یکی از سرفصل های مهم در رذایل اخلاقی، موضوع «آزار و اذیت» دیگران است. مصادیق و نکات ریزی در این رذیلت اخلاقی اجتماعی وجود دارد که با نگاه موشکافانه می توان موارد زیادی از آنها را ذکر کرد. در دین مبین اسلام چه در قرآن کریم و چه در سخن پیشوایان دین مسلمانان به پرهیز از این صفت رذیله اجتماعی دعوت شدند و در برخی روایات از قول پیامبر اکرم (ص) یکی از نشانه های مسلمانی اجتناب از این صفت شمرده شده است. امام باقر (ع) نیز در روایتی می فرماید: «می دانید مسلمان کیست؟ مسلمان کسی است که دیگر مسلمانان از دست و زبان او در امان باشند».
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت الاسلام دکتر غلامرضا پیوندی، مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه در این زمینه به خبرنگار شفقنا گفت: یکی از بحث های مهمی که در جامعه در حوزه اخلاق اجتماعی و در ارتباط با دیگران باید به آن پرداخته شود، موضوع مهم «آزار و اذیت دیگران» است؛ به این معناکه رفتاری از ما سربزند که سبب آزار و اذیت دیگران شود. ممکن است این مسئله علیرغم حرام شمرده شدن در فقه برای افراد دارای اهمیت نباشد در حالی که در آیات و روایات به آن پرداخته شده است.
این مسئله به اندازه ای در دین اسلام واجد اهمیت است که در روایتی از امام جعفر صادق (ع) به نقل از خداوند آمده است: «کسی که بنده مومن من را اذیت کند به من اعلام جنگ می کند».
در آیه ۵۸ سوره احزاب هم خداوند متعال می فرماید: «وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِينًا؛ و آنان که مردان و زنان با ایمان بی‌تقصیر و گناه را بیازارند (بترسند که) دانسته بار تهمت و گناه آشکار بزرگی را برداشته‌اند.»
در روایتی که شیخ صدوق در کتاب امالی خود از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل کرده که فرمود: « إِنَّ فَاطِمَةَ بَضْعَةٌ مِنِّي فَمَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِي وَ مَنْ سَرَّهَا فَقَدْ سَرَّنِي وَ مَنْ غَاظَهَا فَقَدْ غَاظَنِي؛ فاطمه سلام الله علیها پاره تن من است؛ پس کسی که او را اذیت کند، مرا اذیت کرده و کسی که او را خوشحال کند، مرا خوشحال کرده و کسی که او خشمگین کند، مرا خشمگین کرده است.» یا در روایت دیگری داریم که رسول اکرم (ص) فرمود: «یوذینی ما آذاها». همه باید توجه داشته باشیم که این تعبیر از رسول خدا فقط اختصاص به حضرت زهرا ندارد.
وی درباره آزار و اذیت دیگران به حدیثی از رسول خدا اشاره کرد و افزود: پیامبر اکرم (ص) فرمود: «مَن آذى مُؤمِنا فَقَد آذاني، ومَن آذاني فَقَد آذَى اللّه َ عز و جل، ومَن آذَى اللّه َ فَهُوَ مَلعونٌ فِي التَّوراةِ وَالإنجيلِ وَالزَّبورِ وَالفُرقانِ؛ هر كس مؤمنى را بيازارد ، مرا آزرده است و هر كس مرا بيازارد ، بى شك ، خداوند عز و جل را آزرده است و هر كس خدا را بيازارد ، در تورات و انجيل و زبور و قرآن ، نفرين شده است».
مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشگاه بیان داشت: در ارتباطات اجتماعی و در زندگی اجتماعی خود ممکن است کارهایی انجام دهیم که سبب آزار دیگران شود که به فرموده پیامبر اکرم (ص) مورد لعن خدا و رسول و مردم قرار می گیرد و از رحمت خدا دور خواهد شد.
