یادداشت هفتم
نسبت نعمتها و لذتهای بهشت با نعیم دنیایی چگونه است؟ شباهتها و تفاوتهایشان در چیست؟
نوشتاری از حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا شاکرین عضو هیات علمی گروه منطق فهم دین پژوهشگاه برگرفته از کتاب ارزشمند «زندگی در بهشت»
نعمتهای بهشتی فراتر از حد تصور است و در عین اینکه شباهتهایی چون واقعی بودن و… با نعمتهای اینجهانی دارد، تفاوتهای مهمی نیز بین این دو هست. برخی از این تفاوتها عبارت است از:
- زوال و بقا: دنیا گذرگاه است و نعمتها و لذتهای آن فساد و زوالپذیر. قرآن متاع دنیا را به عنوان عَرَض معرّفی کرده است.[۱] در لغت و عرف امر اصیل را جوهر و چیز ناپایدار را عَرَض میخوانند. قرآن کریم متاع دنیا عَرَض را خوانده تا بفهماند که دنیا همچون عکسی است که اصلی دارد و انسان نباید به عکس دل ببندد، بلکه باید به صاحب عکس دل بست. متاع دنیا رفتنی و (ما عند الله) که نعمتهای بهشتی تجلی آنند باقی است[۲] و چون انسان با مرگ از بین نمیرود نیازمند متاع باقی و کالای جاوید است.[۳]
- لذت خالص و ناخالص : نعمتها و لذایذ دنیا با غم آمیخته است و در آن نشاط محض متصور نیست؛ ولی در قیامت، این دو از یکدیگر جدایند؛ و لذتهای بهشت امیخته با هیچ رنج و ناگواری نیست (…لا یمسّنا فیها نصب ولا یمسّنا فیها لغوب).[۴]
- محدودیت، تزاحم و عدم آن: دنیا محل تزاحم، تمانع و انواع محدودیتها است و از همین رو گاهی در دنیا انسان به خواسته خود نمیرسد؛ ولی در آخرت، بهشتیان هر چه طلب کنند، برایشان بدون هیچ منع، محدودیت و تزاحمی حاصل است: (لهم فیها ما یشآءُون…)؛[۵] زیرا اراده آنها در طول علل قریبه و موثر است.[۶]
- ضعف و قوت ادراک: درک انسان در بهشت بسیار شدیدتر و نیرومندتر است. این از آن رو است که اولا در این جهان ادراکات و شناخت‌ها ضعیف‌تر و از ورای حجاب‌ها و پرده‌هاست؛ ولی در سرای آخرت پرده‌ها و حجاب‌ها از برابر انسان برداشته شده و انسان مستقیمتر حقایق را درک می‌کند، چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: ﴿لقد کنت فی غفله من هذا فکشفنا عنک غطاءک فبصرک الیوم حدید﴾[۷]. ثانیا ادراک بسته به قوّت وجود است و در سرای آخرت مرتبه وجود شدیدتر و مظهریت نفس در تمام اعضاى جسم زیاد بوده، تمام اعضاى انسانى در کمال مظهریت براى نفس است.[۸] در نتیجه لذایذ بهشتی به لحاظ قوت ادراک و التذاذ قابل قیاس با لذتهای دنیوی نیست.
- سهولت و دشواری: این جهان ظرف سعی و تلاش است و درمواردی نعمتها و متاع آن با سختیها، تلاشهای طاقتفرسا و دراز آهنگ و اسباب و وسائط متعدد به دست میآید. در بهشت اما بر اساس آیات و روایاتی که پیشتر گفته آمد، همه چیز مهیا، در دسترس و در انتظار خواست انسان بهشتی و یا مولود اراده او است.
- دلزدگی و دلبردگی: بسیاری از نعمتها و لذتهای اینجهانی جنبه موقتی داشته پس از چندی به ضد خود تبدیل شده ملال آور میشود. تا آنجا که گفته شده است در لذتهای مادی این جهان آنچه لذتبخش است عمدتا راه وصول است و پس از وصول لذت فروکش کرده و یا از بین میرود. در مقابل لذتهای اخروی از این جهت نیز پایایی و دوام داشته و هرگز از دلانگیزی آنها کاسته نمیشود. در واقع انسان در این جهان، حالت گم‌کرده‌ای را دارد که در پی گم‌شده خویش است و آنچه را می‌یابد، می‌پندارد که آن را یافته است و به آن دل خوش می‌کند؛ اما پس از چندی احساس می‌کند که آن نیست و لاجرم خسته و دلزده در پی چیز دیگر میرود. اما در جهان آخرت، مؤمن به آنچه در اعماق فطرت خویش دلبستگی داشته و گم‌شده واقعی او بوده، یعنی حیات جاوید در جوار رب‌العالمین رسیده است و به هیچ‌وجه خستگی و ملال و دلزدگی برایش پیدا نمیشود. از همین روی قرآن کریم می‌فرماید: «در آنجا (بهشت) انسان‌ها طالب دگرگونی (و وضع جدید) نیستند.»[۹].
[۱] (تبتغون عرَض الحیوه الدّنیا فعنداللّه مغانم کثیره)[۱] سمره نساء، آیه ۹۴؛ نیز: سوره اعراف، آیه ۱۶۹.
[۲] سورهٴ نحل، آیهٴ ۹۶
[۳] تفسیر موضوعی – ج ۴ – معاد در قرآن صفحه ۸۴و ۸۵.
[۴] سوره فاطر، آیه ۳۵. جهت آگاهی بیشتر بنگرید: آیه الله جوادی آملی، دنیاشناسی و دنیاگرایی در نهج البلاغه، ص ۵۶
[۵] سوره فرقان، آیه ۱۶.
[۶] دنیاشناسی و دنیاگرایی در نهج البلاغه صفحه ۵۸.
[۷]. ما اکنون پرده را از تو برگرفتیم، پس دیده‌ات تیزبین است ق، آیه ۲۲. جهت آگاهی بیشتر بنگرید: شهید مطهری،یادداشتها، ج ۷، ص ۱۵۲ و مرتضی مطهرى، مجموعه آثار،ج۲، ص ۵۲۳ و ۵۲۴.
[۸] امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص ۲۲۱.
[۹]. کهف، آیه ۱۰۸. جهت آگاهی بیشتر بنگرید: مرتضی مطهرى، مجموعه آثار،ج ۲، ص ۵۲۴.
