به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به بهانه قرار گرفتن مجله ذهن در چارک Q2 پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، به گفتگویی با دکتر محمدمهدی حکمت مهر، دبیر تحریریه مجله ذهن پرداختیم که در ادامه می خوانید:}
محمدمهدی حکمت‌مهر در ابتدا بیان داشت: دانش معرفتشناسی(Epistemology) به عنوان یکی از شاخه‌های علوم فلسفی است که عبارت از دانشی است که اساسی‌ترین مسائل بشری، همچون چیستی معرفت، منابع یا راه‌های دستیابی انسان به معرفت، اقسام و ارزشیابی انواع معرفت‌های بشری و تعیین معیار صدق و کذبشان را میکاود. پیشینه مسائل معرفتشناختی به دوره یونان باز می‌گردد که سوفسطائیان با رویکردی شکاکانه، معرفت یقینی و بعضا معرفت مطلق را منکر می‌شدند. در مقابل این دعاوی شک‌گرایانه و نسبی‌انگارانه فیلسوفان یونانی همچون سقراط، افلاطون و ارسطو بر وجود معرفت و امکان نیل به معرفت یقینی تاکید کردند.
اما سابقه معرفتشناسى به مثابه دانشی مستقل به پدر مدرنیته یعنی دکارت(۱۵۹۶-۱۶۵۰م) باز می‌گردد. پس از دکارت فیلسوفان غربی –همچون لاک، بارکلی، هیوم و لایب‌نیتس- رساله‌هایی در باب شناخت منتشر کردند. تا آنکه کانت با نگارش سنجش خرد ناب موجب تثبیت دانش معرفتشناسی شد و از آن زمان تاکنون مسائل معرفتشناختی محور گفت‌وگوهای بیشتر فیلسوفان غربی بوده است.
وی ادامه داد: در فلسفه و حکمت اسلامی، مباحث معرفتشناختی به طور پراكنده و در ضمن سایر مباحث مطرح بوده است. اما در دوران معاصر، با رواج اندیشههای غربی فیلسوفان اسلامی به مباحث معرفتشناختی توجه کردند. نقطه عطف این امر، نگارش «اصول فلسفه و روش رئالیسم» توسط فیلسوف معاصر علامه طباطبایی است. علامه در این کتاب ضمن مواجهه‌ای عالمانه با برخی جریان‌های فلسفی غرب، برخلاف متون سنتی فلسفه اسلامی، با مباحث معرفتشناختی آغاز کردند و اصلا محور این کتاب معرفتشناسی است.
مدیر گروه معرفت شناسی و علوم شناختی پژوهشگاه افزود: با این وجود در مجامع علمی به مباحث معرفتشناختی آن‌چنان که باید توجه نمی‌شد. در این میان با تاسیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی باتصمیم مدبرانه آیت‌الله رشاد شاهد شکل‌گیری اولین گروه معرفتشناسی هستیم و در کنار این گروه، اولین مجله تخصصی معرفتشناسی به زبان فارسی تحت عنوان مجله ذهن تاسیس شد. نخستین شماره این مجله در سال ۱۳۷۹ منتشر شد.
شاید بتوان مجله ذهن را براساس مطالب و مقالات منتشر شده به سه دوره تقسیم نمود:
دوره اول:
از آغاز تا سال ۱۳۷۹ است. سردبیر مجله ابتدا آقای دکتر میری بود و از زمستان ۱۳۸۱ تاکنون آقای دکتر قائمی‌نیا سردبیر مجله است. به نظر می‌رسد رویکرد مجله در این دوره علمی ترویجی بوده و بیشتر در راستای تحقق موارد زیر است:
بازپژوهی و تنسیق معرفتشناسی اسلامی با لحاظ مکاتب، آرا و مباحث معرفتشناسی معاصر
بازپژوهی و تنیسق مباحث هرمنوتیک اسلامی
قالب‌ها و سنخ مقالات این دوره شامل مطالب زیر است:
۱)بازنشر گفت‌وگوهای عالمانه اندیشمندانی همچون علامه مصباح یزدی (ره) و دکتر حائری یزدی؛
۲)انتشار مقالات اساتید و محققان حوزوی و دانشگاهی
۳) ترجمه مقالاتی از معرفت‌شناسان غربی همچون پلانتیگا، کواین، ایان باربور، آلفرد تارسکی، آلوین گلدمن، ریچارد ام. رورتی، هیلاری پاتنم، لورنس بونجور، دانالد دیویدسن، ویلیام آلستون، رابرت آئودی، کیث لرر، تامس.اس. کوهن؛
۴) معرفی و گزارش کتاب‌های منتشر شده درباره معرفتشناسی؛
۵) معرفی اصطلاحات معرفتشناسی
۶) معرفی معرفت‌شناسان غربی.
