به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ضمن عرض تبریک به مناسبت فرا رسیدن هفته دفاع مقدس و گرامیداشت یاد و خاطر امام راحل عظیم الشأن و شهدای گرانقدر جنگ تحمیلی فرصتی دست داد تا ضمن تورق کارنامه پژوهشگاه در حوزه آثار مرتبط با موضوع دفاع مقدس به معرفی برخی از این آثار ارزشمند نیز بپردازیم که در ادامه تقدیم محضرتان خواهد شد.
مبانی دفاع از دیدگاه امام خمینی(ره) در دفاع مقدس
اثر دکتر سیدعلی بنی لوحی
بدون شک دوران هشت ساله دفاع مقدس یکی از افتخارات بزرگ ملت عزیز ایران است. جنگ ما نه صرفاً جنگ ایران با رژیم سرسپرده عراق بر سر یک تکه خاک، بلکه جنگ اسلام با مجمع بزرگ ظالمان و زورگویان جهان به رهبری شیطان بزرگ آمریکا بود که با تمام قوا درصدد نابودی اسلامی برآمده بودند که با عزم ملت و به رهبری بی بدیل امام راحل(ره) منادی برچیدن سفره ظلم و فساد در جهان معاصر بود.
حماسه جاودان هشت سال دفاع مقدس نمایشی بزرگ و اعجاب انگیز از عظمتهای کم نظیر انسان دیندار قرن حاضر بود که با سلاح و نیروی عظیم ایمان به خداوند متعال و سرسپردن به اسلام ناب محمدی(ص) پدیدار گردیده و لحظه لحظه آن شنیدنی و درس آموز است.
بدون تردید روایت این حرکت بزرگ عدالت طلبانه و آزادیخواهانه برای دفاع از کیان اسلام و میهن اسلامی برای نسل نو از اهمیت فراوانی برخوردار است.
کتاب حاضر سندی گویا از رهبری بی نظیر و شجاعانه بزرگ مرد تاریخ معاصر اسلام در هشت سال جنگ نابرابر است که حافظ عزت و شرف و امنیت همه ما حتی کسانی بود که اسلام امام و پیروان واقعی او را قبول نداشته و ندارند.
در این کتاب تلاش شده است به پرسش های مهم ذیل که عموماً در مورد جنگ تحمیلی عراق علیه ایران مطرح شده است با استفاده از منابع خارجی و اعتراف دشمنان پاسخ داده شود:
(۱) زمینه تجاوز به چه صورتی شکل گرفت و متجاوز چه کسی بود؟ – (۲) شعارهای«صلح طلبی» صدام که از هفته اول جنگ شروع و تا پایان جنگ ادامه داشت دارای چه ماهیتی بود؟ – (۳) علل پیروزی های مقطعی دشمن در یک ماهه اول شروع جنگ چه بود؟ – (۴) عوامل تمرکز قوا در جبهه اسلام پس از رکود اولیه، و رسیدن به پیروزی های بزرگ تا فتح خرمشهر چه بود؟ – (۵) برخورد امام(ره) در مورد ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر و نفوذ به خاک عراق دارای چه ابعادی بود؟ – (۶) چه کشورهایی در منطقه خلیج فارس، کمک های تعیین کننده به عراق داشتند؟ – (۷) تأثیر آمریکا در جنگ ایران و عراق چه بود؟ – (۸) شوروی(سابق) و کشورهای غربی چه تأثیری در جنگ ایران و عراق داشتند؟ – (۹) تأثیرات استفاده عراق از سلاحهای شیمیایی علیه رزمندگان اسلام تا چه اندازه بود؟ – (۱۰) دخالت مستقیم آمریکا در جنگ علیه ایران مخصوصاً در خلیج فارس تا چه اندازه مؤثر بود؟ – (۱۱) چه عواملی باعث پذیرش قطعنامه از سوی ایران شد؟ – (۱۲) برخورد مجامع بین المللی و باصطلاح حقوق بشر در تصویب قطعنامه های مربوطه تا چه حد مبتنی بر واقعیت بود؟ – (۱۳) آیا قبول قطعنامه از طرف ایران شعارهای صلح طلبی صدام را به خاطر شروع حملات مجدد، خنثی نکرد؟ و پاسخ به دهها و صدها سؤال دیگر که با مطالعه متن می توان به آن دست یافت.
