منطقه كوفه پس از فتوحات مسلمانان در قلمرو ساسانى، براى استقرار پايگاه نظامى در نظر گرفته شد. طراحى شهر كوفه با تعيين محل مسجد آن آغاز شد و سپس خيابان ها و گذرگاه هاى اصلى و فرعى آن سامان يافت. قبيله هاى عرب نخست در آن منطقه چادر زدند و سپس خانه هايى از نى و سرانجام خانه هاى آجرى و خشتى بنا كردند. محله هاى كوفه نيز به نام قبيله هاى ساكن در آن خوانده مى شد. تاريخ بناى شهر را در ميانه سال هاى پانزدهم تا بيست هجرى دانسته اند.
در وجه تسميه كوفه اختلافاتى وجود دارد. كوفه با همه خاطرات تلخ خود، سرزمين فضيلت ها است. پيامبر از اين شهر سخن گفته است. على و امامان نيز اين شهر را ستوده اند. بعدها كوفه پايگاه خلافت على(ع)شد و اهميت افزون ترى يافت. بيش تر خطب و مواعظ امام در مسجد كوفه ايراد شده است. مسجد كوفه، محراب و منبر، جايگاه قضاوت، و جايى به نام «رحبه» داشته كه على(ع)در آن جا به پرسش هاى مردمان پاسخ مى گفته است. احاديثى در باب فضيلت مسجد كوفه در دست است. البته مخالفان در آن جا مساجدى ساخته اند كه به «مساجد ملعونه» شهرت يافته است.
تركيب جمعيتىِ كوفه متنوع بود و بعدها على(ع)قبايل ساكن در آن جا را در هفت گروه سامان داد. عرب ها، ايرانيان مسلمان و شخصيت هاى برجسته اسلام ساكنان كوفه بوده اند. كوفه پيش از خلافت على(ع)موقعيتى نظامى و سپس سياسى داشت و حاكمانى چون سعد بن ابى وقاص و وليد بن عقبه را به خود ديد. نقش شهر كوفه در حوادث زمانه عثمان نيز ويژه است. پس از او مردم كوفه بيش از ديگران از بيعت با على(ع)استقبال كردند.
پس از حضور كوفيان در جنگ جمل، كوفه مركز خلافت على(ع)شد و حضرت در دوازدهم رجب ۳۶ به كوفه در آمد. كوفه تا هنگام شهادت على(ع)به سال چهلم هجرى، مركز تحولات نظامى، سياسى و اجتماعى جهان اسلام بود. سركشى معاويه، ظهور خوارج و شهادت على(ع)از رويدادهايى هستند كه سهم مردم كوفه در آن ها فراوان است. از آن جمله مى توان گفت نخستين رهبران خوارج كوفى بوده اند. سركشى كوفيان از رويارويى با لشكريان معاويه، غارت هاى ضحاك بن قيس، نعمان بن بشير، سفيان بن عوف و يزيد بن شجره، از جمله وقايعى به شمار مى آيند كه به گونه اى به كوفه و كوفيان مربوط مى شوند.
واپسين كار على(ع)در نبرد با شام نيز با خيانت برخى كوفيان همراه شد و حضرت را آزرده تر از پيش ساخت. سرانجام، على(ع)در محراب مسجد كوفه و به دست يكى از كوفيان به شهادت رسيد. مى توان گفت كه كوفه همواره مركز حضور عاشقان و نيز دشمنان اهل بيت(ع)بوده است.
