جایگاه جهاد در سلامت معنوی اجتماعی
نوشتاری از حجت‌الاسلام دکتر علی فضلی مدیر گروه عرفان و معنویت پژوهشگاه
در فرهنگ دینی راه نیرومندی و ارتقای مادی و معنوی جامعه اسلامی جهاد در برابر دشمنان اسلام است و این نکتهای طلایی و کلیدی است که حضرت امیر علیه السلام در خطبۀ بیست و پنجم نهج البلاغه به آن توجه داده و به زوایای آن پرداختند. البته روشن است که جهاد گستره وسیعی دارد که جهاد اقتصادی، جهاد فرهنگی، جهاد رسانهای، جهاد تبیین، جهاد علمی در کنار جهاد دفاعی را در برمیگیرد و هر یک برای تفوق بر دشمنان لازم و ضروری و موثر است.
از این جهت، مقام معظم رهبری در طی سخنانی در یازدهم مهر ۱۴۰۳ فرمودند؛ جهاد عمده نخبگان خیزش جدید علمی، نهضت جدید علمی و تفوق علمی بر رقیبان و دشمنان است. رویکرد این یادداشت، سلامت معنوی اجتماعی است که فرازی از سخن حضرت امیر علیه السلام را به اشاره شرح میدهد. حضرت فرمودند: « اما بعد بیتردید جهاد دری است از درهای بهشت که خدایش تنها به روی یاران آشنا گشوده است و آن، جامۀ خویش بانیست و زره نفوذ ناپذیر الهی بر پیکر پیکارجویان و سپر اطمینان بخش او برای مجاهدان. پس هر که از سر بیمیلی جهاد را وانهد، خدای جامۀ ذلت بر اندامش فروپوشد و در گرفتاریاش فروپیچد. از درون به خود کم بینی و بلاهت آلود شود و پردهای از کم اندیشی و پرگویی بر دل او فرود آید. به کیفر تباه کردن جهاد، حق از او روی بگرداند، به سختی و رنج گرفتار شود و از عدل و انصاف محروم ماند.»
نکات نهفته در این بیان:
۱- جهاد به عنوان راه عبور مخلصانه از خویشتن برای مراقبت و تقویت و اعتلای جامعه دینی تا سر حد وصول به خدای سبحان دری از درهای بهشت است. زیرا جهاد همۀ قوای قلبی را از تفرقه و خودخواهی که زمینهساز سقامت معنوی هستند، میرهاند و به سوی جمعیت و خداخواهی که پایۀ سلامت معنوی هستند، سوق میدهد و با سرای «سَلاماً سَلاماً» [۲۶/واقعه] که فردوس برین است، مناسب میسازد و در آن سرای سکنی میدهد. (إِنَّ الْجِهَادَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ)
۲- خدای سبحان برای بهترین اولیایش که اول برای تعالی سلامت معنوی و دوم برای وصال الهی مشتقانه به دنبال زمینه‌ها و بسترها هستند، درب سرزمین جهاد را برای آنان گشود. (فَتَحَهُ اللَّهُ لِخَاصَّةِ أَوْلِيَائِهِ)
۳- تقوای اجتماعی که برای حفاظت جامعه از ذلت و برای زینت جامعه به عزت و امنیت توصیه شده است، نیاز به پوشش کامل، زره محکم و سپر مطمئن دارد که جهاد است. در حقیقت جهاد موجب سلامت معنوی اجتماعی است. (هُوَ لِبَاسُ التَّقْوَى و دِرْعُ اللَّهِ الْحَصِينَةُ و جُنَّتُهُ الْوَثِيقَةُ)
۴- کسانی که از روی سقامت معنوی از جهاد در راه خدا روی برمیگردانند، در حقیقت از تدبیر امنیت جامعه دست میکشند و در نتیجه حمایت خدای سبحان را از دست میدهند؛ یعنی خود خواستار آن هستند که خدای سبحان لباس ذلت و ناامنی را بر آنان بپوشاند و رنج و گرفتاری و فروپاشی را برای حکومت و جامعۀ دینی رقم بزند. (فَمَنْ تَرَكَهُ رَغْبَةً عَنْهُ أَلْبَسَهُ اللَّهُ ثَوْبَ الذُّلِّ وَ شَمِلَهُ الْبَلَاءُ)
۵- کسانی که از روی سقامت معنوی از جهاد در راه خدا روی برمیگردانند، در حقیقت ذلت و پستی خود و جامعه را زیر چکمۀ دشمن حس خواهند کرد و مهر بلاهت و بیخردی را بر دل خویش و جامعهشان خواهند کوبید و بی آن که بتوانند برای برون رفت از چیرگی ستمگرانۀ دشمن چارهای بیاندیشند، ذلت و بلاهت را به عنوان نشانههای سقامت معنوی فردی و اجتماعی بر پیشانی جامعه حکاکی خواهند کرد. (وَ دُيِّثَ بِالصَّغَارِ وَ الْقَمَاءَةِ وَ ضُرِبَ عَلَى قَلْبِهِ بِالْإِسْهَابِ)
۶- کسانی که از روی سقامت معنوی جهاد در راه خدا را ضایع میکنند، حق و حقوق آنان پایمال میشود و خود به سوی نابودی و فروپاشی و ویرانی و آشفتگی گام برمیدارند و عدالت و انصاف نیز از آنان میگریزد. به راستی اگر تباهسازی جهاد در گسترۀ جامعه دینی فراگیر شود، جامعه از حق و عدل محروم گشته، دچار فروپاشی و ویرانی میشود. (وَ أُدِيلَ الْحَقُّ مِنْهُ بِتَضْيِيعِ الْجِهَادِ وَ سِيمَ الْخَسْفَ وَ مُنِعَ النَّصَفَ)
