به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به نقل از خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، ماه مبارک رمضان ماه در تمام کشورهای اسلامی، بعد از افطار، تا سحر مراسم شعرخوانی، قرآن‌خوانی و دور هم جمع شدن و گفتن و خندیدن برپا می‌شود که در آنها هم عبادت صورت می‌گیرد و هم سرشار از شادی است. خداوند تبارک و تعالی در این ماه عزیز دوست دارد که بندگانش، ضمن احترام به یکدیگر، یار و مددکار فقیران و مستمندان باشند و صله رحم انجام دهند اما علاوه بر این ها عواملی که شادی معنوی انسان را فراهم می آورد، یکی موقع «افطار» بوده و دیگری هنگام «ملاقات پروردگار» است. لذا در این خصوص با حجت‌الاسلام دکتر غلامرضا پیوندی عضو هیئت علمی و مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشگاه گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
چرا ماه مبارک رمضان در سایر کشورهای اسلامی ماه سرور و شادی است؟
ماه مبارک رمضان در بسیاری از کشورها همراه با شادی و نشاط عمومی است. در واقع یک فضایی سرشار از بهجت و شادابی برای مسلمانان ایجاد می شود که ما هم باید این نکته را در کشور خود مد نظر داشته باشیم. چون ماه مبارک رمضان، ماه رسیدن به یک برکت و شادابی درونی در جامعه است. نکته مهم این است که ما در برگزاری برنامه های فرح انگیز و شاداب در ماه مبارک رمضان ضعیف عمل کردیم و تزریق این جنس از برنامه های شاد در این ایام بسیار کمرنگ است.
لذا در زمینه شادی و نشاط عمومی در ماه مبارک رمضان هم رسانه ها باید فرهنگ سازی کنند و هم ما باید مضامین جدید و به روزی از آموزه های دینی در حوزه شادی و نشاط را ارایه دهیم. برخی تصور می کنند که افراد متین نباید بخندند. البته باید مد نظر داشته باشیم که شادی همان بهجت درونی است. به تعبیر بوعلی سینا بهجت درونی همان شادی محسوب می شود؛ انسانی که بنده خداست و از درون با خداوند متعال ارتباط دارد، او شاد است ولو اینکه ممکن است فردی در نیمه شب با خدای خود راز و نیاز کند و عبادت نماید، این مناجات و عجز و ناله در برابر پروردگار باعث ایجاد همان بهجت درونی انسان می شود لذا متانتی که در دین به آن اشاره شده است به معنای اندوه و ناراحتی نیست. به تعبیر یکی از نویسندگان داستان های مذهبی برای کودکان و نوجوانان که می گوید: شاید بسیاری از ما در تعریف متانت دچار اشتباه شده ایم، تفکری که خنده و شادی و هر نوع رفتاری که انسباط و فرح در آن باشد، لغو و زشت و سبک می پندارد و وقار واقعی را در چهره افراد مصیبت زده و گرفتار جست و جو می کند. تربیت سنتی جامعه ما در بسیاری از موارد به گونه ای بوده است که بیشتر ما از کودکی برای خندیدن و ابراز شادی با مخالفت جدی والدین، مربیان و بزرگترهایمان مواجه شده است و برای ما مودب بودن را در خاموشی و جدی بودن تعریف کردند.
لذا ارایه الگوهای رفتاری از زندگی معصومین (ع) می تواند این تفکر جامعه را تعدیل کند؛ در واقع شادی جزیی از زندگی ماست. البته غم هم دو حالت دارد که یک غم مقدس داریم اما شادی و شادابی یکی از مسایل مهم است. در روایات داریم که شما حق ندارید در چهره و برخورد خود عبوس باشید، «الْمُؤْمِنُ بِشْرُهُ فِي وَجْهِهِ وَ حُزْنُهُ فِي قَلْبِهِ» (مؤمن را شادمانى در چهره و اندوه در دل است ) نباید این گونه تصور کنیم که برای عبادت کردن باید غمگین باشیم؛ آن معنویتی که ماه مبارک رمضان دارد، می تواند در عین حالی که انسان عبادت می کند و دعا می خواند آن شادابی و نشاط را هم برای انسان به همراه داشته باشد. در روایات آمده است که خوشحال کردن دیگران بسیار ارزشمند است. حتی شاید یکی از بزرگترین ارزش های دینی هم محسوب شود. لذا به دلیل نشاطی که ماه مبارک رمضان در ما ایجاد می کند باید حلول این ماه را به یکدیگر تبریک بگوییم. ماه رمضان، ماه شادابی انسان مومن است، چون به ضیافت حضرت حق می رویم و این می تواند بهترین شادابی و بهترین حلقه اتصال ما با پروردگار متعال باشد.
چگونه می توانیم آداب اسلامی چون صله رحم را در ماه مبارک رمضان به جا بیاوریم؟
صله رحم یک عرف نهادینه شده در میان ما ایرانیان است و به عنوان یک خصیصه مهم در آموزه های شرعی و دستورات دینی ما محسوب می شود لذا ایام ماه مبارک رمضان بهترین فرصت برای به جا آوردن این سنت حسنه می باشد. صله رحم به معنای ارتباط ، رسیدگی و احسان به خویشاوندان اطلاق می شود. به لحاظ اصطلاحی، هم در علم اخلاق و هم در علم مباحث فقهی صله رحم با همین مضمون مطرح شده است.
