بریده ای از تحقیق اتمام یافته مبانی معرفت‌شناختی علوم انسانی اسلامی از منظر قرآن کریم
دکتر رمضان علی‌تبار عضو هیأت علمی گروه منطق فهم دین پژوهشگاه
علوم انسانی اسلامی بر مبانی مختلفی از جمله مبانی معرفت‌شناختی استوار است. مهم‌ترین مبانی معرفت‌شناختی را می‌توان ذیل محورهایی نظیر قلمرو معرفتی علوم انسانی اسلامی، منابع معرفتی و اعتبارسنجی علوم انسانی اسلامی، استخراج و تبیین نمود. این مبانی را می‌توان با مراجعه به قرآن کریم و بر اساس آموزه‌های آن تدارک دید؛ زیرا برخی آیات قرآن، دلالت و اشارت مستقیم و غیرمستقیم به این مبانی دارند.
با عنایت به اینکه بیشتر علوم انسانی رایج بر مبانی سکولار استوار است یکی از راه‌های تولید علوم انسانی اسلامی، توجه به مبانی دینی و الهی است که از جمله آن، مبانی معرفت‌شناختی است که این مبانی را می‌توان از کتاب و سنت (به مثابه مبنا و منبع معرفت دینی) استخراج و استنباط نمود؛ از اینرو طرح این گونه تحقیق در راستای تولید علوم انسانی اسلامی بوده و امری ضروری است. فرضیه تحقیق عبارت است از: اصل ابتنای علوم انسانی اسلامی بر برخی مبانی معرفت‌شناختی قرآنی.
در تحقیق حاضر به لحاظ جمع‌آوری اطلاعات، از روش اسناد و مدارکی و به لحاظ ماهیت روش، از روش تحلیل و تبیین عقلی استفاده می‌شود. یافته‌های تحقیق عبارت است از: وسعت قلمرو علوم انسانی اسلامی، تکثر منابع معرفتی ( اینکه خداوند دو نوع منبع معرفت برای شناخت حقایق معرفی می‌کند: یکی منبع و مشأ ایجادی و دیگری منبع معرفت‌شناختی.
به لحاظ هستی‌شناختی، خداوند، منبع اصلی و سرچشمه تمامی معارف و شناخت‌هاست. منبع ایجادی (هستی‌شناختی)، به فاعل ایجادی علم اشاره دارد و منبع معرفت‌شناختی علم، ناظر به مجاری و کانال‌های ارتباطی است. منابع و ابزارهای معرفت‌شناختی علوم انسانی اسلامی، عبارت‌اند از: منابع درون‌خیز مثل عقل، فطرت و قلب و منابع برون‌خیز نظیر کتاب، سنت، تاریخ، طبیعت و حواس). در حوزه اعتبارسنجی می‌توان به مبنای واقع‌گروی و تنوع و تکثر روش‌شناختی و امثال آن اشاره نمود.
