فروغی از حکمت مشارقه
نوشتاری از آقای محمد علی اردستانی (تهرانی) عضو هیأت علمی گروه فلسفه پژوهشگاه به بهانه روز بزرگداشت شیخ شهاب الدین سهروردی (شیخ اشراق)
شیخ شهاب الدین مقتول، مؤسس طریقۀ إشراقیه و صاحب حکمت إشراقیه در توصیف کسانی که از سوی خدای سبحان بشارت به خلاص می یابند، با تضمین سخنی از امام امیرالمؤمنین – علیه السلام – دربارۀ حجج الهی و خلفاء خدا در زمین چنین می گوید:
«جعل اللّه فی البسیطه سبعا من المسالک، و عند السابع تقرّ عین کلّ سالک سیّار. و الذین ینهجون من السبل لیقضوا ما سطر اللّه علیهم فى الکتابه الأولى، و لا یمنعهم المسرّات عن المسیر، و لا یقعدهم حماره القیظ عن السعى الى مرضات اللّه صاحب الأمر، و الذین یطوفون عند الباب، و یخافون حول اللّه، و المصلّون فى الدیجور، و الصابرون فى المناسک، و المتصدّقون فى غفلات قومهم، و الصارمون فى الجهاد، و السائرون فى الأرض و أرواحهم معلّقه بالمحلّ الأعلى،[۱] و أصحاب السکینه الکبرى، سیجدون من اللّه البشرى بالخلاص». حکمه الاشراق.
خدای سبحان در بسیطه (زمین بدن) هفت مسلک قرار داد (باصره و سامعه و ذائقه و شامه و لامسه از حواس ظاهری، و متخیله از حواس باطنی، و قوۀ عقلیه) و نزد قوۀ عاقله، دیدۀ هر سالک سیار روشن می شود (هنگامی که نفس ناطقه مسالک شش گانه را بپیماید و به مسلک هفتم برسد که همان عالم انوار مجرده است، دیده اش روشن شود و اطمینان پیدا کند و قرار به آن استقرار یابد)، و کسانی که سبل را می پیمایند (سالکانی که راه های به سوی خدا را می پیمایند) تا به انجام رسانند چیزی را که خدای متعال در کتابت أولی بر آنان مسطور کرده است و مسرّات (سرورها و شادمانی های بدنی و نفسی) آنان را از مسیر (به عوالم نوری) بازنمی دارد و حماره الغیظ (حرارت شدید، کنایه از امور مهم بدنی و شواغل بسیار جسمی) آنان را (از سعی و سفر به سوی مرضات خدای سبحان صاحب امر) ناتوان و عاجز و زمین گیر نمی‌کند، و کسانی که نزد باب می گردند (کسانی که مکتسب کمالات علمی و عملی اند و کمالات علمی و عملی همان باب خدای متعال هستند) و از حول (قوت و قدرت) خدای سبحان می هراسند، و نمازگزاران (از محققان و مقلدان) در شبهای تاریک، و صابران در مناسک (و عبادات مفروض و مسنون)، و متصدّقان در غفلات قومشان، و صارمان (صاحبان عزم و دلاوران و حاضران) در جهاد (ظاهری با کافران و باطنی با قوای بدنی به تهذیب و تعدیلشان)، و سائران در زمین در حالی که ارواحشان معلّق به محل أعلاست، و اصحاب سکینۀ کبری، همه از خدای سبحان بشارت به خلاص را می یابند.
شرح حکمه الاشراق شمس الدین شهرزوری/ شرح حکمه الاشراق قطب الدین شیرازی.
[۱]. « قَالَ أَخْبَرَنِی أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ اَلْحُسَیْنِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی اَلْقَاسِمِ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ اَلصَّیْرَفِیِّ عَنْ نَصْرِ بْنِ مُزَاحِمٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعْدٍ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ خَدِیجٍ عَنْ کُمَیْلِ بْنِ زِیَادٍ اَلنَّخَعِیِّ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فِی مَسْجِدِ اَلْکُوفَهِ وَ قَدْ صَلَّیْنَا اَلْعِشَاءَ اَلْآخِرَهَ فَأَخَذَ بِیَدِی حَتَّى خَرَجْنَا مِنَ اَلْمَسْجِدِ فَمَشَى حَتَّى خَرَجَ إِلَى ظَهْرِ اَلْکُوفَهِ لاَ یُکَلِّمُنِی بِکَلِمَهٍ فَلَمَّا أَصْحَرَ تَنَفَّسَ ثُمَّ قَالَ: … اَللَّهُمَّ بَلَى لاَ تُخْلِی اَلْأَرْضَ مِنْ قَائِمٍ بِحُجَّهٍ ظَاهِرٍ مَشْهُورٍ أَوْ مُسْتَتِرٍ مَغْمُورٍ لِئَلاَّ تَبْطُلَ حُجَجُ اَللَّهِ وَ بَیِّنَاتُهُ فَإِنَّ أُولَئِکَ اَلْأَقَلُّونَ عَدَداً اَلْأَعْظَمُونَ خَطَراً بِهِمْ یَحْفَظُ اَللَّهُ حُجَجَهُ حَتَّى یُودِعُوهَا نُظَرَاءَهُمْ وَ یَزْرَعُوهَا فِی قُلُوبِ أَشْبَاهِهِمْ هَجَمَ بِهِمُ اَلْعِلْمُ عَلَى حَقَائِقِ اَلْأُمُورِ فَبَاشَرُوا رُوحَ اَلْیَقِینِ وَ اِسْتَلاَنُوا مَا اِسْتَوْعَرَهُ اَلْمُتْرَفُونَ وَ أَنِسُوا بِمَا اِسْتَوْحَشَ مِنْهُ اَلْجَاهِلُونَ صَحِبُوا اَلدُّنْیَا بِأَبْدَانٍ أَرْوَاحُهَا مُعَلَّقَهٌ بِالْمَحَلِّ اَلْأَعْلَى أُولَئِکَ خُلَفَاءُ اَللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ اَلدُّعَاهُ إِلَى دِینِهِ هَاهْ هَاهْ شَوْقاً إِلَى رُؤْیَتِهِمْ وَ أَسْتَغْفِرُ اَللَّهَ لِی وَ لَکُمْ ثُمَّ نَزَعَ یَدَهُ مِنْ یَدِی وَ قَالَ اِنْصَرِفْ إِذَا شِئْتَ». شیخ مفید؛ الأمالی.
