به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست علمی با موضوع بررسی ابعاد حقوقی «بحران غزه» توسط گروه فقه و حقوق پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
حجت الاسلام دکتر غلامرضا پیوندی با موضوع “مهمترین حقوق نقض شده کودکان در غزه و راهکارهای حمایت از آنان در اسناد بین المللی و رهیافت‌های اسلامی” به ارائه مطالب خود پرداخت که در متن ارائه ایشان را در ادامه می خوانید:
نقض حقوق كودكان در زمينه هاي مختلف حياتي، زيستي، احتماعي، رواني و آموزشي در منازعات مسلحانه آثار و پيامدهاي بسيار گوناگون و زیادی براي جامعه بشري دارد. روند نقض حقوق كودكان در منازعات گوناگون در مناطق مختلف جهان همچنان رو به افزايش است. كودكان غزه يكي از قربانيان رفتارهاي ناقض حقوق بشردوستانه و حقوق کودکان در اسناد بین الملل بشر، توسط رژیم صهیونیستی طي سالهای متمادی و در بحران اخیر، بوده‌اند.
يكي از مصاديق بارز نقض قواعد و مقررات حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه کشتن و مجروح کردن کودکان در سطح وسیع است.
در زمان نگارش نوشته سازمان‌های زیر مجموعه سازمان ملل با صدور بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند که از روز ۷ اکتبر تا کنون (۵ نوامبر ۲۰۲۳م) ۲ هزار و ۳۲۶ زن و ۳ هزار و ۷۶۰ کودک در نوار غزه کشته شده‌اند که ۶۷ درصد از آمار کل کشته‌شدگان را تشکیل می‌دهد. بر اساس بیانیه فوق، این بدان معناست که هر روز در غزه ۴۲۰ کودک کشته یا زخمی می‌شوند. برخی از آنها، نوزادان چند ماهه هستند.
صندوق سازمان ملل متحد، صندوق کودکان سازمان ملل (یونیسف)، سازمان بهداشت جهانی آژانس امداد و کار سازمان ملل برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک (آنروا) در خصوص تحولات غزه بیانیه‌ای مشترک منتشر کردند.
در این بیانیه آمده است که بمباران‌ها خسارات بسیاری به مراکز بهداشتی وارد کرده و خدمات زنان و زایمان، نوزادان و کودکان به دلیل قطعی آب و برق، کمبود مواد غذایی و دارویی با اختلال مواجه شده است.
دفتر رسانه‌ای دولت فلسطین در غزه طی بیانه‌ای اعلام کرد که تعداد شهدا به بیش از ۱۱ هزار و ۱۰۰ نفر رسیده که حداقل ۸ هزار نفر آنها کودک و زن هستند. تعداد مجروحان نیز بالای ۲۸ هزار نفر است.
در بیانیه فوق تصریح شده است که در حال حاضر در غزه ۵۰ هزار زن حامله وجود دارد و با تعطیلی ۱۴ بیمارستان و ۴۵ مرکز بهداشتی، برخی از زنان در پناهگاهها، خانه‌ها و یا در میان آوار زایمان می‌کنند.
آمار دیگر در ۱۷ آبانماه :
از ۷ اکتبر تاکنون حداقل ۴۳۲۴ کودک در بمباران اسرائیل کشته شده اند. براساس آمار ارائه شده ارتش اسرائیل طی ماه گذشته دو برابر تعداد کل کودکان فلسطینی کشته شده در کرانه باختری و غزه اشغالی از سال ۱۹۶۷ در نوار غزه، کودک کشته است. علاوه بر این تعداد کودکان کشته شده در غزه، حدود ۱۳۵۰ کودک زیر آوار‌ها مفقود شده اند که به احتمال زیاد اکثر آنها مرده هستند. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد گفت غزه در حال تبدیل شدن به “قبرستان کودکان” است.
