اعجاز معارف عرفانی در تفسیر عرفانی از منظر امام خمینی
نوشتاری از محمدعلی اسدی نسب عضو هیات علمی گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
قرآن شامل انواع و وجوهی از اعجاز است اما مهم‌ترین آن‌ها اعجاز عرفانی است زیرا اثبات آن برای مخالفان بسیار آسان تر از وجوه دیگر است و کافی است چند آیه از قسمتهای مختلف قرآن در زمینه معارف الهی انتخاب شود که در زمان نزول و زمانهای بعدی همانندی نه داشته و نه خواهد داشت از‌این‌رو امام خمینی می‌‌گوید: این کتاب عزیز در محیطى و عصرى نازل شد که تاریک ترین محیط و عقب افتاده ترین مردم در آن زندگى مىکردند و به دست کسى و قلب الهى کسى نازل شد که زندگى خود را در آن محیط ادامه مىداد و در آن حقایق و معارفى است که در جهان آن روز- چه رسد به محیط نزول آن- سابقه نداشت و بالاترین و بزرگ ترین معجزه آن‌همین است. آن مسائل بزرگ عرفانى که در یونان و نزد فلاسفه آن سابقه نداشت و کتب ارسطو و افلاطون بزرگ ترین فلاسفه آن عصرها از رسیدن به آن عاجز بودند و حتّى فلاسفه اسلام که در مهد قرآن کریم بزرگ شدند و از آن استفادهها نمودند به آیاتى که با صراحت زنده بودن همه موجودات جهان را ذکر کرده، آن آیات را تأویل مىکنند و عرفاى بزرگ اسلام که از آن ذکر مىکنند همه از اسلام اخذ نموده و از قرآن کریم گرفتهاند و مسائل عرفانى به آن نحو که در قرآن کریم است در کتاب دیگر نیست.
در جای دیگری بیان می‌دارد: قرآن شریف به قدرى جامع لطایف و حقایق و سرایر و دقایق توحید است که عقول اهل معرفت در آن حیران مىماند؛ و این، اعجاز بزرگِ این صحیفه نورانیّه آسمانى است …و هر کس نظرى به عرفان قرآن و عرفاى اسلام که کسب معارف از قرآن نمودند کند و مقایسه ما بین آن‌ها با علماء سایر ادیان و تصنیفات و معارف آن‌ها کند، پایه معارف اسلام و قرآن را، که اسّ اساس دین و دیانت و غایه القصواى بعث رسل و انزال کتب است، مىفهمد؛ و تصدیق به این که این کتابْ وحى الهى و این معارف معارف الهیّه است براى او مئونه ندارد.
بیان اول امام گرچه در راستای محدود کردن قلمرو اعجاز در صدر اول اسلام است اما بیان دوم این قلمرو را ابدی می داند که تا ابد ممکن نیست اثری هموزن حقایق عرفانی قرآن ایجاد گردد. بنابراین تفسیر عرفانی چون جنبه های معارف عرفانی قرآن را روشن می سازد و درنتیجه اعجاز آن را ثابت می‌کند امری ضروری خواهد بود و برای اقناع دیگران به قبول اسلام و قرآن باید دقیقاً و عمیقاً این عرصه را توضیح داد و آن را ترویج نمود
