به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در راستای سلسله گفتگوهای علمی با مدیران گروه‌های پژوهشکده‌های علمی پژوهشگاه، سراغ جناب آقای دکتر سیدحسین فخر زارع مدیر گروه فرهنگ‌پژوهی پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه رفتیم. در ادامه نظر شما را به گفتگو با ایشان جلب می‌کنیم:
اولویت‌های سال ۱۴۰۳ گروه فرهنگ‌پژوهی با توجه به اهدافی که این گروه دنبال می‌کند چه بود و تا چه حدی محقق شد؟
گروه فرهنگ‌پژوهي در راستای چشم اندازهای ترسیم‌شده پژوهشگاه در حوزه پژوهش از سال ۱۳۸۷ در پژوهشكده فرهنگ و مطالعات اجتماعي پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي فعال شده و با رویکردهای سهگانه اندیشمندی، دانشمندی و دغدغه‌مندی انقلابی چند “هدف” اصلی را دنبال می‌کند که عبارتند از:
- تبیین مباني، ماهيت، مولفه‌ها و کارکردهاي فرهنگ و عوامل و قواعد تکون و تطور آن بر اساس منابع و مدارک اسلامی و دستاوردهای علمی جهانی در حوزه فرهنگی و اجتماعی؛
- ارتقاي توان نظريه‌پردازي و توليد انديشه و روش‌هاي تصحيح، تعميق و تقويت آن در موضوعات فرهنگی و اجتماعی بر اساس آموزه‌های دینی و در راستای تحقق سند گام دوم انقلاب؛
- پیراست، داوری، تنسیق و سامان‌دهی دانش در حوزه فرهنگی و اجتماعی با اتکا بر اندیشه دینی و نقد نظرات معارض و پاسخ به شبهات القایی در این حوزه؛
- طرح و ارائه دستگاه روشگانی علوم فرهنگی اجتماعی و روش حل مسائل با بهره‌گیری از آموزه‌های اسلامی؛
- ترسیم الگویی جامع و علمی در راستای تحقق جامعه اسلامی با توجه به بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی؛
- آسیب شناسی و حل چالش‌های فرهنگی در قلمرو نظام اجتماعی به‌منظور تحکیم نظام فرهنگی؛
- بررسي نقاط ضعف و قوت و بازپژوهي انتقادي و ارائه روزآمد ميراث علمي درباره ساختار فرهنگی و موضوعات مرتبط بدان، ناظر به آموزه‌های دینی و سند گام دوم انقلاب اسلامی؛
حسب اهداف مشخص‌شده، این گروه، “خط‌مشی‌هایی” را تعریف کرده که مجموعه پژهشگران اعم از اعضای محترم هیئت علمی و غیر هیئت علمی برای تحقق آنها ناظر به رویکردهای سهگانه مزبور فعالیت‌های خود را تنظیم می‌نمایند:
- فراهم کردن فرصت تحليل، شناخت و تبیین روشمند آسيب‌ها و جريان‌هاي فرهنگي داخل و خارج کشور؛
- زمينه‌سازي براي ارتقاء سطح کيفي برنامه‌ريزي و مديريت فرهنگي و مطالعات مهندسي فرهنگي در کشور؛
- نقد و مطالعه تطبیقی عالمانه مکاتب و روشهای موجود در حوزه فرهنگ و اجتماع و مواجهه فعال با مبادی تفکرات رقیب و ایجاد بستر تعامل علمی دو سویه با اندیشههای موافق؛
- ظرفیت‌سازی برای مسألهشناسی و پاسخگویی به نیازهای روزآمد در قلمرو نظام فرهنگی اجتماعی اسلام؛
- رصد چالش‌ها و چشماندازهای فرهنگی-اجتماعی و بیان راهکارهای شایسته جهت ارتقاء جایگاه فرهنگی-اجتماعی اسلام؛