آمار فعلی
به گزارش وزارت بهداشت دولت حماس، در میان کشته‌شدگان تا به امروز نام ۴۶۰۹ کودک و ۳۱۰۰ زن به ثبت رسیده و ۲۸ هزار و دویست نفر نیز در این حملات مجروح شده‌اند.
نکته جالب:
آقای گوترش ماه ژوئن گذشته پس از آنکه سازمان ملل کشته شدن ۱۳۶ کودک در اوکراین توسط نظامیان روس در سال ۲۰۲۲ را مورد تایید قرار داد نیروهای مسلح روسیه را به فهرست مجرمان این گزارش اضافه کرد.
تا قبل از سال ۱۹۴۹ میلادی در حالی که نظامیان تحت پوشش عهدنامه های ژنو قرار داشتند غیر نظامیان از هرگونه حمایت حقوقی محروم بودند؛ مخصوصا در طی دو جنگ جهانی، در عمل ملاحظه شد که اتباع غیر نظامی دشمن از جمله کودکان و زنان هدف هر نوع تجاوز و تعدی بودند. در آن دوران، جنگ تنها یک اقدام انحصاری مربوط به حکومت ها نبوده، بلکه مستقیما ملت ها را نیز دربر می گرفت و عامه مردم از جمله زنان و کودکان نیز درگیر بحران جنگ می شدند که می توان توقیف و بازداشت افراد را در اردوگاه های کار اجباری نام برد.
نقض حقوق کودکان در غزه
اقداماتی همچون کشتار‌های دسته جمعی کودکان، بازداشت، محرومیت از حق زندگی، حق برخورداری از سلامت، آموزش دسترسی به آب آشامیدنی سالم و… شده است.
از جمله موضوعات مرتبط با آسیب‌پذیری ویژه کودکـان در برابر مخاصمات مسلحانه میتوان از این موارد نام برد:۹
۱-کودکان سرباز؛
۲-پناهنـدگان جنگی و آوارگان داخلی و حساسیت ویژه کودکان پناهنده و آواره؛
۳-سو استفاده و بهرهکشی جنسی از کودکان در مخاصمات، و خریدوفروش کودکان جنگ‌زده برای مقاصد جنسـی؛
۴-آسیب‌پذیری بالای کودکان در برابر مینهای زمینی، بمبهای خوشه ای، تله‌های انفجاری، و انواع مهمات عمل نکرده؛
۵-تـأثیر گسـترده سـلاح‌هـای کوچـک و سـلاح‌هـای سـبک بـر سربازگیری از کودکان؛
۶- بیگاری، کار اجباری و استفاده از کودکـان بـرای کارهـایی چـون جاسوسی، خبررسانی، حمل ونقل، و … در نیروهای مسلح و خصوصاگروههای شورشـی؛
۷- مشارکت کودکان به عنوان قربانیان و شاهدانفجایع جنگی در جریان دادرسیها؛
و۸- نحوه و شرایط محاکمه و رسیدگی به جرایم کودکان مجرم جنگی.
اساسنامه دیوان کیفری بین المللی
۱. آنچه امروز در غزه رخ می‌دهد بر اساس بند ۱ ماده ۷ اساسنامه دیوان بین‌المللی کیفری، هریک از اعمال مشخص شده در این بند که در قالب حملهای گسترده یا سازمان یافته علیه یک جمعیت غیر نظامی و با علم به آن حمله ارتکاب مییابند. جنایت علیه بشریت است
حمله گسترده و سازمان یافته شامل رفتاری می‌شود که علیه هر جمعیت غیر نظامی در تعقیب یا پیشبرد سیاست یک دولت یا یک سازمان انجام می‌گیرد، جنایت علیه بشریت تلقی شده و در صلاحیت دیوان برای رسیدگی قرار می‌گیرد.
لیکن با وجود کشتار بیش از ۱۱۰۰۰ غیرنظامی، ۴۰۰۰ کودک و ۲۰۰۰ زن همچنان شاهد سکوت و انفعال نهاد‌های بین‌المللی حقوق بشری هستیم.
