به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت الاسلام دکتر غلامرضا پیوندی، مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه در گفت وگو با شفقنا اظهار داشت: توجه، کمک و احسان و احترام به بزرگسالان از جمله فضیلت های اخلاقی است که در اسلام مورد تاکید قرار گرفته است. حضور بزرگسالان و سالمندان در میان ما از موهبت‌های الهی برای انسان است. در روایتی از رسول اکرم (ص) داریم که فرمودند: «البَرَکَهُ مَعَ أکابِرِکُم؛ برکت با سال مندان شما قرین است». برکت در زندگی انسان با وجود بزرگان و سالخوردگان است و سبب افزایش فیض الهی و بسط نعمت های الهی می شود. پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده است: «مَنْ سَرَّهُ أَنْ یُمَدَّ لَهُ فِی عُمُرِهِ وَ یُبْسَطَ فِی رِزْقِهِ فَلْیَصِلْ أَبَوَیْهِ؛ کسی که طولانی شدن عمر و توسعه در رزق و روزی را دوست دارد، به پدر و مادر خود نیکی کند.
همچنین در موردی پیامبر اولوالعزم حضرت موسی به مقام فردی غبطه خورد؛ در روایتی وارد شده: وقتی حضرت موسی با پروردگارش مناجات می‌کرد، مردی را دید که مناجات می‌کند. به مقام و درجه او غبطه خورد و عرض کرد: «پروردگارا! به چه وسیله بنده‌ات را به این مقام رساندی؟ ندا آمد: «ای موسی! این مرد به پدر و مادر خود نیکی می‌کرد.
وی افزود: تکریم و احترام به بزرگسالان تا آنجا حائز اهمیت است که امام صادق (ع) فرمودند: « الشَّیْخُ فِی أَهْلِهِ کَالنَّبِیِّ فِی أُمَّتِه» وجود یک فرد سالخورده در خانواده مانند وجود پیامبر در بین امتش است. همچنین پیامبر اکرم (ص) در روایت دیگری می فرماید: « لَیسَ مِنّا مَن لَم یُوَقِّر کَبیرَنا و یَرحَم صَغیرَنا» یعنی کسی که بزرگان و سالخوردگان را تکریم نکند و بر کوچکترها رحم نکند در زمره امت پیامبر قرار نمی گیرد.
حجت الاسلام دکتر غلامرضا پیوندی تصریح کرد: ما در زندگی اجتماعی؛ در سوارشدن ماشین، در کوچه و خیابان و اماکن عمومی ، بزرگسالان و پیرمردان و پیرزنانی را می بینیم که احترام آنها برای ما واجب است و این احترام گذاشتن به زندگی و عمر انسان برکت می دهد.
مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشکده پژوهشگاه گفت: در فرهنگ دینى اسلام خود بزرگسالى و وجود سالمندان در میان ما ، یک ارزش محسوب می‌شود و دارای موضوعیت است. به همین دلیل امام صادق (ع) از پیامبر اکرم (ص) نقل می کنند: « مَنْ عَرَفَ فَضْلَ کَبِیرٍ لِسِنِّهِ فَوَقَّرَهُ آمَنَهُ اَللَّهُ مِنْ فَزَعِ یَوْمِ اَلْقِیَامَهِ؛ هرکس فضیلت بزرگتر را که به خاطر سنش حائز است مراعات کند و به او احترام کند، خداوند او را از هول و هراس قیامت در امان می دارد.»
وی تصریح کرد: در نتیجه هرکس مقام پیر مردى را به جهت گذشت سن او بداند و او را احترام کند، خداوند خاطر او را از هراس روز قیامت آسوده می‌سازد. پس یکی از مباحث مهمی که در زندگی و مسائل اجتماعی می توانیم مورد توجه قرار دهیم حقوق سالمندان و بزرگسالان است و اینها به مثابه موهبت و گوهری در میان ما هستند که باید وجودشان را قدر بدانیم. در اینجا اشاره به سخن نورانی پیامبر که در کتاب کافی جلد دوم نقل شده بسیار درس آموز و قابل توجه است:
مِن إجلالِ اللّهِ إجلالُ ذِی الشَّیبَهِ المُسلِمِ؛ از بزرگداشت خداوند، یکی هم بزرگداشت ریش سفیدِ مسلمان است.