- زمينه‌سازي براي تقويت و توسعه فرهنگ ايراني ـ اسلامي درجهت تحقق چشم‌انداز بيست ساله نظام؛
آينده‌پژوهي از وضعيت فرهنگي اجتماعي در سطوح مختلف به‌منظور بسترسازي مناسب براي تحقق تعميق و توسعه دين‌مداري و پيشگيري از مسايل و آسيب‌هاي احتمالی
به دنبال این سیاستگذاریهای اصلی، گروه سلسله فعالیت‌ها و “ماموریت‌های” خود را نیز در چند محور تعریف کرده است
- شناسایی، جذب و به کارگیری منابع انسانی متعهد و متخصص در حوزه فرهنگ و اجتماع
- انجام مطالعات بين‌رشته‌اي فرهنگي و بهره‌گیری از دستاوردهای علمی جهانی؛
- تشکیل کرسی‌های نقد و نظریه‌پردازی، نشست‌های علمی و هم‌اندیشی در موضوعات فرهنگی و اجتماعی؛
- ارتباط و تعامل نظام‌مند با مراکز علمی به منظور زمینه سازی مشارکت‌جویی متقابل در پروژه‌های علمی؛
- انجام پژوهش‌هایی کیفی و کمی و مطالعات نظری و سیاست‌پژوهانه در حوزه فرهنگی و اجتماعی؛
- انجام مناظرات علمی به منظور ارتقای کیفی تفکّر بومی در ساحت‌های اجتماعی؛
- پایش تحولات فرهنگی و اجتماعی جامعه و رصد جریان‌های اثرگذار بر اساس شاخص‌های اسلامی
- ارائه تحليل و پيشنهادهاي راهبردي در عرصه‌هاي مختلف فرهنگي اجتماعيِ قابل استفاده در مراكز تصميم‌ساز و تصميم‌گير
- حضور فعال در موضوع‌سازی برای خلق دانش فرهنگی اجتماعی در مراکز دین‌پژوهی بر اساس نتایج فعالیت‌های پژوهشگاه.
عطف به اهداف، خط‌مشی‌ها و ماموریت‌هایی که بیان شد، گروه فرهنگ‌پژوهی حسب اولویت‌بندی علاوه بر تداوم طرح‌ها و پژوهش‌ها و برنامه‌های پیشین، در سال جاری عناوین جدیدی را مبتنی بر نیازهای اساسی جامعه و عطف به سه موضوع اصلی: “برنامه هفتم توسعه”، “گام دوم انقلاب اسلامی” و “بازسازی ساختار فرهنگی کشور” دنبال می‌کند که انشالله در قالب پژوهش، کرسی‌ها و نشست‌های علمی، همایش‌ها و جلسات تخصصی ارائه خواهد شد.
لطفاً در خصوص فعالیت های گروه و نوع فعالیت‌های آنها توضیح دهید؟
این گروه حسب برنامه‌ریزی‌های قبلی و ناظر به نیازمندی‌های جامعه علمی، در زمینه همایش علمی، در سال جاری همایش ملی «فلسفه فرهنگ» را در دستور کار دارد که تعدادی از پیش‌نشست‌های علمی آن انجام شد و تعدادی دیگر در حال انجام است و این نشست‌ها تا حد کفایت ادامه خواهد یافت و امیدواری هست که با مشارکت دستگاه‌های مختلف از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان هنری شهرداری تهران و نهادهای دیگر در صورت اخذ موافقت، در سال جاری اصل همایش برگزار شود. برخی عناوین پژوهشی در قالب طرح‌های موظفی، حق‌التحقیق و حق‌التالیف نیز که جدیدا به تصویب رسیده‌اند یا در مظان تصویب هستند نیز از جمله اموری است که این گروه دنبال می‌کند. سلسله نشست‌ها، گزارش‌ها و مقالات مستخرج از پروژه‌های علمی و مجموعه یادداشت‌های رسانشی از دیگر فعالیت‌هایی است که اعضای محترم گروه اعم از اعضای محترم هیئت علمی یا پژوهشگران مرتبط با گروه انجام می‌دهند.
