به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، همزمان با هفته پژوهش، کرسی علمی- ترویجی با موضوع “فلسفه علم اسلامی: چیستی و امکان” توسط گروه معرفت شناسی و علوم شناختی پژوهشگاه به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
در این کرسی علمی، دکتر ابراهیم دادجو به عنوان ارائه دهنده، دکتر حسین رمضانی و دکتر روزبه زارع به عنوان ناقد حضور داشتند.
در این نشست، دکتر ابراهیم دادجو عضو هیأت علمی گروه معرفت شناسی و علوم شناختی پژوهشگاه به بررسی فلسفه علم اسلامی و امکان‌های آن پرداخت. وی با اشاره به مبانی فلسفه ارسطویی و اسلامی، به تفاوت‌های آن با فلسفه‌های علم مدرن اشاره کرد و تأکید کرد که فلسفه علم اسلامی بر پایه ذات‌گرایی و واقع‌گرایی استوار است.
۱. مبانی فلسفه علم اسلامی
دکتر دادجو بیان کرد که هر فلسفه‌ای که عام باشد و به عنوان یک مابعدالطبیعه مطرح شود، تأثیرات عمیقی بر حوزه‌های مختلف از جمله هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، منطق و روش‌شناسی خواهد داشت. وی افزود که فلسفه ارسطویی و فلسفه اسلامی، که بر پایه ذات‌گرایی استوار هستند، به عنوان مابعدالطبیعه‌های عام، تأثیرات گسترده‌ای بر فلسفه علم دارند.
– علم مابعدالطبیعه: در فلسفه اسلامی، علم مابعدالطبیعه به عنوان علمی که مبانی عام و خاص علوم را بررسی می‌کند، پذیرفته شده است. این علم به بررسی وجود، ذوات و خواص ذاتی اشیاء می‌پردازد.
– ذات‌گرایی: فلسفه اسلامی به وجود ذوات و خواص ذاتی اشیاء باور دارد و این ذوات را به عنوان جوهره و حقیقت اشیاء می‌داند.
– واقع‌گرایی: فلسفه اسلامی بر این باور است که تحلیل‌های علمی باید بر اساس واقعیت و ذات اشیاء باشد.
۲. تفاوت‌های فلسفه علم اسلامی با فلسفه‌های مدرن
دکتر دادجو به تفاوت‌های فلسفه علم اسلامی با فلسفه‌های علم مدرن پرداخت و بیان کرد که فلسفه‌های علم پس از نیوتن، ذات‌گرایی و واقع‌گرایی را رد کرده‌اند و به جای تحلیل‌های واقع‌گرایانه، به تحلیل‌های منطقی و زبانی بسنده کرده‌اند.
– انکار علم مابعدالطبیعه: فلسفه‌های مدرن، به ویژه پس از نیوتن، علم مابعدالطبیعه را انکار کرده‌اند و آن را غیرعلمی می‌دانند.
– انکار ذوات و خواص ذاتی: این فلسفه‌ها وجود ذوات و خواص ذاتی اشیاء را رد می‌کنند و به جای آن، به تحلیل‌های منطقی و زبانی بسنده کرده‌اند.
– تحلیل‌های منطقی و زبانی: فلسفه‌های مدرن به جای تحلیل‌های واقع‌گرایانه، به تحلیل‌های منطقی و زبانی روی آورده‌اند.
۳. مفهوم اسلامی بودن فلسفه علم
دکتر دادجو در ادامه به بررسی مفهوم “اسلامی بودن فلسفه علم” پرداخت و بیان کرد که فلسفه علم اسلامی بر پایه سه اصل اساسی استوار است:
– وجود علم مابعدالطبیعه: علم مابعدالطبیعه به عنوان علمی که مبانی عام و خاص علوم را بررسی می‌کند، در فلسفه اسلامی پذیرفته شده است.
– وجود ذوات و خواص ذاتی: فلسفه اسلامی به وجود ذوات و خواص ذاتی اشیاء باور دارد و این ذوات را به عنوان جوهره و حقیقت اشیاء می‌داند.
