به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالکریم بهجت‌پور؛ عضو هیأت علمی گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه، ۵ آبان ماه در نشست علمی «بررسی شبهات در باب قرائت حفص از عاصم و تغییر یا تحریف قرآن» که از سوی مرکز تخصصی تفسیر و کلام حوزه علمیه کرمانشاه برگزار شد با بیان اینکه در باب جمع‌آوری، تدوین و قرائات قرآن، روایات و گزارشات تاریخی نسبتا زیادی وجود دارد، گفت: مثل هر بحث دیگری این روایات می‌تواند روایات ضعیف باشد یا اجزایی از یک مسئله را گزارش بدهد و اجزای دیگری را هم گزارش نداده باشد و یا تحلیل‌هایی هم بر روی آن ایجاد می‌شود که باعث ایجاد دلهره و شبهه در مورد گردآوری قرآن شود.
وی با بیان اینکه یکی از کسانی که به ما ضربه وارد کرد، نویسنده فصل‌الخطاب بود که حدود ۱۲۰۰ روایت جمع کرد تا تحریف قرآن را ثابت کند و هنوز هم شیعه از زیر بار اتهام تحریف خارج نشده است، افزود: بنده در ملاقات‌هایی که با اهل سنت داشته و دارم اولین مسئله‌ای را که مطرح می‌کنند همین بحث تحریف قرآن است. بنده کتابی به نام «تحریف‌ناپذیری قرآن» نوشته‌ام که توسط مؤسسه مذاهب اسلامی منتشر شده است و در راستای پاسخگویی به این کتاب است زیرا بحث گردآوری و جمع قرآن به این دلیل مهم شده است یعنی اصلی‌ترین مسئله نویسنده فصل الخطاب این است که اگر روایت مشهور گردآوری قرآن را ملاحظه کنیم حتما قرآن کریم تحریف شده است.
عضو هیأت علمی گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه اظهار کرد: برخی تلاش می‌کنند مسئله را به نحوی توضیح دهند که رفع شود ولی برخی هم مانند آیت‌الله العظمی خویی گزارشات جمع‌آوری قرآن را زیر سؤال می‌برند و کل قصه را به نحوی سامان می‌دهد که اصلا نوبت به بحث تحریف نرسد.
وی ادامه داد: خداوند پیامبر(ص) را مامور کرد که مدار فعالیت خود را بر پایه قرآن بگذارد لذا در آیات مختلف فرمود که تو وظیفه داری مردم را از طریق این کتاب هدایت کنی، یا در آیه دیگری می‌فرماید ما آن را کم‌کم نازل کردیم تا با طمانینه و مکث برای مردم بخوانی و اگر چیزی غیر قرآن به ما نسبت دهی رگ تو را خواهیم زد. بنابراین بحث جمع قرآن مرتبط با اهمیت محوری قرآن در تبلیغ رسول الله است.
مفسر تفسیر تنزیلی قرآن کریم با بیان اینکه آیا پیامبر(ص) صرفا آیات را خواند و مردم را رها کرد یا برای تدوین ابتدایی قرآن هم تلاش کرد، گفت: آیات تحدی جز یک آیه همگی در مکه نازل شده است و این تحدی، ضرورت دفاعی است چون ۴۰ سوره بر پیامبر(ص) نازل شد و بعد ایشان تحدی کرد. در سوره یونس هم فرمود اگر شک دارید یک سوره مانند قرآن بیاورید و این سوره پنجاه و یکم به ترتیب نزول است و در سوره هود که سوره پنجاه و دوم به ترتیب نزول است تحدی به ده سوره کرد. لذا علامه طباطبایی و آیت‌الله مصباح یزدی خیلی تلاش کردند تا ثابت کنند تحدی به یک سوره قوی‌تر از ده سوره است گرچه از پس قصه بر نیامدند.
جای آیات قرآن به دستور خدا تعیین شده است
نویسنده تفسیر همگام با وحی با بیان اینکه هویت سوره‌ها در مکه حتی برای معارضین جا افتاده بود چون اگر جا نیفتاده بود تحدی به یک و ده سوره نامفهوم است، اضافه کرد: هویت سوره‌ها در همان ابتدا برای همه معلوم شده بود و آیات در سوره‌ها به صورت ترتیب طبیعی نزول قرار می‌گرفت و وقتی سوره تمام می‌شد پیامبر(ص) متوجه بودند که سوره تمام شده است لذا با بسم الله جدید، سوره جدید را شروع می‌فرمودند. البته استثنائا آیه‌ای با دستور پیامبر(ص) جابجا می‌شد که موارد آن نادر است. همه «قیل» و «یقال» که در مورد آیات استثنایی وجود دارد که البته آیت‌الله معرفت هیچکدام را نمی‌پذیرد. از بین ۶هزار و ۲۳۶ آیه ۲۳۶ آیه در مظان جابجایی است ولی همین تعداد را غالب مفسران رد کرده‌اند لذا این طور نبود که پیامبر(ص) آیات را مانند جورچین عوض کرده باشند.
بهجت‌پور با تاکید بر اینکه آیات استثنایی از عدد دو تجاوز نمی‌کند، ادامه داد: یعنی قطعا در زمان خود پیامبر(ص) آیات در درون سوره‌ها قرار گرفتند. بلاشر از مستشرقان هم به این مسئله توجه کرده است لذا می‌گوید اختلاف در چینش سوره‌ها است. بنابراین در مصاحف صحابه حتی یک مورد سراغ نداریم که گفته شود ترتیب آیات با هم اختلاف داشتند، سجستانی ۱۸ مصحف را گزارش کرده است و در هیچکدام نداریم که در مصحف ابی بن کعب فلان آیه در فلان جا و در مصحف ابن مسعود در جای دیگری است و همه ۶ هزار و ۲۳۶ آیه در ۱۱۴ سوره به همین شکل وجود دارد ولی در سوره‌ها اختلاف زیاد می‌شود.