جستاری در اصطلاح‌شناسی و مبانی ادبیات داستانی دفاع مقدس
اثری از احمد شاکری
عضو هیات علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه
ادبیات داستانی دفاع مقدس، بدون تردید پر اقبال‌ترین و پیشروترین گونه ادبی دوره پس از پیروزی انقلاب اسلامی است. چنین جایگاهی موجب شده، شناخت ماهیت و ابعاد ادبیات داستانی دفاع مقدس سهم بسزایی در ماهیت شناسی ادبیات داستانی پس از انقلاب داشته و ظهور مکتب ادبی انقلاب اسلامی در این گونه دست یافتنی‌تر بنماید. در طول بیش از چهار دهه از پیدایش اولین آثار داستانی دفاع مقدس، سهم پژوهش‌های نظری که بن مایه ادبی و فکری این آثار را تبیین نموده و جایگاه آن را در نظریه ادبی تعیین نماید. همواره اندک بوده است. مطالعه روشمند و مسئله محور در حوزه ادبیات داستانی دفاع مقدس ضمن اشراف بر مبانی ادبی نیازمند کار بست روش‌های فلسفی مبتنی بر فلسفه و حکمت اسلامی است. به همین دلیل، عموم پژوهش‌های صورت گرفته در مجامع دانشگاهی و پایان‌نامه‌های تحصیلات عالیه، با وجود برخورداری از روش‌های شناخته شده پژوهش ادبی در غرب نسبت به رهیافت فلسفه اسلامی و مبانی آن بیگانه‌اند. این موجب شده است بن مایه قدسی ادبیات داستانی دفاع مقدس که وجه ممیز آن از دیگر نمونه‌های ادبیات جنگ در ادبیات جهان بوده ناشناخته باقی بماند. جستاری در اصطلاح‌شناسی و مبانی ادبیات داستانی دفاع مقدس در نوع خود اولین منبع پژوهشی بومی مسئله محور است که تلاش دارد با رویکرد فلسفه اسلامی به واکاوی اصطلاحات و مبانی ادبیات داستانی دفاع مقدس بپردازد. خصوصیت ممتاز این اثر، بررسی آراء منتقدان و پژوهشگران داخلی و تحلیل آن در چارچوب عقلی و مبانی فلسفه اسلامی است. این کتاب اولین دفتر از مجموعه دفاتری است که به مبانی ادبیات داستانی دفاع مقدس و انقلاب اسلامی می‌پردازد.
درباره مانایی و میرایی (مجموعه نقد ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس)
اثری از احمد شاکری
نقد ادبی، حلقه مکمل نظریه ادبی است. نظریه ادبی اصول موضوعه نقد ادبی را فراهم ساخته و اسالیب نقد را توجیه می‌نماید. با این وجود، تاریخ ادبیات داستانی پس از انقلاب اسلامی، همواره داستان را مقدم بر نقد و آن را نیز مقدم بر نظریه ادبی قرار داده است. اکنون با دسترس بودن آثار برآمده از متن و جریان انقلاب اسلامی می‌توان با روش عقلی استدلالی و مبتنی بر رویکردهای مشخص در حکمت و فلسفه اسلامی، به مطالعه مصداقی این آثار همت گمارد. این امر قادر است حوزه مطالعات مضاف را به ادبیات داستانی نوآور اسلامی بازنماید و لوازم پرسش‌های نظری بنیادین در نظریه ادبی انقلاب اسلامی را تامین نماید. پرسش‌هایی که نه از دانش نظریه ادبی رایج در غرب برآمده و نه نظریه ادبی در غرب پاسخ درخوری بدان داده است. بلکه منحصراً مقومات، غایات، مبانی و مناشی ادبیات انقلاب اسلامی بارور شده پس از انقلاب اسلامی را جست‌وجو می‌کند.سه نوع اثر در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته‌اند:داستان بلند، داستان کوتاه و کتاب نظری
۱ـ جایگاه و کارکرد«ایده اولیه» در روایت داستان؛ با نگاهی بر «ارمیا» نوشته رضا امیرخانی
۲ـ مسئله‌پژوهی آموزش داستان و آموزش گونه محور داستان معاصر؛ با نگاهی به «داستان، گام به گام» نوشته حسین فتاحی
۳ـ هستی و کرانه‌های «ادبیات داستانی زنانه دفاع مقدس» با بررسی و تحلیل «هفت بند» نوشته راضیه تجار
۴ـ شخصیت قدسی و واقع‌گرایی تاریخی؛ بررسی رمان«سه کاهن» نوشته مجید قیصری
۵ـ دشمن شناسی در ادبیات داستانی دفاع مقدس؛ با نگاهی به «فال خون» نوشته داوود غفارزادگان
۶ـ روایت امر غیبی در داستان؛ با نگاهی به «جمجمه‌ات را قرض بده برادر» نوشته مرتضی کربلایی‌لو
۷ـ از حاشیه به متن، نقد و بررسی «نامیرا» نوشته صادق کرمیار
قلم های قدبلند(سیری در ادبیات دفاع مقدس و مقاومت)
اثری از دکتر محمدرضا سنگری
مدیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه
عناصر هویت‌ساز ادبیات انقلاب اسلامی و بخش بزرگ و جدایی‌ناپذیر آن، یعنی ادبیات دفاع مقدس در همه گونه‌هـای ادبی مانند شعر، داستان، خاطره، ادبیات نماشـی، قطعات ادبی، زندگـی‌نامه، وصیـت‌نامـه و کوتاهه‌نگاری‌ها ریشه در درون‌مایه‌های شیعی و گفتمان انقلاب اسلامی دارد. امروزه این ادبیات به دلیل دارا بودن مضامین والایی نظیر دعوت به انقلاب علیه مستبدان، اعتراض به مستکبـران و بیدادگـران، تجلیـل از فرهنگ رشـادت و شهـادت، آزادی خواهی،امید به نصر و پیروزی و… مورد استقبال ملت‌های آزاده جهان که تجربه بیداری، مقاومت و پایـداری در برابر جریان‌های استبدادی و استکباری دارند، قرار گرفته است. در این کتاب به تبیین مبانی، مختصات و آرمان‌های ادبیات دفاع مقدس و مقاومت پرداخته می‌شود.
