به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در راستای سلسله گفتگوهای علمی با مدیران گروه‌های پژوهشکده‌های علمی پژوهشگاه، سراغ حجت الاسلام و المسلمین محمدباقر پورامینی مدیر گروه کلام اسلامی و الهیات جدید پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه رفتیم. در ادامه نظر شما را به مشروح گفتگو با ایشان جلب می‌کنیم:
با سلام خدمت شما، لظفا در ابتدا تاریخچه ی تاسیس و روند فعالیت گروه علمی کلام اسلامی و الهیات جدید را برای مخاطبان ما شرح دهید؟
گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نزدیک به سه دهه فعالیت موفقی درزمینه تبیین استدلالی معارف اسلامی و پاسخ گویی به شبهات درون و برون دینی بخصوص در مسائل جدید علم کلام و بعضا مباحث فلسفه دین را انجام داده است و همچنین مواجهه بهنگام نیز از ماموریت های جدی گروه است .بسیاری از ۱۰۰ اثر منتشره گروه برای اندیشمندان و دانش پژوهان دانشگاهی و حوزوی مرجعیت داشته است . می توان اذعان کرد که بدنه علمی و آثار مکتوب گروه پشتوانه خوبی برای جبهه فکری و فرهنگی انقلاب اسلامی بشمار می آمد .
از اهداف گروه کلام اسلامی و الهیات جدید برایمان بفرمائید؟
با توجه به ارتقاء ماموریت علمی گروه و افزوده شدن مباحث پیرامون الهیات جدید، اهداف و برنامه های کلی اش نیز ارتقاء‌یافت و از این رو اهداف گروه کلام اسلامی و الهیات جدید، به شرح ذیل است
- تبیین و تنسیق عقاید اسلامی به زبان زمان
- نظریه پردازی و نوآوری در مسائل کلامی و الهیات جدید
- بازپژوهی کلام اسلامی و بازنگری آراء متکلمان بزرگ مسلمان
- ایجاد پویایی و بالندگی در کلام اسلامی با توجه به دیدگاه ها و نیازهای جدید با تکیه بر منشور گام دوم انقلاب اسلامی
- تاسیس و توسعه دانش الهیات کاربردی و کلام اجتماعی
- مطالعات انتقادی در حوزه الهیات جدید، الحاد معاصر، الهیات و هوش مصنوعی
- نقد مکاتب و دیدگاه‌های معارض و پاسخگویی به شبهات الاهیاتی و کلامی
- آینده پژوهی، نیازسنجی و رصد موضوعات الهیاتی و کلامی
مهمترین حوزه های که گروه بدان اهتمام دارد چیست ؟
گروه کلام بر محور اعضای هیئت علمی خود فعالیت می کند و بخشی از فعالیت علمی خویش نیز با بهره مندی از ظرفیت صاحبنظران و محققان برجسته حوزوی و دانشگاهی شکل می گیرد .
گروه در زمینه فلسفه کلام اسلامی با تاکید بر ترابط کلام و علوم اسلامی ، کلام شیعی، سیر تطور کلام شیعی، بررسی انتقادی کلام اهل سنت با تاکید بر نقد الهیات سلفی گری و الهیات تطبیقی فعالیت دارد. برخی از برنامه های پژوهشی محوری گروه به قرار ذیل است
الف. گروه در کلیه برنامه ها بر «امتداد کلام در جامعه » تاکید دارد و از این رو دو اثر علمی «توحید اجتماعی با محوریت آراء‌تفسیری مقام معظم رهبری» و «کلام اجتماعی» انجام پذیرفته است و سلسله نشست های متعددی نیز در زمینه کلام کاربردی برپا نموده است .
ب. بررسی اندیشه های کلامی آیت الله العظمی خامنه ای از تحقیقات محوری گروه است که پایان رسید.
