دعا، همه حقیقت عبادت است

به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و به نقل از مهر، حجت‌الاسلام دکتر علیرضا قائمی‌نیا، مدیر قطب علمی فلسفه دین اسلامی و عضو هیأت علمی گروه معرفت‌شناسی پژوهشگاه در یادداشتی به مناسبت ایام شب‌های قدر به اهمیت دعا پرداخته است؛

انسان با موجودات دیگر در این ویژگی تفاوت دارد که او «جهت‌یافتگی وجودی» دارد. حالات وجودی او به سوی چیزی جهت می‌یابد. مثلاً، چیزی را دوست دارد یا از چیزی می‌ترسد یا به چیزی اشتیاق دارد و غیره. روابط وجودی آدمی در حالت خاصی تمرکز پیدا می‌کند. به عبارت دیگر، همه آنها جهت خاصی می‌یابند. این جهت‌یافتگی به سمت و سویی خاص را «ارتیاحوجودی» می‌نامیم. ارتیاح وجودی نحوه‌ای از فعلیت‌یافتگی وجودی در زندگی است که در آن، همه حالات آدمی به سمت و سوی یک چیز خاص می‌وزد.

ای زندگی تو و توانم همه تو

جانی و دلی، ای دل و جانم همه تو

تو هستی من شدی، از آنم همه من

من نیست شدم در تو، از آنم همه تو

آدمیان در زندگی روزمره چنین حالتی ندارند. معمولاً، در آنها پراکندگی در حالات وجودی به چشم می‌خورد؛ بدین معنا که حالات وجودی آنها در جهات مختلفی تعیّن پیدا می‌کند. مثلاً، آنها به چیزی علاقه دارند و از چیز دیگری می‌ترسند و به چیز سومی امید دارند. از این نظر، در روزمرگی هرگز ارتیاح وجودی را نمی‌بینیم. بلکه هر آنچه می‌بینیم «پراکندگی (عدم ارتیاح) وجودی» است. اما این پرسش مطرح می‌شود که آیا آدمی می‌تواند به اشیا و پدیده‌های دنیوی ارتیاح وجودی پیدا کند؟ در نگاه توحیدی انسان فقط به خدا ارتیاح وجودی پیدا می‌کند. امام سجاد (ع) در صحیفه این دعا را دارند: «اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا مِمَّنْ دَأْبُهُمُ الِارْتِیَاحُ‏ إِلَیْکَ‏ وَالْحَنِینُ وَ دَهْرُهُمُ الزَّفْرَه وَ الْأَنِین» ‏.

یعنی خدایا ما را از کسانی قرار بده که در همه حال به سوی تو می‌وزند. ارتیاح وجودی یعنی انسان در همه حال به سوی خدا بوزد و فقط به سمت او نشانه رود. فقط انسان کامل ارتیاحوجودی یا «توحید ارتیاحی» دارد. تمام حالات او به سوی خدا نشانه رفته‌اند.

در روایت آمده که: «الدعا مخ العباده». دعا هسته عبادت و بلکه تمام حقیقت آن است.

دعا چهار مرتبه دارد:

۱- نخست دعا قال است؛ فقط الفاظ است. دیندار دعا می‌کند، ولی این دعا فقط لقلقه الفاظ است. هیچ روح و باطنی ندارد.

۲- در مرتبه دوم دعا حال است؛ یعنی حالی است که در شرایط خاصی به مؤمن دست داده است. حالت استثنایی است که رخ داده است.

۳- در مرتبه سوم دعا تبدیل به ملکه می‌شود؛ حال دشواری نیست و به سهولت در شرایط مختلف به فرد دست می‌دهد.

۴- و بالاخره، در مرتبه چهارم دعا تبدیل به نحوه بودن انسان در عالم می‌شود. نوع وجود انسان دعا می‌شود. کل وجود انسان دعا می‌شود. وجود او به طور کامل دعا می‌شود.

و ماخلقت الجن و الانس الا لیعبدون؛ یعنی انس و جن آفریده شدن تا مخ عبادت را داشته باشند. مخ عبادت در مرحله چهارم حاصل می‌آید؛ یعنی انس و جن آفریده شدن تا نحوه وجود آنها و نحوه در عالم بودنشان دعا گردد.