۲. یکی از جنایاتی که امروز در نوار غزه رخ می‌دهد، گرسنگی اجباری است. گرسنگی و بیماری گسترده در غزه در حال رخ دادن است، چرا که اسرائیل اجازه نمی‌دهد چیزی جز قطرات ناچیز کمک‌های بشردوستانه وارد شود.
طبق اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی، «استفاده عمدی از گرسنگی دادن غیرنظامیان به عنوان روش جنگی» جنایت جنگی در درگیری‌های مسلحانه بین‌المللی است.
۳. در طول هفتاد و پنج سال گذشته این درد و رنج به بخشی جدایی ناپذیر از زندگی روزمره مردمان فلسطین تبدیل شده است. کوچ اجباری، گرسنگی، کشتار غیرنظامیان به بهانه مقابله با گروه‌های جهادی، تخریب مدارس و بیمارستان‌ها از جمله جنایاتی است که دولت‌ها در برابر آن سکوت کرده‌اند.
۴. طبق برآورد‌های سازمان ملل، تخمین‌زده می‌شود که ۵۰۰۰۰ زن باردار در غزه به شدت به مراقبت‌های دوران بارداری و پس از زایمان نیاز دارند. تعداد آوارگان داخلی در سراسر نوار غزه حدود یک میلیون نفر تخمین‌زده می‌شود که نیازمند عزم جدی جامعه بین‌المللی است.
اسناد حقوق بین‌الملل بشر دوستانه
کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو ۱۹۴۹ و پروتکل‌های اول و دوم الحاقی ۱۹۷۷ مهمترین اسناد مورد اجماع حقوق بشردوستانه بین‌المللی است.
زیر پا گذاشتن قواعد آمره و از جمله حقوق بشر دوستانه بین‌المللی، نقض فاحش حقوق بین‌الملل محسوب شده و مسئولیت بین‌المللی و در برخی موارد مسئولیت کیفری فردی را به همراه خواهد داشت.
حمایت و رفتار انسانی با مردم منطقه اشغالی از اصول اساسی حقوق بشردوستانه بین‌المللی در وضعیت اسکان خصمانه یک سرزمین است.
فهرستی طولانی از تضمین‌های حقوق مردم غیر نظامی که کودکان جزیی از آن هستند ، در کنوانسیون چهارم ژنو ۱۹۴۹ و پروتکل اول ۱۹۷۷ درج شده است.
از آن جمله میتوان به احترام به شرف، حقوق خانوادگی، مراسم مذهبی، اموال خصوصی و آداب و رسوم سنتی اشاره نمود. گروگان‌گیری، تنبیه دسته جمعی، تبعیض بر اساس زمینه‌های نژادی، مذهبی، سیاسی، انتقال یا اخراج مردم، در اختیار گرفتن کنترل مواد غذایی و دارویی به نحوی که در جهت خلاف احتیاجات عادی مردم باشد، ممنوع شده است. انتقال اتباع غیر نظامی قدرت اشغالگر به مناطق اشغالی نیز غیرقانونی است.
کنوانسيون هاي چـهارگانه ١٩٤٩ ژنـو و دو پروتکل الحاقي ١٩٧٧ در موارد متعددي از کودکان حمايت به عمل آورده است که مي توان آن را به طور کلي در دو دسته تقسیم کرد:
حمايت مستقيم و غيرمستقيم از کودکان
پيش از تصويب پروتکل هـا مـجمع عمومي ملل متحد در سـال ١٩٧٤، اعـلاميه حمايت از زنان و کودکان را در وضعيت هاي اضطراري و مخاصمات مسلحانه تصويب کرد. هرچند رعايت اين قطعنامه در منازعات الزام آور نيست اما گام مثبتي در توجه به زنان و کودکان به عنوان قربانيان رفتار غير انساني و افـزايش تـوجه به افراد آسيب پذير در مخاصمات داخلي است
الف : حمايت عام[۱]
کودکان در معاهدات حقوق بشردوستانه علاوه بر آنکه اصولاغيرنظامي اند و نبايد به آنان تعرض شود؛ به دليل آسيب پذير بودن از حمايت برخوردارند.