چند رخداد مهم پژوهشی اعم از نشست، کرسی و غیره در سال ۱۴۰۲ انجام شد؟
چند نشست علمی و کرسی ترویجی در موضوعات برنامه هفتم توسعه، حجاب، هویت، تمدن، فرهنگ و فلسفه فرهنگ (در راستای همایش فلسفه فرهنگ) نیز با مشارکت پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌های مختلف کشور به صورت حضوری و برخط با حضور تعداد زیادی از فرهیختگان و دانشجویان و طلاب محترم برگزار شد. جلسات نقد کتاب نیز از دیگر فعالیت‌ها بود که به تناسب موضوعات گروه و تخصص اعضای گروه دنبال شد.
آیا برنامه‌ای برای برگزاری نشست‌های مشترک با دیگر مراکز پژوهشی نیز داشتید؟
برای هم‌افزایی بیشتر با مراکز پژوهشی، پرهیز از موازی‌کاری و تکرار ناشدن تحقیقات و پژوهش‌ها و با هدف گسترش اثرگذاری بیشتر تولیدات اندیشه‌ای و علمی، سیاست‌های پژوهشگاه در سال‌های اخیر بیشتر متمرکز بر این بوده که با آگاهی یافتن از آثار و فعالیت‌های پژوهشی مجموعه‌های هم عرض، وارد عرصه‌های نوین‌تری شود و به نیازهای معرفتی جامعه پاسخ دهد. در این راستا چه در برگزاری جلسات و کرسی‌های علمی و چه در تدوین و تالیف و تحقیقات و چه در نقد و ارزیابی‌های سعی بر این است که از همکاری‌های پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌های معتبر کشور استفاده شود. گروه پیش از انجام مجموعه این همکاری‌ها کوشیده است هم اطلاع‌رسانی‌های لازم را توسط روابط عمومی پژوهشگاه در خبرگزاری‌های و سایت‌های مختلف داشته باشد و هم پس از انجام، نتیجه و گزارش کوتاهیی از آنها را ارائه داده است.
همانطور که اطلاع دارید، در ۳۱ امین بهار فعالیت پژوهشگاه را پشت سر می گذاریم، عملکرد پژوهشگاه و جایگاه آن در تولید علم را چگونه می‌بینید؟
بحمدلله پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی از جمله مراکز بسیار معتبر علمی در سطح کشور است که دارای اعتباری عمیق است. این اعتبار حاصل پرداختن به نیازهای معرفتی و حل‌کردن معضلات فکری، فرهنگی و اجتماعی است که حسب ارزیابی‌ها و بررسی‌هایی که توسط مراکز اعتبارسنجی انجام شده، آن را موفق ارزیابی کرده‌اند. وارد شدن به عرصه‌های علمی جدید و نوبنیاد در کشور، تولید مبانی و اصول هریک از علوم اسلامی، تولید فلسفه‌های مضاف، پرداختن به زوایای مختلف علوم شناختی، اهتمام به مقوله نظام‌ها و نظام‌پردازی، مدنظر قرار دادن آسیب‌های مختلف اندیشه‌ای و اجتماعی و امثال آن از جمله دغدغه‌های پژوهشگاه است که با کوشش جدی عالمان در این پژوهشگاه دنبال می‌شود و امید است زمینه‌های بهره‌گیری از این تلاش‌ها نیز در جامعه علمی بیش از پیش مهیا گردد.
متعاقب پرداختن به عرصه‌های بنیادین و نظری، پژوهشگاه در سال‌های اخیر مترصد بوده بخش‌های زیادی از فعالیت‌هایش را در زمینه‌های علمی کاربردی‌تر متمرکز نماید تا هم گستره بهره‌مندی آن وسیع‌تر گردد و هم جامعه علمی بتواند به شکل ملموس‌تری با به‌کارگیری این فرآورده‌های علمی مسیر بهتری را با توجه به ادبیات و مبانی و معارف دینی فراراه خود قرار دهد.
