احقاق‌الحق

 

 در میان آثار متکلمان شیعه، کتاب هاى علامه حلى بیش از همه توجه مخالفان و موافقان را به خود معطوف داشته است. احقاق الحق کتابى است که در تبیین اندیشه هاى کلامى علامه حلى و در دفاع از کتاب نهج الحق وى نگاشته شده است. پس از تألیف این کتاب، یکى از علماى عامه در رد آن کتابى نوشت. پس از آن، قاضى نوراللَّه شوشترى احقاق الحق را در پاسخ به این رد و در دفاع از نهج الحق نگاشت. بعدها آیت اللَّه مرعشى نجفى نیز با نوشتن ملحقات الاحقاق، پژوهش هاى علامه و قاضى را بسط داد، و با این کار، بهج الحق و احقاق الحق را در کنار هم احیا کرد. نهج الحق یک دوره اصول عقاید اسلامى است و از مسائلى سخن مى گوید که اهل سنت، بر خلاف قرآن و سنت، به آن ها اعتقاد یافته اند. برخى از دانشوران دینى این کتاب را ترجمه و شرح کرده اند.

 فضل بن روزبهان، در قرن دهم هجرى، ابطال نهج الباطل را در رد نهج الحق نگاشت. سهم اندیشه در متن توهین آمیز این کتاب اندک است، و مؤلف با همان عنوان کتاب، به بطلان مذهب شیعه حکم مى دهد. قاضى نوراللَّه شوشترى، کتاب احقاق الحق را در پاسخ به ابطال نهج الباطل نگاشته است. این کتاب خلاصه اى از مجادلات شیعه و سنى در باب عقاید اشعریه درباره خدا، نبوت، امامت، تفسیر قرآن، احادیث و فقه است. قاضى نوراللَّه در حدود ۱۵۰ کتاب و رساله در احیاى تشیع نوشته است. قاضى در احقاق الحق، نخست متن نهج الحق، و سپس متن ابطال نهج الباطل، و در نهایت رأى خود را مى آورد. آیت اللَّه مرعشى نیز در جاى جاى کتاب، ضمن شرح و نقد، دیدگاه خود را بیان مى کند. پس احقاق الحق عرصه دیدگاه هاى چهار متکلم مسلمان است. قاضى نوراللَّه با تألیف این کتاب، به صراحت از حقانیت تشیع علوى سخن گفت و برترى کلام شیعى را آشکار ساخت، اما سوگمندانه پس از انتشار بسیار محدود این کتاب، به دست مخالفان متعصب به شهادت رسید. اکنون نسخه هاى متعددى از این اثر در دست است. این کتاب در ایران و مصر به چاپ رسیده است و پاره اى از پژوهش گران شیعى نیز به شرح و توضیح و ترجمه آن پرداخته اند. علامه محمدحسن مظفر و سید نصیرالدین طباطبایى بهبهانى از آن جمله اند. آیت اللَّه مرعشى نجفى نیز با نوشتن حواشى و تعلیقات و ملحقات مفصل، در کنار احیاى احقاق الحق، مجموعه اى ارجمند در باب امامت و فضایل پشوایان معصوم شیعه فراهم آورده است. این حواشى درازدامن، ملحقات الاحقاق نام دارد. احقاق الحق و ملحقات الاحقاق در ۳۶ جلد انتشار یافته است. جلدهاى اول تا سوم، و اندکى از جلد هفتم، شامل احقاق الحق است، و جز چهار جلد فهرست آیات و روایات، دیگر مجلدات تألیف آیت اللَّه مرعشى است.