به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست تخصصی با عنوان “ماهیت و مؤلفه های سنّت سلوکی امام خمینی” با سخنرانی حجت الاسلام دکتر علی فضلی مدیر گروه عرفان و معنویت پژوهشگاه چهارشنبه ۳ خرداد ماه ۱۴۰۲ برگزار شد.
چکیده ای از متن ارائه شده در این نشست در ادامه می آید:
«در آغاز به این سخن آیت الله جوادی آملی اشاره شد که: «در زندگی نود ساله امام، دو دهه را باید از یکدیگر جدا کرد که دیگران این دو دهه را نداشتند و این دو دهه مخصوص ایشان است: دهه اوّل: دهه انس او به جهان «غیب» و «عرفان» است. دهه دوّم: دهه انس او به عالم «شهادت» و «رهبری» است.» این نشست در مقام بررسی دهۀ اول است؛ این که حضرت امام در دهۀ اول چگونه سلوک کرده و بر چه سنت سلوکی تکیه داشته و در آن سنت به چه اصولی پایبند بوده و برای انجام این اصول از چه شیوهای بهره برده اند؟ اما این که در دهۀ دوم این عرفان چه تبلوری پیدا می کند و در حوزۀ عرفان سیاسی و عرفان اجتماعی ظهور پیدا می کند، سخن دیگر و بحث دیگری است.
در این راستا نخست به دو مقدمه پرداخته شد: یکی آن که ماهیت سنت سلوکی چیست؟ دوم آن که جایگاه حضرت امام در سیر تطور تاریخ عرفان چیست؟
در مقدمۀ اول بیان شد که سنت سلوکی تعلیمی از تعالیم سلوکی است که به عنوان محور منازل سلوکی و روح صراط سلوک است. مانند سنت عشق برای سلوک عاشقانه یا سنت فتوت برای سلوک جوانمردانه. وقتی سنت روح و اصل صراط سلوک قرار می گیرد، بر تمامی منازل و آداب سالک پیرو آن سنت رنگ می پاشد و شیوۀ سلوکی وی را تغییر می دهد و به منازل سمت و جهت خاصی می دهد باید دید که سنت سلوکی حضرت امام علیه السلام چه بوده است؟
در مقدمۀ دوم بیان شد که نخستین هستۀ حرکت عرفان اسلامی در حوزه های علمیه حوزۀ اصفهان و استاد بزرگش آقا محمد بید آبادی تنکابنی بود که سرآغاز سه حرکت فلسفى و عرفانى شد. فلسفه صدرایى، عرفان سلوکی و عرفان نظرى. در سلسلۀ تاریخی شاگردان فلسفه وی، ما ملاعلی نوری را می بینیم و در سلسلۀ تاریخی شاگردان سلوکی، ما آقا سید علی قاضی را می بینیم و در سلسلۀ شاگردان عرفان نظری نیز میرزا هاشم اشکوری را می بینیم که مرحوم آیت الله شاه آبادی، استاد عرفان نظری و عملی حضرت امام شاگرد ایشان بوده است.
پس از این دو مقدمه به تشریح سنت سلوکی حضرت امام پرداخته شد و آن سنت توجه قلبی به حق سبحانه است؛ چنان که در نامۀ عرفانی به دو شاگردش آقا میرزا جواد همدانی و سید ابراهیم خوئی مقبره ای به آن توصیه کردند.
برای تعریف و تبیین توجه قلبی، به انسان شناسی سلوکی امام نیاز است که خود بحث دقیق و گسترده ای دارد که در این نشست تا حدودی به آن اشاره شده است؛ یعنی امام در شرح حدیث عقل و جهل با تأسی از استادش مرحوم شاه آبادی که رساله ای دربارۀ عقل و جهل دارد، اساس انسان شناسی سلوکی را بیان کرده اند. پس از این بیان، به تعریف توجه تام پرداخته شد که همان خروجی از هر انگیزه و خواسته ای که دل را به غیر خدای سبحان فرا می خواند، به نحوی که هیچ مطلوب، محبوب، مقصود و مقصدی جز خدا برای سالک باقی نماند.
آنچه را که نگاه امام را ویژه می کند، روش نظام مند دست یافتن به توجه قلبی و پیاده سازی سنت توجه قلبی در صراط سلوک است و آن این که توجه تام به خدای سبحان به سه عنصر تحصیل، تطهیر و تلقین تکیه دارد؛ یعنی تحصیل دروس عرفان نظری برای درک مفهومی و عقلی از توحید عرفانی؛ پاکسازی دل از تفرقه ها و آلودگی های رفتاری و اعتقادی؛ القای مکرر آن مفاهیم ذهنی و عقلی از توحید عرفانی به دل. پس برای عملیاتی ساختن این سه عنصر باید سه گام برداشت: یکی آموختن معارف توحیدی و حقایق عرفانی و تفکر عقلی دربارۀ آنها در راستای تحصیل؛ دومی تقید به احکام تکلیفی و تعالیم سلوکی به خصوص محاسبه و مشارطه و مراقبه در راستای تطهیر دل و ایجاد زمینه برای نفوذ آن معارف به دل؛ سومی نیز تفهیم آن معارف و حقایق به دل و تلقین و تکرار آن معارف در زندگی برای نفوذ آن معارف از عقل به قلب. در این نشست به این سه عنصر و سه گام پرداخته شد.