ساحت‌های مطالعاتی ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس
اثری از دکتر محمدرضا سنگری
مدیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه
این اثر، تکاپویی است برای نشان دادن آفاق و ساحتها و قلمروهای ادبی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و موضوعات پژوهشی که دانشجویان و پژوهندگان عزیز می‌توانند بدانها بپردازند.
آنان که به وادی ادبیات انقلاب و دفاع مقدس گام میگذارند، با مطالعه این «کتاب» تصویری روشنتر و عینیتر فراچشم خواهند داشت؛ این موضوعات اگر با تکیه بر مصداقها مانند داستانها، خاطرهها، دفاتر شعری شاعران، مجموعههای شعری مانند کنگرههای شعر دفاع، شعر بسیج، شعر بیداری جهانی، مسابقات و جشنوارههای داستانی و دیگر انواع ادبی باشد، به چندین هزار موضوع خواهد رسید.
فصل های کتاب عبارت هستند از : شعر انقلاب اسلامی – ادبیات داستانی انقلاب اسلامی
همسو با حماسه (سیری در ادبیات مقاومت)
اثری از دکتر محسن سیفی
تحولات بزرگ و انقلاب‌های سرنوشت‌ساز تاریخ جوامع بشری، بنیان‌های سست گذشته را تخریب و بنیانی نو بر اساس تفکرات و تحولات جدید پایه‌ریزی می‌کنند. در اثنای این تحولات، آنچه امری مسلم، قطعی و خدشه‌ناپذیر می‌نماید، تغییر و دگرگونی بنیان‌های ادبی، فرهنگی و هنری جوامع است. تحولات درونی انسان‌ها، آفریننده دگرگونی‌ها و تحولات بیرونی، رقم‌زننده احساسات، تصمیم‌ها، تفکرات و آینده‌سازی‌ها در سرنوشت جوامع انسانی است. یکی از این تحولات عظیم در جامعه ایران، انقلاب اسلامی است. این دستاورد بزرگ، نشان رشدیافتگی و کمال‌طلبی جامعه ایرانی در مسیر تفکر اسلامی بود. یکی از پیامدهای این دگرگونی بزرگ در بیرون از مرزهای کشور، ادامه‌یافتن دشمنی بدخواهان هم‌پیمان در لباس حمله نظامی هشت‌ساله و پوشاندن لباس رزم و جهاد و شهادت بر تن ملت ایران بود.
در هماره زندگی بشر و در آمد و شد پیکارهای بیرونی و درونی در تمام عصرها قلم سلاح توانمندی بوده است؛ گاه برّان‌تر از شمشیر و تا جهان بشریت باقی است، پیکار حق و باطل و خیر و شر نیز در لباس‌های متفاوت و همرنگ زمان نیز باقی است. انسانِ در جست‌و‌جوی حقیقت و کمال، بازتاب پیکار خویش را با باطل با سلاح قلم مکتوب می‌کند تا آنچه کرده است و راهی را که با خون شسته است، برای آنان که در چرخه هستی و در مسیر تکامل خویش در همین مسیر گام می‌نهند و با باطل روبه‌رو می‌شوند، ماندگار کند. در جریان جنگ تحمیلی و دفاع هشت‌ساله ملت ایران، فرهنگ و باورهای اصیل اسلامی از دل این حرکت عظیم جهادی جوشید و با قلم اهالی ادب در تاریخ ادبیات ایران ثبت شد. از سویی قلم‌به‌دستان اهل دل و از دیگر سو مخالفان دگر‌اندیش، هم در بطن حادثه و هم پس از آن، با گسترش جوانب و بسط زوایا، به انتقال و باز‌گو‌کردن این شبکه عظیم فرهنگی دست زدند.
