترديد به خود راه نمى دهد. يكى از اين سه گروه، مارقين (خوارج) بودند كه على(ع)در نهروان با آنان جنگيد. خوارج در جنگ صفين ظهور يافتند و پس از دسيسه معاويه، على(ع)را به پذيرش حكميت مجبور ساختند؛ هر چند بعدها پذيرش حكميت را كفر ناميدند و بر ضد حضرت شوريدند. شمار اين گروه دوازده هزار يا شش هزار تن بوده است. اخبار متواترى دلالت دارد كه خوارج مخالف تداوم جنگ با معاويه بوده اند؛ اما نكته مهم اين است كه پيشينه خوارج و انديشه خارجى گرى به جنگ جمل باز مى گردد.
سياست على(ع)تأمين امنيت و هدايت بود؛ اما خوارج با شورش بر ضد مردم و غارت و كشتار، راه گفت وگو را بستند. امام بسيار كوشيد تا خوارج را بر پذيرش حق قانع سازد و آنان را از ايجاد اختلاف و تفرقه در صفوف مسلمانان بازدارد؛ اما آنان نه تنها از انديشه خود بازنگشتند، كه بر اقدامات ناشايست خود افزودند. به اين ترتيب، رويارويى امام(ع)و خوارج، در نهروان اتفاق افتاد. شمار نيروهاى امام كم بود و شمار نيروهاى خوارج بسيار. على(ع)با احتجاجات خود موجب شد تا پيش از آغاز جنگ، شمار انبوهى از خوارج توبه كنند و به راه حق بازگردند؛ اما سرانجام جنگ درگرفت. على(ع)ياران خويش را براى نبرد آرايش نظامى داد و پرچم امان را به دست ابوايوب انصارى سپرد. هر كس از خوارج به اين پرچم پناه مى آورد، در امان بود.
حضرت فرمان داد كه سپاهيان او جنگ را آغاز نكنند و فراريان را نكشند. نكته مهم اين است كه خوارج آغازگر جنگ بودند و تا وقتى آنان حمله نكردند، لشكر امام برجاى خود بود. در اين جنگ تقريباً همه نيروهاى خوارج كشته شدند و چنان كه امام پيشگويى كرده بود، شمار نجات يافتگان آنان به ده تن نرسيد. طبق همان پيشگويى، شمار شهداى لشكر امام نيز به ده نفر نرسيد. على(ع)اسلحه و ابزارهاى اردوى خوارج را به غنيمت گرفت و ميان ياران خود تقسيم كرد؛ اما ديگر چيزها و غلامان و كنيزان را به ورثه صاحبان آن ها پس داد.
بنا بر گزارشى تاريخى، جنگ نهروان يك سال و اندى پيش از شهادت على(ع)رخ داده است. برخى از خوارج كه در نهروان امان طلبيده بودند، پس از جنگ، نافرمانى پيشه كردند و دست به شورش زدند، اما امام به آسانى تحركات و آشوب هاى آنان را يكى پس از ديگرى خاموش مى كرد. خوارج پس از شهادت على(ع)نيز در عرصه هاى گوناگون حضور داشتند و هرگز نابود نشدند. هنوز هم بقاياى آنان در برخى از مناطق جهان زندگى مى كنند.