عضو هیأت علمی گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه تصریح کرد: آیت‌الله معرفت بین مصحف عثمانی و ابی ابن کعب و این مسعود ۱۱۴ سوره را مقایسه کرده و نشان داده است که تمامی آیات در درون سوره‌ها یکسان است ولی با اینکه هر سه تن، سوره‌ها را از بلند به سمت متوسط و کوتاه برده‌اند ولی ترتیب سوره‌ها کاملا با هم فرق دارند. بنابراین هیچ تردیدی در اینکه پیامبر(ص) در زمان حیات آیات را در درون سوره‌ها گذاشتند وجود ندارد و دعوای شیعه و سنی و مستشرقین از اینجا به بعد شروع می‌شود.
پناه به قرآن برای عبور از فتنه‌ها
رئیس مؤسسه قرآنی تمهید با بیان اینکه امام صادق(ع) فرمودند کسی که امر ما را از قرآن استخراج نکند از فتنه‌ها در امان نیست لذا در مباحث کلامی تا جای ممکن باید بیانات خود را به قرآن مستند کنیم، تصریح کرد: سه قرائت درباره جمع قرآن وجود دارد؛ اول قرائت شیعه که می‌گوید همه آیات در زمان خود پیامبر(ص) درون سوره‌ها قرار گرفت و تمام شد جز چند مورد استثنایی (یعنی اجماع شیعه این است گرچه دو سه نظر مخالف هم وجود دارد)؛ مانند آیه ۲۰ سوره مزمل که قطعا استثنایی است و بعدا ملحق شده است زیرا در صدر سوره فرمود تو باید هر شب تا نصف یا ثلث شب بیدار باشی ولی بعدا فرمود نیازی نیست بلکه اصل بیداری حتی مقداری در شب لازم است.
عضو هیأت علمی گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه اظهار کرد: همه علمای شیعه متفق القول هستند جز یک کلام نادر از علامه طباطبایی که فرموده است شاید در برخی آیات از جمله تطهیر و ابلاغ و … دست اجتهاد دخالت داشته است و ترتیب را تغییر داده است. بنده هم در آثارم توضیح داده‌ام که خود پیامبر(ص) برخی آیات از جمله دو آیه نامبرده را مستقیما دستور دادند که در بین آیات دیگر استتار پیدا کنند تا از دستبرد حفظ شود لذا در هیچ منبع اهل سنت و شیعه گزارشی در مورد جابجایی اینها نداریم.
صاحب تفسیر همگام با وحی با تاکید بر اینکه پس قرائت عمومی شیعه این است که آیات در دوره پیامبر(ص) در درون سوره‌ها مشخص شد و فقط احتمال اجتهاد در چند آیه مطرح است که آن هم گزارش تاریخی ندارد، گفت: اختلاف بین علمای شیعه در این است که آیا این آیات چیده شده در سوره‌ها در دوره پیامبر(ص)، به کتاب تبدیل شد یا خیر، اینکه صحابه حتی در زمان پیامبر(ص) نوشته باشند قطعا اینطور است و خود حضرت علی(ع) قطعا مصحفی برای خود داشتند و تاویل و تفسیر آن هم وجود داشت و اصحاب دیگری چون ابن مسعود و ابی ابن کعب و … هم مصحف داشتند. ترتیب سوره‌ها هم شاید توسط خود صحابه انجام شده باشد و یکی مثلا بگوید اول آل عمران را بیاوریم و بعد نساء و دیگری نظر مخالف.
چرا خود پیامبر(ص) چینش سوره‌ها را عهده‌دار نشد؟
بهجت‌پور با طرح این پرسش که چرا پیامبر(ص) آیات را در درون سوره گذاشت ولی از چیدن سوره‌ها خودداری کرد، اضافه کرد: چون نزول قرآن تا آخرین روزهای عمر ایشان هم وجود داشت؛ آخرین سوره نازله توبه است که البته بنده قائل به مائده هستم؛ آخرین آیات در جایی است که پیامبر(ص) در بستر بیماری است و برخی به پیامبر(ص) پشت می‌کنند؛ آیات انتهایی سوره توبه در مورد منافقین است که فرموده است اگر اینها پشت کردند خدا برای من کافی است و به او توکل می‌کنم؛ لذا چون هنوز نزول ادامه داشت تکلیف مصحف رسمی روشن نشد گرچه مصاحف شخصی نوشته شده است، درست مانند تقریراتی که افراد مختلف از درس یک مرجع تقلید دارند.
وی افزود: همه قرآن تا آخرین آیات نازله آماده بوده است لذا پیامبر(ص) به حضرت علی(ع) فرمود که قرآن را جمع‌آوری کند، ایشان طی سه روز مصحف را آماده کردند ولی متاسفانه پذیرفته نشد و از اینجا دچار اختلافات شدیم. گزارشاتی هم که درباره جمع‌آوری قرآن توسط علی(ع) داریم که در طول شش ماه بوده است ولی این مصحف، مصحف شخصی ایشان است که همراه با تبیین و تفسیر و تاویل و شان نزول و… بوده است.
صاحب تفسیر همگام با وحی با بیان اینکه استنساخ از قرآن به فراوانی صورت گرفته است و همه شخصی بوده است، اظهار کرد: بنابراین تدوین رسمی قرآن کریم بنا شد که در اولین روزهای بعد از وفات پیامبر(ص) صورت بگیرد.
