علامه طباطبایی و اجتهاد جامع (مسأله خزائن الهی و تنزیل شیء)
نوشتاری از آقای محمدعلی اردستانی عضو هیأت علمی گروه فلسفه پژوهشگاه
علامه طباطبایی با تأملات عمیق در مسأله تنزیل شیء از خزائن الهی در صحیفه الهیه، حقیقتی مابعدطبیعی را که در حکمت متعالیه به شیوه عقلی محض مورد تحلیل قرار گرفته، بر پایه شیوه ای اجتهادی در متون دینی در مسائل کلیه الهیه که فراتر از اجتهاد فقهی در متون دینی در مسائل فرعیه الهیه است، مورد تفسیر قرار داده که از این جهت می توان آن را از تأسیسات این حکیم مؤسس دانست.
این تأسیس اجتهادی بر پایه اجتهاد جامع ایشان، در کتاب فلسفه هستی (هستی مراتبی)، در کنار نظریات عقلی محض فلسفی در این زمینه به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است. این کتاب که در راستای حوزه تمحض استنباط معارف عقلی از متون دینی به نگارش درآمده، در بهار هزار و سیصد و نود و هشت، به فرایند تصویب گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی سپرده شده و اکنون در آستانه انتشار قرار گرفته است.
در اینجا در اشاره ای به این تأسیس اجتهادی می توان گفت که شیء پیش از نزول به این نشئه و استقرار در آن، خزائنی نزد خدای متعال دارد و در حال بودن در آن خزائن، مقدّر به قدر و محدود به حدی نبوده و با این وصف، شیء همان شیء است. در تنزیل که بر نوعی از تدریج دلالت می‌کند، گویا اشاره به این است که شیء در نزولش، مرحله‌ای را بعد از مرحله‌ای طی کرده و در هر مرحله‌ای وارد شود، امر جدیدی از قدر بر آن طاری می‌شود که پیش از آن نبود تا در مرحلۀ اخیر واقع شود، آنگاه از هر جانب، در احاطۀ قدر قرار می‌گیرد. به هر حال، قدر، متأخر از آن خزائن و ملازم نزول شیء بوده و هنگام تنزل شیء و تمامیت نزول شیء و ظهور وجود شیء برای حق تعالی معلوم است، پس قدر به حسب علم، تقدم بر شیء دارد، اگر چه در وجود، مقارن با شیء بوده و منفک از آن نبوده و هر چیزی مصاحب با قدر آفریده شده است.
