تمهیدات الهی برای نجات دوزخیان از عذاب
نوشتاری از حجت الاسلام و المسلمین حسین عشاقی عضو شورای علمی گروه فلسفه پژوهشگاه
خداوند زمينه توبه و ايمان‌آوري آگاهانه و مختارانه را در عوالم بعد از مرگ فراهم مي‌كند؛ زيرا خداوند اسماء لطفي فراواني دارد و از جمله اين اسماء لطفي، اسم «المصلح» است كه در فرازي از دعاي عهد به معني آن اشاره شده است آنجا كه مي‌گويد: «بِاسْمِكَ الَّذِي يَصْلُحُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُون»؛ خداوند بر اساس اقتضاي چنين اسمي و نيز بخاطر وعده مغفرتي كه به گناه‌كاران داده و فرموده است «إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعا» با تمهيداتي كه در قيامت براي دوزخيان فراهم مي‌كند، همه انسانها، از اولين تا آخرين را تائب، مؤمن و صالح خواهد كرد.
از تمهيداتي كه خداوند براي ايمان‌آوري و توبه دوزخيان انجام می‌دهد، اقامه جلسه مناظره براي دوزخيان و كشف حقائق ايماني براي آنها است؛ اين نكته از آيه (۷۵ قصص) قابل استنباط است «وَ نَزَعْنا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ شَهيداً فَقُلْنا هاتُوا بُرْهانَكُمْ فَعَلِمُوا أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما كانُوا يَفْتَرُونَ». طبق مفاد اين آيه، در آن روز خداوند از هر امتي و گروهي، فردي را بيرون كشيده و به صحنه بحث استدلالي و برهاني وارد مي‌سازد، و اين گفتگوي برهاني و استدلالي در حضور جهنميان منجر مي‌شود به اين كه كافران و مشركان به حقانيت خداوند آگاه شوند «فَعَلِمُوا أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ»، و همه بافته‌هاي دروغين‌شان رنگ‌باخته و پوچي آنها آشكار شود و اعتقاد به آنها منحل گردد «وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما كانُوا يَفْتَرُونَ»؛ بنابراين ايمان اضطراری برخاسته از عذاب آنان، كه ايماني ضعيف و غير مستقر بود، به ايماني قوي و راسخ تبديل خواهد شد. و لذا در مورد درك امور حقه تعبير «فَعَلِمُوا» براي آنها بكار مي‌برد و مي‌گويد «فَعَلِمُوا أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ» و در مورد بريده شدن از امور باطل و گناه تعبير از «ضلّ عنهم» براي آنها بكار مي‌برد و مي‌گويد «وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما كانُوا يَفْتَرُونَ».
از سویی آيات متعددي در قرآن وارد شده است كه دلالت مي‌كنند عذاب قیامت عینا همان نفس گناه است یعنی نفس گناهان اعتقادي و رفتاري به شكل اشياء آزاردهنده براي مجرم، حاضر شده و موجب رنج انسان گناهكار مي‌شوند مثل (۵۴-۵۵ عنکبوت) «إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكافِرِين يَوْمَ يَغْشاهُمُ الْعَذابُ مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ وَ يَقُولُ ذُوقُوا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ». و نیز مثل (۸۴ قصص) «مَنْ جاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلا يُجْزَى الَّذينَ عَمِلُوا السَّيِّئاتِ إِلاَّ ما كانُوا يَعْمَلُونَ»؛ جمع این گونه آیات با جملاتی مثل «ضَلَّ عَنْهُمْ ما كانُوا يَفْتَرُونَ» نتیجه‌اش این می‌شود که دوزخیان با تمهیدات مذکور، به اندازه‌ای که از گناهان اعتقادی و رفتاری بریده می‌شوند تخفیف عذاب برایشان شکل بگیرد؛ زیرا طبق فرض، این گناه است که به شکل موجودات موذی به دوزخیان آزار می‌رسانند بنابراین زوال و بریده شدن از گناه عینا به معنای زوال و بریده شده از عذاب است.