– ضرورت تحلیل‌های واقع‌گرایانه: فلسفه اسلامی بر این باور است که تحلیل‌های علمی باید بر اساس واقعیت و ذات اشیاء باشد.
۴. ذات‌گرایی جدید و بازسازی آن
دکتر دادجو به بررسی امکان بازسازی ذات‌گرایی جدید در فلسفه علم اسلامی پرداخت و بیان کرد که با بازسازی ذات‌گرایی جدید، می‌توان به فلسفه‌علم‌ای دست یافت که با فلسفه علم اسلامی هماهنگ باشد.
– ذات‌گرایی جدید: ذات‌گرایی جدید در تقابل با ضدذات‌گرایی مابعدنیوتنی است و اصول اساسی ضدذات‌گرایی همچون نفى ذات و خواص ذاتی اشیاء، نفی علیت و ضرورت حاکم بر عالم طبیعت، نفی قوانین مبتنی بر ذات و خواص ذاتی اشیاء، و نفی صدق را ردّ می‌کند.
– بازسازی ذات‌گرایی جدید: دکتر دادجو پیشنهاد کرد که با بازسازی ذات‌گرایی جدید، می‌توان به فلسفه‌علم‌ای دست یافت که با فلسفه علم اسلامی هماهنگ باشد. این بازسازی می‌تواند به غنای فلسفه علم اسلامی کمک کند.
۵. عقلانیت اسلامی و فلسفه علم
دکتر دادجو در بخش پایانی سخنرانی خود به نقش عقلانیت اسلامی در شکل‌گیری فلسفه علم اسلامی پرداخت. وی بیان کرد که فلسفه علم اسلامی با تکیه بر عقلانیت اسلامی، به دنبال ارائه‌ای از علم است که با واقعیت تطابق کامل دارد.
– عقلانیت اسلامی: عقلانیت اسلامی، که ریشه در تعالیم دینی دارد، به فلسفه علم اسلامی این امکان را می‌دهد که از دام‌های فلسفه‌های علم مدرن، مانند ضدواقع‌گرایی و واقع‌گرایی تقریبی، دوری کند.
– واقع‌گرایی قوی: فلسفه علم اسلامی با تکیه بر عقلانیت اسلامی، به دنبال ارائه‌ای از علم است که با واقعیت تطابق کامل دارد. این رویکرد، برخلاف فلسفه‌های مدرن که به واقع‌گرایی تقریبی بسنده می‌کنند، به واقع‌گرایی قوی معتقد است.
– ناقد اول کرسی دکتر حسین رمضانی با اشاره به اهمیت بازسازی ذات‌گرایی جدید، بیان کرد که این بازسازی می‌تواند به غنای فلسفه علم اسلامی کمک کند. وی همچنین تأکید کرد که فلسفه علم اسلامی باید از مبانی هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی قوی‌تری برخوردار باشد.
– دکتر روزبه زارع ناقد این کرسی نیز با اشاره به تفاوت‌های فلسفه علم اسلامی با فلسفه‌های علم مدرن، بیان کرد که فلسفه علم اسلامی با تکیه بر ذات‌گرایی و واقع‌گرایی، به دنبال ارائه‌ای از علم است که با واقعیت تطابق کامل دارد.
دکتر دادجو در پایان سخنرانی خود تأکید کرد که فلسفه علم اسلامی با تکیه بر ذات‌گرایی و واقع‌گرایی، به دنبال ارائه‌ای از علم است که با واقعیت تطابق کامل دارد. وی پیشنهاد کرد که با بازسازی ذات‌گرایی جدید، می‌توان به فلسفه‌علم‌ای دست یافت که با فلسفه علم اسلامی هماهنگ باشد. این رویکرد، برخلاف فلسفه‌های مدرن که به واقع‌گرایی تقریبی بسنده می‌کنند، به واقع‌گرایی قوی معتقد است.