آیا حوزه های تمحض تعریف شده در گروه، اخیراً به روز رسانی شده و یا متناسب با نیاز جامعه هدف تغییر کرده‌اند؟
در سال قبل ساختار منطقی- معرفتی گروه فرهنگ‌پژوهی و حوزه‌های تمحض بر اساس سیاستگذاریهای جدید شورای محترم پژوهشگاه و نیازهای کشور توسط مدیر گروه مورد بازبینی و اصلاح و تکمیل قرار گرفت و در چند جلسه گروه بررسی شد. تعداد پنج تمحض علمی برای اعضای گروه در نظر گرفته شده که عبارتند از: ۱) تمحض علمی فلسفه فرهنگ، ۲) تمحض علمی نظریه‌های فرهنگی متفکران مسلمان، ۳) تمحض علمی آسیب‌های اجتماعی، ۴) تمحض علمی سیاستگذاری فرهنگی ۵) تمحض علمی علم احتماعی اسلامی ۶) تمحض علمی سبک زندگی که دو تمحض آخر جدیدا به مجموعه تمحض‌ها اضافه شده و انشالله در سال جاری آغاز به کار خواهد کرد.
از تحقیقات جاری در گروه و آثاری که به مرحله چاپ و انتشار رسیده اند، برایمان بگوئید؟
چندین تحقیق که در مرحله چاپ و انتشار هستند و یا در مرحله پایانی خود هستند عبارتند از:
تحقیق «استاد مطهری و چپ‌های ایران» و «استادمطهری و نظام لیبرال» توسط آقای مهدی جمشیدی نگاشته و در مرحله آماده سازی و انتشار می‌باشد.
از دکتر فرشاد مهدی‌پور اثری با عنوان «مسئله شناسی فرهنگ به روایت جریان مجدد» در نوبت چاپ می‌باشد.
«تحول علوم انسانی؛ آسیبها و راهبردها» توسط عبدالحسن کلانتری، عباس قنبری برای گروه انجام شده است که بزودی منتشر خواهد شد.
تحقیق «سیاستگذاری اخلاق مدار در برابر خشونتهای اجتماعی» توسط اینجانب با مشارکت دانشگاه شاهد انجام شده و منتشر خواهد شد.
بررسی ابعاد فرهنگی اجتماعی حاشیه‌نشینی و امتداد آن در بروز آسیب‌های اجتماعی که مراحل پایانی آن به انجام رسیده و بزودی به سازمان انتشارات تحویل می‌گردد.
همچنین اثری با عنوان «پاسخ به شبهات عفاف و حجاب در فضای مجازی» که با موضوع گونه‌شناسی شبهات عفاف و حجاب نگارش شده است با حمایت وزارت کشور در گروه سامان یافته است.
انتها، مهمترین دغدغه شما به عنوان مدیر گروه فرهنگ‌پژوهی در سال ۱۴۰۳چیست؟
آنچه گروه در سال جاری هدف‌گذاری کرده انجام طرح‌های جدید و به نتیجه‌رساندن طرح‌های پژوهشی نیمه‌تمامی است که متناسب با نیازهای جامعه طراحی و تصویب شده‌اند. برگزاری سلسله نشست‌های علمی از دیگر دغدغه‌هایی است که متناسب با نیازهای اصلی و با مشورت و اتعاظ از بزرگان علمی و اندیشمندان جامعه انشالله دنبال خواهد شد. برپایی همایش فلسفه فرهنگ نیز از برنامه‌های جدی امسال گروه است. پژوهشگاه مفتخر است که به‌عنوان پیشگام در بحث فلسفه فرهنگ در کنار فلسفه‌های مضاف دیگر این موضوع را دنبال می‌کند و امید آن می‌رود که حاصلِ آن بتواند گستره مباحث مرتبط با فرهنگ و مبانی مربوط به آن را وسعت دهد. بدیهی است طرح‌های پژوهشی جدید و به‌انجام رساندن طرح‌های ناتمام قبل نیز از دغدغه‌های دیگر است که گروه دنبال می‌کند.