دوره دوم:
از سال ۱۳۸۹ به تدریج مجله بر انتشار مقالات تالیفی -و نه ترجمه‌ای- متمرکز می‌شود. آغاز این دوره زمینه‌سازی برای اخد مرتبه علمی پژوهشی است و در سال ۱۳۹۱ مجله موفق به اخذ درجه علمی پژوهشی از حوزه علمیه می‌شود. از اینرو در سال رویکرد مجله در این دوره علمی پژوهشی بوده و محورهای مقالات منتشر شده به صورت زیر است:
- بازپژوهی، تنیسق، توسعه و تعمیق معرفتشناسی اسلامی با لحاظ مکاتب، آرا و مباحث معرفتشناسی معاصر. ثمره این امر نگارش مقالاتی درباره معرفتشناسی فیلسوفان مسلمان همچون فارابی، ابن‌سینا، سهروردی، ابن‌رشد، ملاصدرا و علامه طبلاطبایی و همچنین معرفتشناسی عرفان است.
- بازپژوهی، تنیسق، توسعه و تعمیق مباحث زبانشناسی، علم اصول و مباحث هرمنوتیک
- تبیین نقاط برخورد مبانی و لوازم نظریههای معرفتشناسی غربی با اندیشههای دینی-فلسفی اسلامی
- نقد و ارزیابی نحلهها و نظریههای معرفتشناختی کلاسیک، جدید و معاصر
- تبیین مباحث فلسفه معرفت دینی، معرفتشناسی قرآن
- تبیین معرفتشناختی مباحث فلسفه علم، علم دینی و علوم انسانی اسلامی
- بازپژوهی، تعمیق و روزآمدسازی علم‌النفس فلسفی فیلسوفان مسلمان
- بازپژوهی و تعمیق فلسفه مضاف که ثمره این مهم نگارش مقالاتی درباره چیستی فلسفه مضاف و فلسفه‌های مضاف -مانند فلسفه اصول، فلسفه اخلاق، فلسفه عرفان و فلسفه هنر- است.
دوره سوم:
از سال ۱۳۹۷ آغاز می‌شود. در این مرحله ضمن حفظ شرایط رتبه «علمی پژوهشی» مجله شاهد تغییراتی در سنخ مقالات هستیم، به نحوی می‌توان گفت که موضوع مقالات در این دوره علاوه بر حوزة معرفتشناسی، مرتبط با مطالعات فلسفی علوم شناختی نیز هست. افزون بر این مقالات معرفتشناسی نیز بیشتر به تعمیق و روزآمدسازی سوق یافته است. محورهای مقالات منتشر شده در این دوره عبارتند از:
- تعمیق و روزآمدسازی معرفتشناسی اسلامی با لحاظ مکاتب، آرا و مباحث معرفتشناسی معاصر همچون مقالاتی در حوزه فلسفه معرفت
- بازپژوهی، تعمیق و روزآمدسازی معرفتشناسی قرآن
- معرفی، بررسی و تحلیل انتقادی چالش های فلسفی علوم و فناوری‌های شناختی بالاخص در زمینه هوش مصنوعی، فلسفه ذهن، زبانشناسی شناختی و عصب‌شناسی شناختی.