حمايت عام يعني افراد بدون توجه به خصوصيات فردي ، شـغلي ، جنسي و نژادي از کليه فعاليت هاي بشر دوستانه اي که به منظور حـفاظت از جـمعيت هـاي غير نظامي به عمل مي آيد برخوردارگردند.
ب : حمايت هاي خاص[۲]
علاوه بر حمايت عام ، کودکان به دليل آسيب پذير بـودن از حـمايت خاص که جنبه تکميلي و اضافي دارد برخوردار می‌گردند (مروت ، ١٣٨٥: ١٤٥). به تصريح بند اول ماده ٧٧ پروتـکل اول ، کـودکان بـايد مورد احترام خاص قرارگيرند و در برابر هر شکل از حمله غيرمحترمانه حمايت شوند. طرف هاي مخاصمه مـراقبت و کمکي که کودکان خواه به علت سن و يا به هر علت ديگر به آن نـياز دارند، براي آنان فـراهم نـمايند. هدفِ حمايت خاص از کودکان در اسناد حقوق بشردوستانه مصون داشتن و حفظ آنان از ايراد هرگونه زيان هاي روحي و جسمي است . (مقاله آقای دکتر میرمحمدی)
فهرستی از جنایات رژیم صهیونیستی در غزه
مـطابق گزارش سازمان ملل متحد شش مورد از موارد نـقض شـديد حقوق کودکان در در گيري هاي مسلحانه عبارتند از: سربازگيري اجباري و مشارکت دادن مستقيم در درگيري ها؛ کشتن و نقص عضو؛ هجوم به مدارس و بـيمارستان هـا؛ ربـودن ، تجاوز و خشونت جنسي و محروم کردن کودکان از دسترسي به کمک هـاي انسان دوستانه.
هر يک از اين نقض هاي شش گانه ، براي کودکان مخاطره آميز اسـت و تـرجيح يکي بر ديگري روا نيست . به عنوان مثال هر چند بر ممنوعيت سربازگيري اجباري تأکيد بيشتري مـي شـود، امـا موارد پنجگانه ديگر در مخاطره عليه کودکان وزني کمتر از سربازگيري ندارند. شوراي امـنيت بـايد بـه زيان ديدگان و قربانيان ايگونه خشونت ها در هر نقطه از جهان به نحو مساوي و برابر توجه نـمايد و از رفـتار گـزينشي و معيارهاي دو گانه خودداري کند. دولت ها، مرتکبان جرائم عليه کودکان را محاکمه ، مجازات و ازعفو و بي – کـيفري آنـان بپرهيزند.
گزارش سال ۲۰۰۷ در مورد کودکان و مخاصمات مسلحانه
وضعيت کودکان درفلسطين اشغالي و بيت المقدس شرقي همچنان مخاطره آميز است . علاوه بـر حـملات اسرائيل ، وجود درگيري هاي داخـلي مـيان گروهاي فـلسطيني بـر وضـعيت مخاطره آميزِ عليه کودکان افزوده اسـت . از ١٠٦فـلسطيني کشته شده در سرزمين هاي اشغالي ٥٨ درصد توسط نيروهاي دفاع اسرائيل کشته شـدند کـه ٧٤ درصد ناشي از حملات اسرائيل به بـخش غزه بوده است .
فـقط از اول تـا هفتم نوامبر ٢٠٠٦، هشت کودک در عـمليات مـوسوم به «ابرهاي پاييز» در بيت حانون کشته شدند. ٢٤ درصد از کودکان کشته شده به علت درگـيري مـيان گروه هاي فلسطيني بوده اسـت . گـزارش هـا حاکي از آن است کـه اسـرائيل از کودکان فلسطيني بازداشت شـده ، بـه عنوان همکار در داخل زندان ها و پس از آزادي آنان استفاده مي کند.