وی با اشاره به روایتی که در کتاب های متعدد روایی مورد اشاره قرار گرفته است، گفت: شیخ صدوق در کتاب معاني الأخبار در روایتی را از امام صادق علیه السلام نقل می‌کند که فرمود: « المُسلمُ مَن سَلِمَ الناسُ مِن يَدِهِ و لِسانِهِ ، و المُؤمِنُ مَنِ ائتَمَنَهُ الناسُ على أموالِهِم و أنفُسِهِم؛ مسلمان، كسى است كه مردم از دست و زبان او آسوده باشند و مؤمن، كسى است كه مردم او را امين مال و جان خود بدانند.»
در واقع مسلمان واقعی کسی است که مردم از دست زبان و گفتار و کارهای او در اذیت نباشند. بنابراین بالاترین شرافت برای انسان آن است که آزار دیگران را ترک کند و در مقابل، احسان او به دیگران بیشتر شود.
وی تاکید کرد: اگر ما دیگران را آزار دادیم جزو آن دسته از افراد قرار می گیریم که هم موجب لعن خدا و رسول و هم مورد لعن مردم قرار دارند و در قیامت نیز عذاب خوارکننده ای برای آنها خواهد بود.
دکتر پیوندی به نمونه های امروزی آزار و اذیت دیگران اشاره کرد و اظهار داشت: یکی از مصادیق آزار و اذیت را در نظام اجتماعی می توان برهم زدن آرامش همسایه و دوستان دانست. فردی که شب هنگام درحالی که همسایگان در حال استراحت هستند به منزل برمی گردد و برای بازکردن درب منزل «بوق» می‌زند. یا فردی منزلی را تعمیر می کند و وسایل بنائی خود را در کوچه یا خیابان به گونه ای بریزد که سبب سدّ معبر یا آزار و اذیت همسایگان شود. یا ماشین را به گونه ای پارک کنیم که سبب اذیت دیگران شود و فردی که ماشین خود را پشت ماشین دیگری پارک کرده که امکان بیرون آمدن از پارک را نداشته باشد. یا خودروی خود را به گونه ای در خیابان پارک کنم که سبب ترافیک شود.
مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشگاه افزود: این مسائل به لحاظ اخلاقی می تواند آثار سوئی برای ما داشته باشد. در روایتی، آزار و اذیت دیگران، عادت اشرار شمرده شده است. امام علی (ع) فرمود: «هرکسی اذیت خود را از دیگران باز بدارد، کسی با او دشمنی نمی کند». آزار و اذیت دیگران نشانه خیانت هم شمرده شده است. در روایتی از رسول اکرم (ص)، آزار همسایگان، خیانت شمرده شده است. در روایت دیگری از پیامبر اکرم آمده است: «دو خصلت ناپسند است که بدتر از آنها وجود ندارد؛ یکی شرک به خدا و دیگری آزار بندگان».
وی گفت: یکی دیگر از مصادیق آزار و اذیت، ریختن آب شست و شوی منزل به کوچه است که ممکن است سبب ایجاد لجن شود و بوی تعفن آن همسایه و عابران را اذیت کند.
مدیرگروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: مورد دیگر که متاسفانه در جامعه ما وجود دارد، آلودگی های صوتی است. فردی صدای ضبط ماشین خود را بلند می کند و به شدت موجب آزار و اذیت دیگران می شود. یا صدای رادیو یا ضبط در خانه من بلند باشد و سبب آزار همسایگان شود. به همین دلیل در استفتائاتی که از امام خمینی شده است، ایشان فرمودند که در مجالسی که در مساجد و اماکن مذهبی برگزار می شود، باید بلندگوهای داخل روشن باشد و بلندگوهای بیرون مسجد جز در موقع اذان نباید روشن شوند. این فتوای امام در مورد مجالس مذهبی است که نباید در بیرون از مسجد پخش شود .
وی گفت: امام علی (ع) فرمودند: «اَلْمُؤْمِنُ مِنْ نَفْسِهِ فِي تَعَبٍ وَ اَلنَّاسُ مِنْهُ فِي رَاحَةٍ؛ مومن کسی است که خودش در سختی است ولی مردم از دست او در آسایش هستند». این فرمان دین و خداوند متعال است که از آزار و اذیت دیگران پرهیز کنیم. در روایتی از رسول اکرم(ص) می خوانیم: «بدترین مردم کسی است که دیگران بخاطر او در اذیت و رنج باشند و بدتر از او کسی است که مردم بخاطر ترس از شرّ او احترامش کنند».