- تحلیل انتقادی نحلهها و نظریههای معرفتشناختی کلاسیک، جدید و معاصر غربی
- تعمیق و روزآمدسازی معرفتشناختی مباحث علم دینی و علوم انسانی اسلامی
- بازپژوهی و تعمیق معرفتشناسی کاربردی همچون معرفتشناسی سایبر و معرفتشناسی حکمت عملی
- بررسی مقایسه‌ای-انتقادی مکاتب و آراء معارض و دفاع از معرفتشناسی اسلامی همچون نقد مکتب تفکیک و فرهنگستان.
- بازپژوهی، تعمیق و روزآمدسازی معرفت‌شناسی‌های مقید همچون معرفتشناسی عرفان، معرفتشناسی اخلاق و مباحث معرفتشناختی در علم کلام، روان‌شناسی و فیزیک.
وی در ادامه به موفقیت‌هایی که برای مجله ذهن در دوره سوم مجله رخ داد اشاره کرد:
۱)عنوان مجله برتر در سیزدهمین دوره جشنواره فارابی
۲)قرار گرفتن در چارک Q2 در ISC:
پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ISC تنها مرجع رسمی علم‌سنجی در کشور است. ازاینرو هرساله مبادرت به نمایه‌سازی، اعتبارسنجی و سنجش عملکرد و ضریب نفوذ علمی نشریات ایران و سایر کشورهای اسلامی می‌نماید تا بدین‌وسیله جایگاه نشریات مربوط به مجلات جهان اسلام را مشخص کند. در آخرین ارزیابی ۲۴۳۵ نشریه مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. سطح اثرگذاری هر مجله براساس ضریب تاثیر (Impact factor) و سپس چارک‌بندی آن در موضوع سطح میانی تعیین می‌شود. ضریب تاثیر نشریات عبارت است از شاخصی کمی که میزان اثرگذاری یک نشریه را در نسبت با سایر نشریات دیگر می‌سنجد. سپس نشریات براساس ضریب تاثیر در هر حوزه موضوعی سطح میانی در چارک‌های چهارگانه تقسیم می‌شوند و البته برخی نشریات نیز فاقد ضریب تاثیر هستند. در این میان مجله ذهن در آخرین ارزیابی ISC موفق شده به قرار گرفتن در چارک دوم (Q2) شده است. افزون بر این مجله به دلیل برخورداری از کیفیت قابل قبول و ارزش علمی اثبات شده در شرف قرار گرفتن در لیست نشریات هسته پایگاه استنادی علوم جهان اسلام نیز می باشد.
دکتر محمدمهدی حکمت مهر از عوامل موفقیت مجله ذهن به موارد ذیل اشاره نمود:
- ریاست محترم پژوهشگاه هم در بعد مدیریتی پژوهشگاه و هم در مسائل پژوهش شخصی اهتمام و عنایت خاص به مسائل معرفتشناختی داشته‌اند و مقالات منتشر شده ایشان در مجله ذهن شاهدی بر این امر است.
- سردبیر محترم مجله آقای دکتر قائمی‌نیا از چهره‌های مطرح در حوزه معرفتشناسی و مطالعات نظری علوم شناختی هستند.
- هیئت تحریریه داخلی مجله نیز با دقت مجلات را بررسی می‌کنند تا مقالات ضعیف منتشر نشود.
- استقبال از موضوعات جدید و چالش برانگیز نیز از عوامل موفقیت مجله است.
- اهتمام مجله این بوده که مقالات در کمترین بازة زمانیِ ممکن به‌صورت دقیق و بدون پیش‌داوری ارزیابی و تعیین تکلیف شود.
- انتشار الکترونیکی مجله نیز به موقع و بدون تاخیر انجام شده است.
وی در پایان گفت: موضوعاتی که پذیرای مقالات اساتید و محققان هستیم عبارتند از: معرفتشناسی مطلق، معرفتشناسی مقید، معرفتشناسی کاربردی، فلسفه معرفت، فلسفه علوم شناختی، فلسفه ذهن، فلسفه هوش مصنوعی، عصب‌شناسی شناختی، روان‌شناسی شناختی، علوم اجتماعی شناختی، زبانشناسی شناختی، فلسفه علم و هرمنوتیک.