در مواردي سربازان اسرائيلي آنان را سـپر خـود در بازرسي منازل قرار دادند و يا به هـنگام پرتـاب سنگ آنـان را در جـلوي اتـومبيل هاي جيپ خود نـشانده اند. ربودن کودکان فلسطيني ، حمله به مدارس و بيمارستان ها با استفاده از گاز اشک آور و بمب هـاي صـاعقه نيز گزارش شده است .
حدود ٣٦١ تـا ٤١٦ کـودک در بـازداشتگاه هـاي اسـرائيل به سر مـي بـرند که برخي از آنان ١٢ سال سن دارند و بيشتر آنان دختر هستند. تعدادي از آنان بدون هيچ اتهامي در بـازداشت بـه سـر مي برند. بازداشت شدگان مورد آزار جسمي و روحـي قـرارگرفته و بـه خـشونت هـاي جـنسي تهديد مي شوند. انتقال زندانيان فلسطيني به صورت منظم از سرزمين هاي اشغالي خود نقض کنوانسيون چهارم ژنو است .
ساخت ديوار درفلسطين اشغالي همچنان تأثيرات خود را بر کودکان تـشديد نموده و برفقر آنان افزوده است . تخريب بناها، زيان هاي بسياري را متوجه فلسطينيان کرده که بيشترِ زيان ديدگان کودکان اند.
منع عبور و مرور از محل هاي بازرسي يا تأخيرهاي عمدي ، امکان دسترسي به مـراکز بـهداشتي و خدمات پزشکي را به ويژه براي کودکان دشوار کرده و تهديد جدي براي سلامت جسمي آنان است (٨٧-٧٨.Ibid:Paras).
گزارش نماینده ویژه دبیرکل در امور کودکان و درگیری های مسلحانه
در دوره آگوست ۲۰۲۲ تا ژوئیه ۲۰۲۳ ارائه شده در ۲۷ July 2023
در بخشی از گزارش آمده است :
- درگیری های چند بعدی، از جمله در مناطق مختلف، بحران های مزمن و بازیگران مسلح جدید تأثیر نامطلوبی بر حفاظت از کودکان ساکن در مناطق درگیری داشته است. در سال ۲۰۲۲، سازمان ملل متحد تعداد کلی ۲۷۱۸۰ تخلف شدید علیه کودکان را تأیید کرد، از جمله ۲۸۸۰ مورد که قبل از سال ۲۰۲۱ رخ داده بود اما فقط در سال ۲۰۲۲ تأیید شد. در مجموع ۱۸۸۹۰ کودک (۱۳۴۶۹ پسر، ۴۶۳۸ دختر، ۷۸۳ قربانی جنسیت ناشناخته) بودند. حداقل یکی از چهار تخلف جدی که کودکان را تحت تأثیر قرار می دهد: استخدام و استفاده. کشتن و معلول کردن؛ تجاوز جنسی و سایر اشکال خشونت جنسی؛ و آدم ربایی حداقل ۲۳۳۰ کودک قربانی تخلفات متعدد شدند.
بیشترین تعداد کودکان آسیب دیده در جمهوری دموکراتیک کنگو، اسرائیل و کشور فلسطین، سومالی، اوکراین و جمهوری عربی سوریه بوده است.
۴. قتل و ناقص کردن و استخدام و استفاده از کودکان و به دنبال آن ربوده شدن و محرومیت از دسترسی بشردوستانه همچنان بالاترین تخلف تایید شده در سال ۲۰۲۲ بوده است. در مجموع ۸۶۳۱ کودک (۵۹۸۷ پسر، ۲۲۰۹ دختر، ۴۳۵ جنسیت نامشخص) کشته شدند. و توسط طرف های درگیر معلول شده است، که مرگبارترین درگیری ها در اوکراین، اسرائیل و کشور فلسطین، افغانستان و جمهوری عربی سوریه بوده است. استفاده از مهمات انفجاری، از جمله سلاح های انفجاری و بقایای جنگ، بمب های دست ساز و مین های زمینی، بیش از ۲۵ درصد از علل کشتار و معلولیت کودکان را تشکیل می دهند. عملیات مین گذاری به دلیل ناامنی و محدودیت در رفت و آمد و دسترسی به خطر افتاد و مختل شد.
