راهکارهای مسئله- محوری در پژوهش‌های علوم انسانی
نوشتاری از دکتر مهدی عباس‌زاده معاون امور پژوهشی و آموزشی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
برای حرکت به سمت مسئله-محوری در پژوهش‌های علوم انسانی در مؤسسات پژوهشی، راهکارهایی به ذهن می‌رسد که برخی از آنها عبارتند از:
- تدوین ساختار معرفتی دانش:
یک پیشنهاد این است که در گروه‌های علمی، با محوریت اعضای هیأت علمی، “ساختار منطقی-معرفتی رشته/گرایش” تدوین شود تا نظام موضوعات و مسائل آن رشته/گرایش دقیقاً مشخص شده، مسائل حل‌نشده جهت درج در عناوین پژوهش‌های علوم انسانی تعیین گردد.
- اجرای مطالعات نیازسنجی:
پیشنهاد دیگر این است که در گروه‌های علمی، با محوریت اعضای هیأت علمی (و مشارکت دانشجویان دکتری)، به منظور تعیین مشکلات در سطوح فردی-جمعی، “مطالعات دقیق و فنیِ نیازسنجی” (بانظرداشت تفاوت بین “نیاز” و “خواست”) به انجام برسد تا متعاقباً مشکلات، مسئله‌پردازی شود و در قالب پژوهش‌های علوم انسانی مورد پژوهش قرار گیرد.
– اجرای مطالعات میدانی (نه صرفاً کتابخانه‌ای) و کیفی (نه صرفاً کمّی و آماری) ناظر به جامعه هدف با ابزارهای پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده، از شیوه‌های علمی نیازسنجی است.
- رایزنی با نهادهای حاکمیتی و بخش صنعت و فناوری:
پیشنهاد دیگر این است که در گروه‌های علمی، با محوریت اعضای هیأت علمی، با نهادهای حاکمیتی و بخش صنعت و فناوری “رایزنی فنی و دقیق” صورت گیرد تا مشکلات آنها که قابل مسئله‌پردازی و حل‌شدن از طریق پژوهش و نهایتاً برطرف‌شدن مشکل است، مشخص گردد.
- شکل‌گیری میزهای علمی یا هسته‌های حل مسئله استاد-محور:
پیشنهاد دیگر این است که در گروه‌های علمی، با محوریت اعضای هیأت علمی، “میزهای علمی یا هسته‌های حل مسئله” تشکیل شود تا سیاست‌‌پژوهی کنند و گزارش‌های راهبردی (policy paper) از ماحصل پژوهش‌های علوم انسانی، به منظور حل مسائل حاکمیتی، تهیه شود.
- تهیه و اجرای طرح تمحض علمی پژوهشگران:
پیشنهاد پایانی این است که در گروه‌های علمی، “طرح تمحض علمی پژوهشگران” تهیه شود تا از طریق تمرکز هریک از اعضای هیأت علمی در یک حوزه معرفتی (گرایش) محدود و محدّد علوم انسانی، مسائل مرتبط به‌درستی شناسایی شود و مورد پژوهش قرار گیرد و از پراکنده‌کاری پرهیز جدی گردد. در این صورت، پژوهشگران متخصص تربیت خواهند شد.
