ضرورت پرداختن به عقل عملی در وادی سلوک
نوشتاری از حجت‌الاسلام دکتر علی فضلی مدیر گروه عرفان و معنویت پژوهشگاه
از منظر فلسفۀ علم سلوک، آیا پرداختن به عقل عملی در حوزۀ عرفان عملی و سیر و سلوک ضرورت دارد؟ این پرسش، یک پرسش فلسفۀ عرفانی است که زمینه را برای حضور عقل در وادی سلوک و بعد برای حضور عقل در علم سلوک و تأسیس دانش عقلی سلوکی فراهم میسازد.
به نظر میرسد ضرورت پرداختن به عقل عملی در وادی سلوک از آن روست که:
اول: سلوک؛ یعنی عزم همراه با جزم و تصمیم همراه با اراده بر انجام عمل قلبی و سلوکی جهت حرکت به سوی کمال الهی و لقای الهی. منشأ این عزم و تصمیم و اراده و همت چیست؟ آیا عقل عملی نیست؟
دوم: سلوک؛ یعنی به فعلیت رساندن منجیات و منازل بالقوه موجود در حقیقت قلبی و نفس نطقی. آیا این منجیات و منازل، جنود و قوای موجود در عقل عملی نیستند؟
سوم: سلوک؛ یعنی کنترل قوای غضبی و شهوی و جهت دهی امیال آن قوا به سوی کمال الهی. آیا عقل عملی وظیفۀ کنترل کنندگی نسبت به این قوا را ندارد؟
چهارم: آیا عقل عملی قوۀ بکار گیرنده حواس باطنی و روحانی قلب مانند چشم باطنی و گوش باطنی برای کشف صوری حقایق ما بعد طبیعی است؟
عارفان به صورت جسته و گریخته و به اختصار به این پرسش‌ها پاسخ گفتند، ولی به عنوان یک پرسمان به آن نگاه نکردند و به تفصیل به آن نپرداختند. از این روی فلسفۀ علم سلوک ورود کرده و در مقام تحلیل واقعیات و اعمال سلوکی در حقیقت قلبی، عقل عملی را به عنوان قوۀ عامل سلوکی، قوۀ حامل جنود سلوکی، قوۀ بکار گیرندۀ حواس روحانی برای کشف صوری، قوۀ شناخت واقعیت‌های سلوکی و قوۀ عامل کنترل کنندۀ قوای نفسانی مینگرد و در یک ساختار منسجم منطقی به آن نگاه می‌پردازد.