کودکان بازمانده اغلب مشکلات مادام العمر مانند قطع عضو، فلج، از دست دادن بینایی یا شنوایی و ترومای طولانی مدت را تجربه می کردند و در نتیجه احتمالاً با تبعیض و انگ مواجه می شدند.
- در مجموع ۷۶۲۲ کودک جذب و مورد استفاده قرار گرفتند و ۳۹۸۵ کودک (۲۲۵۶ پسر، ۱۳۷۹ دختر، ۳۵۰ جنسیت نامشخص) ربوده شدند که بیشترین تعداد تأیید شده است.
در جمهوری دموکراتیک کنگو، سومالی، بورکینافاسو و میانمار. تعداد دختران ربوده شده در سال ۲۰۲۲ در مقایسه با سال قبل بیش از ۳۰ درصد افزایش یافته است.
بحران جدید ۲۰۲۳
بررسی شواهد، تصاویر، مستندات و گزارش‌های رسمی و معتبر نهاد‌های ناظر بین‌المللی، نشان می‌دهد که مجموعه متنوعی از مهمترین قواعد بنیادین و عرفی حقوق بین‌الملل و مقررات ناظر بر حقوق بین‌الملل بشردوستانه در سطحی بسیار گسترده در جریان جنگ اخیر رژیم صهیونیستی علیه مردم ساکن در نوار غزه نقض شده است.
شواهد و قرائن نشان می‌دهد که مصادیق متعددی از ارتکاب جنایت علیه بشریت، جنایت جنگی و جنایت نسل‌کشی در این جنگ به وضوح دیده می‌شود. از مصادیق مربوط به جنایت علیه بشریت در جنگ غزه میتوان به کشتار وسیع زنان و کودکان، حمله به بیمارستان‌ها، ندادن مجوز برای حمل و نقل مجروحان، ممنوعیت دسترسی به دارو، حمله به مدارس، مساجد و مراکز مذهبی که جملگی از موارد نقض کنوانسیون‌های ژنو و ارتکاب جنایت علیه بشریت از سوی رژیم صهیونیستی می‌باشد.
بمباران منازل مسکونی، کشتار زنان و کودکان، حمله به تاسیسات غیرنظامی، منازل، مدارس، مساجد، مراکز پلیس، اماکن عمومی، نابودی زیرساخت‌های حیاتی از جمله قطع شبکه توزیع آب و برق، تخریب بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، ممانعت از حمل و نقل مجروحان و ارسال دارو، برخی از مهمترین مصادیق جنایت جنگی در جنگ اخیر غزه است.
در جریان حمله به نوار غزه، نیروهای رژیم صهیونیستی با محاصره همه جانبه غزه و ممانعت از ارسال نیاز‌های ابتدایی برای بقای حیات ساکنان غزه و با علم به اینکه مقتولان عضوی از گروه بزرگتری به نام ساکنان غزه هستند و بدون در نظر گفتن تعلق آنان به یک گروه نظامی یا سیاسی خاص اقدام به قتل آنان کرده‌اند، هر دو رکن مادی و روانی جرم نسل‌کشی بر مبنای تعریف ارائه شده در مواد ۲ و ۳ کنوانسیون پیشگیری و مجازات ژنوساید در تاریخ ۹ دسامبر ۱۹۴۸ محقق شده است.
رهيافت اسلاميِ حمايت از کودکان درمخاصمات مسلحانه
بند اول : حـمايت عام
ترديدي نيست اصول انسانيت و اخلاق دو اصل بنيادين در آموزه هاي دينـي اسـت کـه در همه حال حتي در مخاصمات رعايت کردن آنها الزامي است . افزون بر اين ، مفهوم اصل تفکيک ميان نظاميان وغـير نـظاميان و اهداف نظامي وغير نظامي ريشه در آيات قرآن کريم و سنت نبوي (ص ) دارد. (قربان نيا، ٤٦٣:١٣٨٦-٤٦٦)
از آنـچه مـفسران در تـفسير آيه ١٩٠سوره بقره آورده اند به صراحت مي توان مفهوم تفکيک را يافت .