ج. نقد الحاد معاصر یک ضلع اصلی فعالیت گروه است در این زمینه چند نشست علمی شکل گرفت و همچنین ۲ کار تحقیقاتی با نام های «خدا و کیهان شناسی نوین» و «برهان نظم و نئوداروینسیم»از دکتر حامد ساجدی در مرحله انتشار است و دو اثر دیگر به نام های « علیت در فیزیک» و «عله العلل» مرحله تدوین را می گذارند . همچنین پیشتر کتاب « دین و تکامل»نیز از سوی دکتر اخوان نبوی تدوین و منتشر شده بود. در سال آتی راه اندازی یک میز تخصصی در زمینه نقد الحاد معاصر نیز پیش بینی شده است.
د. گروه در زمینه بررسی انتقادی ادعای تفکیک مین دین محمدی و عقلانیت اهتمام داشت زیرا در تبیین آموزه های علوم انسانی اسلامی که از جمله مباحث حوزه علم کلام است، عقل کنار نقل نقش اصلی را ایفا می کند به گونه ای که تحلیل و ارزیابی ها از رویکرد نقل گرایی صرف که مورد تاکید اخباریون است باید اجتناب کرد و بر جایگاه عقل در استنباط مباحث کلامی اهتمام داشت . گروه چند اقدام مشخص در این زمینه انجام داد . همایش علمی اجتهاد عقل گرا و انتشار ۷ اثر مکتوب حاصل تلاش محققان گروه است.
به ماموریت جدید گروه کلام و توجه به الهیات جدید نیز اشاره کردید؛ برای تببین در این زمینه توضیحی بفرمائید؟
گروه کلام فعالیت خود را به مطالعات انتقادی در حوزه الهیات جدید، الحاد معاصر، الهیات و هوش مصنوعی نیز سمت و سو داده است.
در توضیح مباحث پیرامون الهیات جدید این نکته را باید یاد آور شد که «الهيات جدید یا معاصر»، نوع جديدي از مباحث الهياتی است كه تلاش می کند ناهمسو با نظام الهيات سنتی و حتی در نقطه مقابل آن قرار گیرد و برای رفع چالش‌های زندگی «تصاویر تازه و دگرگونی از خدا و دین » عرضه کند. شکل گیری این نوع از الهیات، موضع مقابل الهیات پروتستان در برابر الهيات كاتوليكي قرن نوزدهم تلقی می شود. بدیهی است در پرتو مقایسه‌های علمی و انتقادی، بهتر می‌توان به فهم دقیق میراث کلامی و کاربردهای مستمر آن و ضرورت ورود متکلمانه در عرصه جدید دست یافت و از این رو ضروری است در زمینه مقایسه الهیات جدید با الهیات سنـتی اقدام کرد و ضمن فهم تفاوت‌ها، از عرصه های مشترک نیاز یاد کرد.
در مباحث پیرامون الهیات جدید می توان حوزه های ذیل را مورد مطالعات انتقادی قرار داد؛ حوزه هایی چون«الاهیات فمینیستی» ، «الهیات شر»، «الاهیات رهایی‌بخش»، «الاهیات محیط زیست» ، «الاهیات رنج» ، «الاهیات اعتراض» ،« الاهیات پویشی» ،«الاهیات خدای گشوده» و در زمینه الهیات جدید می توان حوزه های نویی بر پایه توحید تعریف کرد و مبانی و کارکردهای آن ار بیان نمود مثلا گروه بعد از حوادث غم بار ۷ اکتبر و مقاومت بزرگ مردم غزه، موضوع الهیات مقاومت را با برپایی یک نشست علمی و همچنین طراحی تولید یک اثر پژوهشی دنبال کرد . مستحضرید استکبارستیزی، ایستادگی مومنانه در برابر ظلم و تلاش بر برقراری عدالت اجتماعی که یکی از گفتمان های مهم انقلاب اسلامی است و در منظقه نیز امتداد داشته است نیازمند زیرساخت الهیاتی است که بتواند به تربیت فرد و جامعه متناسب با این آرمانها مبادرت بورزد. پشتوانه دینی و حتی انسانی چنین گفتمانی را می‌توان با الهیات مقاومت پی‌ریزی نمود و نسبت به تحریف صورت گرفته وجهه مقاومت و تحویل مفهومی آن به جزم‌گرایی، دیگرستیزی و نفی همزیستی مسالمت‌آمیز مقابله کرد.