هشت سال دفاع مقدس همراه با خود جریان نیرومند فرهنگی را در حوزه شعر، قصه، نمایشنامه، نقاشی، سینما و تئاتر به وجود آورد که تجربه‌هایی تازه و بدیع را در لا‌به‌لای شبکه عظیم فرهنگی آن می‌توان یافت. مطالعه، تحلیل، تحقیق، تبیین و نقد و بررسی همه‌سو‌نگرانه و شناخت و باز‌یافت این حادثه عظیم در همه ابعاد بایسته و ضروری است. در فرایند تحلیل، تبیین، باز‌نمایی و باز‌گویی حوادث هشت سال دفاع مقدس در حوزه ادبیات، پژوهشگران و صاحب‌نظران هر‌یک به فراخور دریافت و حوزه مورد مطالعاتی خویش بر سر دفتر آن ایام عنوانی نهاده‌اند تا در ذیل آن، به باز‌نمود فضاهای متفاوت عاطفی، تخیلی، زبانی و بیانی ادبیات آن ایام بپردازند. با گذشت زمان و فاصله‌گرفتن از آن روزها، پرونده پُر ورق ادبیات آن ایام قطورتر و سنگین‌تر شد و به موازات رشد زوایای دید و گسترش نوشتار در حوزه این تحول بزرگ اجتماعی، نویسندگان، اندیشمندان و صاحب‌نظران، نام‌هایی متفاوت، اما شبیه به‌هم از نظر مضمون و ترکیب‌سازی به کار برده‌اند؛ تا جایی که تنوع موضوعات مطرح‌شده منجر به تکثیر عناوین به ادبیات جنگ، ادبیات پایداری، ادبیات مقاومت، ادبیات متعهد و ملتزم و ادبیات دفاع مقدس شده است. کاربرد این عناوین به‌جای یکدیگر و قرار‌دادن موضوعی ذیل عنوان بدون ارتباط علمی و منطقی، کار شایسته‌ای به نظر نمی‌رسد؛ در‌حالی‌که برخی از این موارد به‌عنوان زیر‌مجموعه در دل مجموعه‌ای بزرگ‌تر قرار دارند که شایسته شناخت و باز‌نمایی دقیق هستند.
ما نیز در این کتاب، پس از سامان‌دادن و دسته‌بندی‌کردن تعاریف موجود، در پی رسیدن به تعریفی شایسته از دل تعاریف موجود بوده‌ایم تا با مرز‌بندی‌کردن حوزه مضمون و محتوای این تعاریف، گامی در جهت تکامل این شاخه ادبی به‌سوی جهانی‌شدن آن برداریم. ادبیات جنگ، ادبیات ضد‌جنگ و ادبیات دفاع مقدس مقوله‌هایی هستند که این نوشته درصدد تعریفی منطقی برای آنهاست تا حدود هر‌یک به درستی شناخته شود.
در مورد ادبیات پایداری و دفاع مقدس، تاکنون کتب زیادی در قالب شعر و نثر تألیف شده است. از بهترین نمونه‌های آنها می‌توان به کتب و مقالاتی با عنوان «جلوه‌های ادبیات پایداری در کلام امام خمینی»، «ادبیات پایداری»، «تعاریف و حدود»، «تحلیل چند مؤلفه پایداری در آثار شاعران پایداری»، «ادبیات مقاومت و فلسفه پیدایش مقاومت در کشورهای اسلامی»، «گل‌واژه‌های ادبیات پایداری در قرآن» و «حدیث و متون غیرروایی»، «نماد و نقش‌مایه‌های نمادین در داستان‌های کودک و نوجوان دفاع مقدس»، «هم‌گرایی معنایی میان شعر و داستان دفاع مقدس» و مانند اینها اشاره کرد؛ هرچند تاکنون پژوهش مستقلی در زمینه بررسی و نقد نسبتاً جامع این مطالب صورت نگرفته است. در این کتاب تلاش شده تا این خلأ جبران شود.
علاقمندان جهت تهیه این بسته مطالعاتی و یا کسب اطلاعات تکمیلی می‌توانند به وبگاه رسمی سازمان انتشارات پژوهشگاه به نشانی: www.poiict.ir مراجعه کنند.