«وَ قاِتلُوفي سَِبيلِ اللَّهِ اَّلذِينـَُيقاِتلُوَنکُمْ ولاَتعْتَدُوإِنَّ اللَّه لاُيحِبُّ اْلمُعْتَدِين َ»، با کساني که با شما آغاز جنگ مي کنند نـبرد کنيد و از حد بيرون نـرويد کـه خداوند تجاوز گران را دوست
ندارد( بقره :١٩٠).از تفسيري که مفسران در باره اين آيه مگويند مي توان سه پيام زير را دريافت کرد:
١- کساني که با شما سر جنگ ندارند با آنان آغاز به جنگ نکنيد؛
٢- از حدود مـقرر در جنگ و جهاد خارج مشويد و حقوق در جنگ را رعايت کنيد؛
٣- زنان ، کودکان و سالخوردگان را در جنگ هدف قرار ندهيد.
مفهوم حقوقي اين آيه در حوزه جنگ به صراحت از سوي دولت اسلامي در سال هاي آغازين قرن هشتم ميلادي اعلام شـده اسـت . وقتي ازعمر بن عبدالعزيز، والي اموي (سال هاي حکومت ٧١٧-٧٢٠ ميلادي ) پرسيدند: «مقصود اين آيه چيس؟» پاسخ نوشت : «مقصود آيه آن است که در جنگ تعرض به کودکان ، زنان و کساني که با مسلمانان نمجنگند، ممنوع است ». (ابوالفتوح رازي ، بـي تـا: ٣٠٦-٣١٢؛ السيوري ،١٤٢٤: ٣١٦) به اجماع فقهاي اسلام ، زنان و کودکان از تعرض مصون اند و مستندفتواي فقيهان ، سنت قولي و عملي پيامبر(ص ) و جانشينان پس از آن حضرت است . همچنين به نظر بسياري از مفسران ، کشتن کودکان از مصاديق اعـتداء و خـروج از حد است که در آيه مزبور از آن نهي شده است .
هرچند به نظر بسياري ازفقيهانِ اهل سنت و برخي ازفقيهان مذهب جعفري ، چنانچه کودکان در جنگ مشارکت کنند رزمنده محسوب مشوند، اما به نـظر اکـثرفقيهان جـعفري ، کشتن زنان و کودکان مطلقاً مـمنوع اسـت حـتي اگر در جنگ مشارکت کنند. (محقق داماد، ١٣٨٣: ١١٠-١١٣ ) آنان تصريح مي کنند:
«کشتن زنان و کودکان در جنگ جايز نيست ، حتي اگر زنان با مـسلمانان جـنگ کـنند و به شوهران خود يا مردان جنگي در نبرد کمک رسـانند مـگر ناچار شوند». ٣٢ در برداشتي ديگر زنان ، کودکان ، پيران و روحانيان چون معمولاً در جنگ شرکت ندارند هدف حمله قرار نمگيرند، ولي اگر در جـنگ شـرکت کـنند يا در تنظيم وعمليات جنگي مشارکت داشته باشند، رزمنده محسوب مي شـوند. (علامه حلي ، ١٤١٩: ج ٩/ ٦٤) متون بسياري درفقه اسلام بر اينکه کشتن کودکان درجنگ ممنوع است صراحت دارند. زيرا تعرض به آنـان در سـرنوشت جـنگ تاثيري ندارد. (علامه حلي ، ١٤١٩: ج ٧٤/٩ ؛ النجفي ، ١٣٩٢: ج ٢١/ ٦٨) همچنين کشتن کودکان پس از اسارت نيز مـمنوع اسـت حتي اگر به عنوان رزمنده در جنگ مشارکت مستقيم داشته اند؛ زيرا آنانکه در حال جنگ ، کشتن آنان مـمنوع اسـت پس از جـنگ نيز به طريق اولي ممنوع است . (الزحيلي وهبه ، ٢٠٠٢ : ج ٨/ ح ٥٨٥٦)