حتی پیامبر اکرم (ص) در روایتی می فرمایند که خداوند به بندگان خود به سبب وجود پیران و سالمندان رحم می کند.
وی بیان کرد: اما باید به موضوع اشاره کرد که یکی از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماع امروزی و زندگی ماشینی، عدم شناخت و یا عدم توجه نسبت به حقوق و جایگاه بزرگسالان و سالمندان است؛ چرا که برخی از افراد تصور می‌کنند که آنها مانعی برای راحتی و آسایش زندگی خانواده بوده و سرباری برای جامعه هستند؛ چنانکه خانه سالمندان در زندگی مدرن امروزی که برای نگهداری پیران تشکیل شده رو به افزایش است. علیرغم این که برخی از سالمندان که تعداشان هم کم نیست دارای فرزندانی هستند که حاضر به نگهداری از آنها نیستند. این نوع نگاه بر اساس آموزه‌های دینی امری است که برکت را از زندگی انسان می‌برد.
دکتر پیوندی اظهار داشت: جای پیران و سالمندان به جای آنکه در آسایشگاه‌ها و سرای سالمندان باشد، کانون گرم و با محبت خانواده است تا چراغ خانه روشن بماند و محور جمع شدن افراد خانواده و خویشاوندان و الفت افراد باشد و از تجربیات و اندوخته‌های آنها نیز استفاده شود؛ زیرا سالمندان با کوله باری از تجربه که سرد و گرم روزگار را چشیده‌‌اند، می‌توانند مشاوران خوبی در تصمیم‌گیری‌های مهم در زندگی باشند؛ همانطور که امیر بیان علی علیه السلام می‌فرماید: «رَأْیُ الشَّیْخِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ جَلَدِ الْغُلَام؛ تدبیر پیرمرد را از رشادت جوان دوستتر دارم».
وی افزود: شیخ طوسی در کتاب تهذیب الاحکام روایتی را نقل کرده که حاکی از آن است، پیرمردی نابینا گدایی می‌کرد. امیرالمؤمنین او را دید و پرسید: «مَا هَذَا؟». گفتند: «پیرمردی نصرانی است». امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: «اِسْتَعْمَلْتُمُوهُ حَتَّى إِذَا کَبِرَ وَ عَجَزَ مَنَعْتُمُوهُ أَنْفِقُوا عَلَیْهِ مِنْ بَیْتِ الْمَالِ؛ از او چندان کار کشیدید تا پیر و ناتوان شد، حال به او چیزى نمى‌دهید؟ خرج او را از بیت‌المال بدهید».
پرسش حضرت درباره آن مرد با لفظ «مَا هَذَا؟ این چیست؟» به معنای این است که پرسش از وضعیت اوست؛ زیرا لفظ «مَا» براى سؤال از شی به کارمی رود نه برای اشخاص. حضرت با این سؤال می‌خواهد وضع ناپسند و زشت جامعه را گوشزد نماید که چرا از شخصی تا زمانی که توان داشته است، استفاده کرده‌اید و اکنون که توان جوانی را از دست داده است، او را رها کرده‌اید؟!
مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه گفت: با ابراز تاسف باید اذعان کرد در دنیای کنونی که پیشرفت در آن گوش فلک را کر کرده است، جایگاه سالمندان در مقایسه با گذشته تغییر زیادی کرده و آنها را با مشکلاتی مواجه ساخته است. در حقیقت فضلیتی مهم و در حال کم رنگ شدن و جابجا شدن ارزش‌ها است؛ اگر به اولیات آموزه‌های اسلامی مراجعه کنیم توجه ویژه به حقوق سالمندان است و کم توجهی به آن سبب کم شدن موقعیت سالمندان در جامعه و خانواده در مقایسه با گذشته شده است. اسلام برای سالمندان حقوق خاصی قائل شده است؛ همان حقی که امروزه برخی از جوانان بدان توجه ندارند.
