به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی-ترویجی “نظریه زیست جهان اربعین” ۶ دی ۱۴۰۲ به همت گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه با همکاری مدیریت فرهنگی دانشگاه تبریز در تالار شهید باکری این دانشگاه با حضور جمعی از دانشجویان رشته‌های مختلف علوم انسانی و حضور مجازی اساتید پژوهشگاه برگزار شد.
در این نشست تخصصی، دکتر رضا نصیری حامد، استادیار دانشگاه تبریز و دبیر جلسه توضیحاتی درباره نظریه مزبور ارائه داد و گفت: این نظریه بر اساس شبکه‌ای از مفاهیم به هم پیوسته و مشترک به وجود آمده و محقق محترم کوشیده است آن‌را با توجه به شواهد تجربه‌شده خود سامان دهد.
سپس آقای سعید مبیّن شهیر به عنوان پژوهشگر علوم اجتماعی و ارائه دهنده نظریه، درباره مفاهیم این نظریه توضیح داد و از انفجار کنشی، عناصر کلیدی زیست جهان اربعین، تغییر در مناسبات اجتماعی، شبه مقدس‌ها، موکب‌های بدون سقف، دهن کجی به کاپیتالیسم و دیگر مفاهیم و خرده مقولات سخن به میان آورد و با نظریات مختلفی این موضوعات را تبیین و با ارائه مصادیقی آن را برای مخاطبان روشن کرد. همچنین وی به بیان نکاتی پرداخت که پژوهشگران علوم اجتماعی بهتر است برای مواجه نشدن با محدودیت ها، آن را مد نظر قرار دهند.
در ادامه ناقد اول، دکتر محمد عباس زاده استاد علوم اجتماعی دانشگاه تبریز اظهار داشت: کار بسیار خوبی توسط جناب آقای مبین شهیر انجام شده است. این نظریه به یکی از دغدغه‌های امروزین ما پاسخ می دهد چرا که هر نظریه‌ای را که در حوزه جامعه شناسی یا علوم سیاسی ملاحظه می‌کنیم می توان رد پای آن را در جامعه مشاهده کرد. نظریه زیست جهان اربعین به این سوال پاسخ می دهد که می‌توان نظریه‌ها را در بستر دینی یک تجربه اتنوگرافیک فهمید. مطمئنا با توجه به زمانی که برای کار صرف شده و پختگی آن را به‌خوبی می‌توان احساس کرد، پژوهشگر با جان و دل به آن اهتمام داشته است. امتیاز اصلی کار پژوهشگر این است که نظریات جامعه شناسی را در پیاده روی اربعین کاربردی کرده و این دو را با هم پیوند زده است. این دست از کارها خوب است که با ضمیمه تصاویر دریافتی از این تجربه ارائه شود تا ذهنیت مخاطب را به تاملات ارائه شده نزدیکتر نماید. وی در ادامه پیشنهاد کرد می‌توان برخی خرده مقولاتی را ذیل عنوان سرمایه عاشورایی جمع کرد. این استاد علوم اجتماعی ادامه داد: در پرداختن به یکپارچگی حوزه اربعین و تفاوت آن با یکپارچگی مدرنیسم، همگن سازی اربعین را برخلاف همپن سازی مدرنیسم، یک نوع سبک زندگی عنوان کرد.
ناقد دوم حجه الاسلام و المسلمین دکتر سعید علیزاده استادیار دانشکده معارف دانشگاه تبریز درباره نظریه ارائه شده گفت: چه بهتر است که مفاهیم جدید و نظریات جدید از زبان پژوهشگران علوم اجتماعی مطرح شوند مخصوصا اگر پژوهشگران بی واسطه و میدانی به نظریه برسند و خوش ذوق باشند. وی اظهار داشت: قبل از کرسی، این نظریه را مطالعه کردم و مفاهیم به‌کارگرفته شده نفس‌گیر بود. وی به کثرت مفاهیم و ذاتی بودن این امر در چنین موضوعی پرداخت و عنوان کرد این که چیزی در اربعین تکراری نیست و این‌که علوم اجتماعی در این حوزه خاص و مشابه آن ورود نماید از ضروریات دانش اجتماعی است. دکتر علیزاده در پرداخت به کثرت مفاهیم گفت: « ما نسبی گرایی را به لحاظ معرفت شناسی منفی می دانیم اما فارغ از نگاه معرفت‌شناختی، جهان سراسر این نسبیت را می‌پذیرد. کثرت طولی و عرضی را ما در بحث سلسله علل طولی و عرضی در فلسفه اسلامی مشاهده می‌کنیم. کثرت، هویت جهان است. اگر قرار است یک رنگ به این کثرت زده شود آن رنگ الهی است. دکتر علیزاده به تقابل دوگانه‌ها در فلسفه غرب پرداخت و با مثال های مختلفی آن را تبیین کرد و گفت: ما در نظریه زیست‌جهان اربعین یا اندیشه‌های مبتنی بر اندیشه دینی چه اسلامی چه مسیحی چه بودیسم می بینیم که پدیدارها و ناپدیدارها به هم متصل می شوند. بین ماده و معنا فاصله‌ای نیست. بین زمین و آسمان هم فاصله‌ای نیست. در این میان نسبت‌ها به هم می ریزد. نسبت اول و آخر و بالا و پایین به هم می‌خورد. تمام مقوله‌هایی که مضاعف هستند و باهم معنی می شوند یکی هستند. وی مفاهیم استفاده شده در این بحث را جامع و زیبا دانسته و بر این نکته تاکید کرد که اندیشه هایی که ماتریالیسم از هم جدا کرده بود می‌توان در زیست جهان اربعین کنار هم و آمیخته باهم دید. وی به نظرات کانت در حوزه عقل نظری و عملی و پدیدارها و ناپدیدارها پرداخت و این مقوله را با نظریه زیست جهان اربعین مقایسه کرد. نهایتا درباره انفجار کنش‌ها، یکی شدگی مبدا و مقصد در زیست جهان اربعین و جامعه فرا اربعینی، فرو اربعینی و اربعینی اشاره و تفاوت‌های آن را بیان کرد. تاخر فرهنگی نیز یکی از مباحثی بود که دکتر علیزاده آن را در الهیات اسلامی مورد بررسی قرار داد و پیشنهاد یافتن مناسبات بین آن و زیست جهان اربعین را ارائه کرد. وی یکی از ویژگی های بارز این نظریه را روش آن دانست که در آن پدیدار شناسی هوسرلی به پدیدارشناسانه معنوی تبدیل شده است.
ناقد سوم دکتر ابراهیم محمدپور استاد مدعو علوم اجتماعی دانشگاه تبریز ویژگی نظریه زیست جهان اربعین را سنخیت آن با نظریه های متعدد و فرا رفتن از آن دانست و گفت: این نظریه از تقابل دوتایی‌های ژاک دریدا فراتر رفته و ساختار را شکسته است. وی به مقایسه سرمایه‌های بوردیویی با نظریه زیست جهان اربعین پرداخت. وجدان جمعی دورکیم و تقابل عقلانیت های وبری از دیگر موضوعاتی بودند که دکتر محمد پور با ارائه مصادیقی از نظریه زیست جهان اربعین آن را بیان کرد و خواستار توجه بیشتر و بولد کردن این مفاهیم در نظریه شد.
پس از پرسش و پاسخ های حضار، سعید مبین شهیر به پیشنهادات و نقدها پاسخ داد و جلسه با جمع بندی دبیر به پایان رسید.