بنددوم : حمايت خاص ازکودکان درمـتون اسـلامي
حضرت رسول هرگاه گروهي را بـراي مـراقبت هاي نظامي (سريه ) می‌فرستاد آنان را در برابر خود مي نشاند و می‌فرمود: «…سالخوردگان ، زنان و کـودکان را مـکشيد…». (عـلامه حلي ،همان :ص ٦٣؛ الحر العاملي ، ١٤١٢:ج ١٥/ح ١٩٩٨٥/ ٥٨) هر چند در زبان روايات از مصداق کامل تعرض يعني کشتن کودکان نـهي شـده است روشن است که مقصود، رعايت حق حيات آنان وعدم خشونت است . صـاحب جـواهر،فـقيه برجسته شيعي ، پس از نقل اين حديث پيامبر(ص ) که فرمود: « …پيران و کودکان را زنده نگه داريد»٣٤ (النجفي ، ١٣٩٢: ج ٧٤/٢١) مي افزايد مقصود «اسـتبقاء» آنـان است . ٣٥ اين واژه در ادبيات تازي به معني حفظ و نگهداري براي تداوم زندگي است . بـنابراين تـرديدي نـيست که در آموزه هاي اسلام نقص عضو، ربودن ، تعرض جنسي و مانند آن با آموزه هاي اسلام و بـلکه هـر دين نـاسازگار است .
بديهي است در اين موارد لازم اسـت نيازهاي اساسي کودکان مانند تغذيه ، پوشاک و خدمات بهداشتي و آموزشي تأمين گردد؛ به ويژه لازم است با مشارکت دادن آنان در برنامه هاي متنوع ، از آسيب هاي جسمي و روحي وارده به آنان کاست . (همان : ص ٨٤)
چنانچه ، دولت با انعقاد يک پيمـان بـين المللي بتواند کودکان سرزمين خود را از بلاياي جنگ
دور سازد، اين کار بر دولت اسلامي لازم خواهد بود. زيرا اين معاهده تعهدات متقابلي فراهم مي سازد که کودکان از صدمات جنگ دور بمانند. در اين گونه معاهدات دولت ها متعهد خـواهند بـود کودکان را در جنگ مشارکت ندهند و چنانچه کودکان در جنگ آسيب ديدند، اقدامات حمايتي لازم از آنان تا بازگشت به خانواده معمول گردد.
بنابراين ، بر افراد، نهادهاي مردم نهاد و دولت لازم است در حد توان و امکانات از بـروز خـشونت عليه کودکان در مخاصمات جلوگيري نمايند. بر اساس آنچه فقيهان در حمايت از کودکان در مخاصمات آورده اند دولت اسلامي موظف مشود، کساني که کودکان را در مخاصمات مشارکت مي دهند و يا آن را هدف قرار مي دهند بـه عـنوان مـجرمان جنگي تحت تعقيب قرار داده مـحاکمه و مـجازات نـمايد. (همان : ص ٨٥) چه دولت اسلامي به پروتکل الحاقي خاص حمايت از کودکان در مناقشات بپيوندد ياخير، آموزه هاي اسلام از کودکان در مخاصمات پشتيباني خواهد کرد.
[۱] . مـنظور از حمایت عام این است که آنها در زمره غیر نظامیان قرار داشته و از حـمایتهای حـقوق بشر دوستانه بین المللی نیز برخوردار مـی بـاشند.
[۲] . منظور از حمایت خاص، حمایتی است که مـنحصراً بـه دسته ای از افراد به دلیل ویژگیهای خاص و وضعیت جسمی، سنی و جنسی … آنان اخـتصاص دارد.