وی تصریح کرد: این مسئله نسبت به والدین بسیار دارای اهمیت است؛ در قرآن به تعبیر علامه طباطبایی معلوم مى‌شود مسئله احسان به پدر و مادر بعد از مسئله توحید، واجب‌ترین واجبات است؛ هم چنانکه مسئله عقوق (نفرین) بعد از شرک ورزیدن به خدا، از بزرگ‌ترین گناهان کبیره است؛ به همین جهت این مسئله را بعد از توحید و قبل از سایر احکام اسم برده است. این موضوع را در ذیل آیه سوره اسراء بیان می کنند که خداوند فرمود: وَ بِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلَاهُمَا فَلَا تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیراً؛ و به پدر و مادر خود احسان کنید. اگر یکى از آن دو یا هر دو در کنار تو به سالخوردگى رسیدند، به آنها حتى اوف مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها سخنى شایسته بگوى و از سر مهربانى، بال فروتنى بر آنان بگستر و بگو: پروردگارا! آن دو را رحمت کن، چنانکه مرا در خردى پروردند.
این موضوع نسبت به غیر پدر و مادر سالمند نیز توصیه و سفارش شده است؛ حفظ و بزرگداشت و تکریم بزرگان جامعه و خانواده یک امری است که علاوه بر توصیه پیامبر و ائمه علیهم السلام؛ یک امر عقلانی و مطابق با فطرت انسان است.
وی همچنین از دیگر حقوق در جامعه را «حقوق سالمندان» دانست و گفت: امام سجاد علیه السلام در رساله حقوق، درباره رعایت حق سالمندان اینگونه سفارش کرده است:
وَ حَقُّ الکبیرِ: تَوقیرُهُ لِسنِّهِ، وَ إجْلَالُهُ لِتَقَدُّمِهِ فی الإسلامِ قَبلَکَ، وَ تَرکُ مُقابَلَتِهِ عِندَ الخِصامِ، وَ لَاتَسبقهُ إلى طَریقٍ، وَ لَاتَتقدَّمهُ، وَ لَاتَستجهِلهُ، وَ إنْ جَهِلَ عَلَیکَ احتَمَلتَهُ وَ أکرَمتَهُ لِحَقِّ الإسلامِ وَ حُرْمَتِهِ؛ حق سالخورده این است که حرمت پیری‌اش را پاس بداری. اگر سوابق فضیلت در اسلام دارد، اجلالش کنی و او را مقدم بداری. در اختلافات خصمانه با او روبه‌رو نشوی و در راه رفتن بر او سبقت نگیری. پیشاپیش او راه نروی و نادانش نشماری. اگر رفتار جاهلانه‌ای داشت، تحملش کنی و به مقتضای سوابق مسلمانی و سالمندی احترامش کنی که حق سن و سال نیز چون حق اسلام است.
وی اشاره کرد: از سنت های روزگار آن است اگر امروز من جوانم و دیگری سالمند ؛ این روزگار برای من هم خواهد بود؛ به تعبیر نورانی امیر المومنین علیه‌السلام: «وَقِّروُا کبارَکُمْ، یُوَقّرْکُمْ صِغارُکُم؛ به بزرگان‌تان احترام کنید تا کوچکترها هم به شما احترام کنند». همچنین امام صادق علیه‌السلام در کلامی فرموده‌اند: «بَرُّوا آبَاءَکُمْ یَبَرَّکُمْ أَبْنَاؤُکُمْ؛ به پدران‌تان نیکی کنید تا فرزندان‌تان هم به شما نیکی کنند».
در پایان اشاره به نکته ای حائز اهمیت است که اگرچه کوچک به نظر می‌رسد اما بسیار از نظر معنوی مهم و تاثیر گذار است، و آن برخورد با بزرگسالان در محیط اجتماع است ؛ از قبیل: هنگام سوارشدن اتوبوس، اگر پیرمرد یا پیرزنی را می بینیم، بلند شویم و جای خود را به او بدهیم. درخیابان هنگام عبور و مرور آنها را کمک کنیم. اگر بار سنگینی را در دست دارند تا به مقصد برسند، کمک آنها کنیم و ….