صله رحم یعنی ارتباط، رسیدگی و احسان به خویشاوندان که در برابر آن اصطلاح قطع رحم قرار می گیرد که بی توجهی به عدم رسیدگی به خویشاوندان محسوب می شود. به نظر می رسد این اصطلاحات صله رحم و قطع رحم از متن آیات قرآن گرفته شده است. قرآن کریم می فرماید: « وَ الَّذِينَ يَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ يَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ» (و (خردمندان) كسانى هستند كه آنچه را خداوند به پيوند با آن فرمان داده پيوند مى‌دهند و در برابر پروردگارشان (بخاطر شناختى كه دارند خشوع و خشيت دارند و از سختى حساب مى‌ترسند.)
همچنین در آیه ۲۷ سوره بقره می فرماید: « الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثاقِهِ وَ يَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ» (فاسقان كسانى هستند كه پيمان خدا را پس از آنكه محكم بستند مى‌شكنند، و پيوندهايى را كه خدا دستور داده برقرار سازند قطع مى‌نمايند و در زمين فساد مى‌كنند، قطعاً آنان زيان‌كارانند. اما تقارن این مساله (صله رحم) با ماه مبارک رمضان، شرایط خاصی برای مسلمانان و مومنین ایجاد می کند که بسیار حائز اهمیت باشد.
برکات همزمانی بهار قرآن با بهار طبیعت چیست؟
فصل بهار دارای ویژگی هایی است که سایر فصول سال فاقد آن هستند هر چند فصل های چهارگانه طبیعت زیبایی های خاص خود را دارند اما فصل بهار ویژگی های خاص و منحصر به فردی دارد. یکی از مهمترین ویژگی های خاص، فصل بهار شادابی آن است و در بهار قرآن که ماه مبارک رمضان است این حالت شادابی، عبادت، سر زندگی و نورانیت در درون انسان ایجاد می شود. در واقع یک تحولی در بهار رخ می دهد که انسان را متحول می کند و بهار قرآن اساسا برای همین است. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ وَلَا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسَارًا» (و ما آنچه را براى مؤمنان مايه درمان و رحمت است از قرآن نازل مى كنيم وستمگران را جز زيان نمى افزايد) بنابراین این ماه مبارک شادابی، سلامتی و نو شدن برای انسان را به ارمغان می آورد. تقارن و همزمانی بهار قرآن با طبیعت این نکته را بیان می کند که علی رغم اینکه ما به لحاظ طبیعی نو می شویم، لباس نو به تن می کنیم و با اقوام و خویشاوندان خود دیدار می کنیم و سنت حسنه صلحه رحم را به جا می آوریم در کنار آن با انجام اعمال ماه مبارک زمان یک شادابی مضاعف دیگری نصیب انسان می شود.
یکی از ویژگی های این مسئله بحث شادی و نشاط است که بسیار مهم است. فصل بهار آکنده از شادابی، طراوت و نشاط برای طبیعت است. قطعا ما در فصل بهار قرآن هم همان شادابی و سرزندگی را پیدا می کنیم و به لحاظ عبادتی که انجام می دهیم و به لحاظ اینکه خداوند متعال فرمودند:«الصَّوْمُ لِي وَ أَنَا أجْزَی بِه» پاداش روزه با من است، روزه دار مهمان من است و من از او به صورت ویژه پذیرایی می کنم و لذا عبادت بندگی در ماه مبارک رمضان یکی از این ویژگی ها است؛ بنابراین همزمانی بهار قرآن و طبیعت می تواند این ایده و تفکر را به ما القا کند که خداوند متعال، عالم را به گونه ای خلق کرده است که در حوزه طبیعت و تکوینیات نو شدن را برای ما آورده است و بهار را برای شکفتن جدید، برای رشد جدید و برای تحول جدید قرار داده است. به تعبیر روایت، ماه مبارک رمضان با هیچ ماهی قابل مقایسه نیست، ماه ویژه ای است که ما به میهمانی خداوند می رویم و سرشار از معنویت است لذا بستگی به ظرفیت ما دارد که بتوانیم از این ظرفیت ماه مبارک رمضان به نحو احسن استفاده کنیم.
نکته دوم اینکه وقتی انسان وارد فصل بهار می شود، تحولی در وی ایجاد می شود. در فصل بهار حرکتی در کل طبیعت رخ می دهد و طبیعت متحول می شود بر همین اساس رشد، خیزش و شکوفایی آغاز می شود لذا ماه مبارک رمضان هم می تواند نقطه آغازی برای تحول در جهت توبه و بازگشت به حضرت حق در هر سطحی و در هر شرایطی باشد. نکته سوم در خصوص فصل بهار این است که با فصل بهار یک حالت توازن و تعادل در طبیعت ایجاد می شود و ما می توانیم در این ماه مبارک این توازن را در وجود خود ایجاد کنیم در عین اینکه به شرایط اجتماعی و خانواده خود توجه داریم، به معنویات، عبادات و بندگی خدا هم توجه می کنیم.
