احقاق‌الحق

 

 در ميان آثار متكلمان شيعه، كتاب هاى علامه حلى بيش از همه توجه مخالفان و موافقان را به خود معطوف داشته است. احقاق الحق كتابى است كه در تبيين انديشه هاى كلامى علامه حلى و در دفاع از كتاب نهج الحق وى نگاشته شده است. پس از تأليف اين كتاب، يكى از علماى عامه در رد آن كتابى نوشت. پس از آن، قاضى نوراللَّه شوشترى احقاق الحق را در پاسخ به اين رد و در دفاع از نهج الحق نگاشت. بعدها آيت اللَّه مرعشى نجفى نيز با نوشتن ملحقات الاحقاق، پژوهش هاى علامه و قاضى را بسط داد، و با اين كار، بهج الحق و احقاق الحق را در كنار هم احيا كرد. نهج الحق يك دوره اصول عقايد اسلامى است و از مسائلى سخن مى گويد كه اهل سنت، بر خلاف قرآن و سنت، به آن ها اعتقاد يافته اند. برخى از دانشوران دينى اين كتاب را ترجمه و شرح كرده اند.

 فضل بن روزبهان، در قرن دهم هجرى، ابطال نهج الباطل را در رد نهج الحق نگاشت. سهم انديشه در متن توهين آميز اين كتاب اندك است، و مؤلف با همان عنوان كتاب، به بطلان مذهب شيعه حكم مى دهد. قاضى نوراللَّه شوشترى، كتاب احقاق الحق را در پاسخ به ابطال نهج الباطل نگاشته است. اين كتاب خلاصه اى از مجادلات شيعه و سنى در باب عقايد اشعريه درباره خدا، نبوت، امامت، تفسير قرآن، احاديث و فقه است. قاضى نوراللَّه در حدود ۱۵۰ كتاب و رساله در احياى تشيع نوشته است. قاضى در احقاق الحق، نخست متن نهج الحق، و سپس متن ابطال نهج الباطل، و در نهايت رأى خود را مى آورد. آيت اللَّه مرعشى نيز در جاى جاى كتاب، ضمن شرح و نقد، ديدگاه خود را بيان مى كند. پس احقاق الحق عرصه ديدگاه هاى چهار متكلم مسلمان است. قاضى نوراللَّه با تأليف اين كتاب، به صراحت از حقانيت تشيع علوى سخن گفت و برترى كلام شيعى را آشكار ساخت، اما سوگمندانه پس از انتشار بسيار محدود اين كتاب، به دست مخالفان متعصب به شهادت رسيد. اكنون نسخه هاى متعددى از اين اثر در دست است. اين كتاب در ايران و مصر به چاپ رسيده است و پاره اى از پژوهش گران شيعى نيز به شرح و توضيح و ترجمه آن پرداخته اند. علامه محمدحسن مظفر و سيد نصيرالدين طباطبايى بهبهانى از آن جمله اند. آيت اللَّه مرعشى نجفى نيز با نوشتن حواشى و تعليقات و ملحقات مفصل، در كنار احياى احقاق الحق، مجموعه اى ارجمند در باب امامت و فضايل پشوايان معصوم شيعه فراهم آورده است. اين حواشى درازدامن، ملحقات الاحقاق نام دارد. احقاق الحق و ملحقات الاحقاق در ۳۶ جلد انتشار يافته است. جلدهاى اول تا سوم، و اندكى از جلد هفتم، شامل احقاق الحق است، و جز چهار جلد فهرست آيات و روايات، ديگر مجلدات تأليف آيت اللَّه مرعشى است.