شناخت اصول، روش ها و سبك هاى گوناگون افراد در رفتار و كردارشان را «سيره شناسى» مى نامند. اسوه طلبى و الگوخواهى در نهاد آدمى است. از اين رو، شناخت سيره انسان كامل ضرورت مى يابد.
على(ع)، پس از پيامبر، مصداق كامل «اسوه حسنه« است و سيره او آفاق گسترده اى دارد. سيره عبادى امام متكى بر ناب ترين معرفت توحيدى است. عبادت از ديدگاه حضرت، خشوع عاشقانه در برابر خداوند است، نه بيم دوزخ و اميد بهشت. همچنين گفتار و رفتار بى اخلاص ارزش ندارد.
نماز نيز بزرگ ترين جلوه عبادت در سيره عبادى على(ع)است كه ابعاد و اركان گوناگون دارد. سيره خانوادگى امام در همسردارى، رفتار با فرزندان و نيز خويشاوندان خود، تجلى عطوفت و ادب و تربيت دينى است. سيره اجتماعى على(ع)بر پايه ها و اصولى مبتنى است كه از متن قوانين اسلام برمى خيزد.
احترام به حقوق و كرامت انسان ها، مروت و مدارا با دوست و دشمن، سهل انگارى نكردن در دين، عدالت اجتماعى، برابرى اجتماعى در ابعاد طبقاتى، حقوقى، مالى و قضايى و مشورت در امور اجتماعى، بنيادهاى سيره اجتماعى علوى شمرده مى شوند.
على(ع)در بُعد سياست و حكومت به ارزش هاى الهى و انسانى مى انديشد و قدرت را ابزار تكامل مادى و معنوى جامعه مى شمرد. از اين رو، در سيره سياسى آن حضرت به اصولى چون راست كردارى و صداقت، حق مدارى و باطل ستيزى، قانونمدارى، سازش ناپذيرى با باطل، نظم و انضباط و شايسته سالارى برمى خوريم. همچنين مراقبت از كارگزاران و نظارت دايم بر كار آنان، پرهيز از اعمال زور و استبداد رأى، نقدپذيرى، ارتباط بى واسطه با مردم، رعايت حقوق اقليت و تعليم و تربيت، ديگر بنيان هاى سيرت سياسى على(ع)به شمار مى آيند.
سيره قضايى امام نيز سپهرى تابناك است. در ديدگاه ايشان قاضى ركن نخست داورى است. بدين سبب، كفايت و شايستگى قاضيان، امرى پر اهميت است. تأمين نيازهاى اقتصادى قاضيان، تأمين امنيت قضايى آنان و نظارت بر آنان، از مهم ترين عناصر سيره قضايى على(ع)است. در ديدگاه آن حضرت، قضاوت اصول خاصى دارد. قاضى بايد با احكام قضاوت آشنا باشد، آداب آن را رعايت كند، از شتاب در داورى بپرهيزد، بين طرفين دعوا تساوى برقرار سازد، و در قضاوت، مصالح جامعه و نظام حكومتى را در نظر آورد.
سيره نظامى على(ع)نيز صبغه اى الهى دارد. مهم ترين موضوع در ايجاد نظم نظامى، آمادگى هاى دفاعى سپاه است. وجود برنامه تاكتيك جنگ و دفاع نيز اصلى بنيادين محسوب مى شود. همچنين حفظ عدالت و رعايت اخلاق جنگ، از جمله دشنام ندادن، آغازگر نبرد نبودن، اتمام حجت با دشمن، نهى از مبارزه طلبى و رعايت ارزش هاى معنوى، اركان سيره نظامى على(ع)به شمار مى روند. سيره على(ع)در همه اين عرصه ها، منش و روش انسان كامل است.
