به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی- ترویجی با موضوع “الزامات نهادینه‌سازی فرهنگ از منظر قرآن” روز سه‌شنبه ۹ اسفندماه سال جاری توسط گروه مدیریت اسلامی پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه با همکاری موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
در این کرسی علمی،دکتر وحید وثوقی‌راد به عنوان ارائه دهنده، حجج اسلام دکتر محسن منطقی و دکتر علی آقا پیروز به عنوان ناقد حضور داشتند.
وحید وثوقی‌راد، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در این نشست سخنرانی کرد و گفت: یکی از اولین سیاست‌هایی که مقام معظم رهبری به سران قوا ابلاغ کردند نهادینه‌سازی فرهنگ، مبتنی بر ارزش‌های اسلامی بود بنابراین این موضوع در دستور کار ما قرار گرفت تا بررسی کنیم چرا نتوانسته‌ایم آن را تاکنون در سازمانها تثبیت کنیم. بنده در رساله دکترای خودم به این موضوع پرداختم و الگویی استخراج کردم که یکی از الزامات آن، همین نهادینه‌سازی بود. بنده در این راستا سه گام طراحی کرده‌ام که یکی ماهیت نهادینه سازی در مفهوم رایج، دوم نهادینه سازی از منظر قرآن و در نهایت الزامات نهادینه‌سازی است.
استخراج اصول نهادینه‌سازی از قرآن
وی ادامه داد: در ادبیات رایج مدیریت، نسبت به نهادینه‌سازی چند رویکرد عمده وجود دارد. یکی اینکه نهادینه‌سازی فرآیندی برای تلفیق ارزش‌ها است، دوم اینکه نهادینه‌سازی فرآیندی برای خلق واقعیات است و سوم اینکه نهاد به عنوان یک حوزه متمایز اجتماعی در نظر گرفته شده است. در تمامی این نگاه‌ها در ادبیات رایج به نهادینه سازی، ماندگاری و تثبیت در تمامی نگرش‌ها از ارکان اصلی است لذا ما هم این مفهوم را گرفتیم و با این مفهوم سراغ قرآن رفتیم و قرآن را از ابتدا تا انتها بررسی کردیم تا الزامات نهادینه‌سازی فرهنگ را از قرآن استخراج کنیم. در این راستا در مجموع کدهایی که در زمینه نهادسازی استخراج شد ۶۹۷ مورد شد.
وثوقی راد یادآور شد: از این میان ۴۲ کد اصلی استخراج کردیم و در نهایت آنها را در چند بعد شامل راهبرد اصلی حکومت در نهادینه‌سازی، مخاطب‌شناسی، وظایف حاکمیت، محتوای نهادینه‌سازی و فرآیند نهادینه سازی دسته‌بندی کردیم. مقالاتی هم در این راستا چاپ شده که تقریباً چکیده و مقدمه مقالات مشترک است. فقط تعریف نهادینه‌سازی از منظر قرآن، چند ماه وقت ما را گرفت. ما یا باید تعریف را از جایی بگیریم یا اگر تعریف از خودمان است باید برای اجزای آن دارای دلالت باشیم. از منظر قرآن نهادینه سازی، یک پیوستار قابل تبیین است که یک سمت آن ایمان و یک سمت آن کفر است یعنی نهادینه سازی فقط مثبت نیست بلکه جنبه منفی هم دارد و مثلاً وقتی جنود شیطان، موفقیت بیشتری داشته‌اند جامعه را به سمت خود سوق داده‌اند.
الزامات نهادینه‌سازی فرهنگ
عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) تصریح کرد: در ادبیات قرآنی گفته شده الزام اول برای نهادینه‌سازی فرهنگ این است که باور به دین ایجاد کنید. پایبندی به اصول عدم سازشکاری، ایمان با همه متعلقات، عدم پذیرش ولایت کافران، دور اندیشی و عبور از منافع زودگذر، تشخیص مسیر حق، شناسایی اهداف و شناسایی خطوط قرمز از جمله الزامات دیگری هستند که باید اشاره کنم.
وی بیان کرد: یکی از الزامات نهادینه‌سازی فرهنگ اسلامی، ایمان و باور قلبی است که در همه ادیان الهی اشاره شده است. یکی از مستندات ما در همین راستا، آیه ۱۳۶ سوره مبارکه بقره است که خداوند فرموده است: «قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْنَا وَمَا أُنْزِلَ إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَمَا أُوتِيَ مُوسَىٰ وَعِيسَىٰ وَمَا أُوتِيَ النَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ؛ بگویید که ما (مسلمین) ایمان به خدا آورده‌ایم و به آن کتابی که بر پیغمبر ما فرستادند و به آنچه بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و فرزندان او نازل شده و به آنچه به موسی و عیسی داده شده و هم به آنچه به پیغمبران از جانب خدا داده شده، به همه عقیده‌مندیم و میان هیچ یک از آنان فرق نگذاریم و تسلیم فرمان او هستیم»
وجود تثبیت و ماندگاری در دل فرهنگ
حجت‌الاسلام والمسلمین علی آقاپیروز، مدیر گروه مدیریت پژوهشگاه ، نیز در این نشست سخنرانی کرد و گفت: یکی از مواردی که برای بنده مبهم است یا خیلی دقیق نیست عنوان این نشست است. اینکه از نهادینه‌سازی فرهنگ، صحبت کنیم شاید چندان دقیق نباشد چون در داخل فرهنگ، تثبیت هم وجود دارد و وقتی می‌گوئیم فلان مطلب تبدیل به فرهنگ شد منظور این است که تثبیت شد. از سوی دیگر در پیشینه تحقیق در سطح سازمان بحث شده در حالی‌که در ادبیات تحقیق به سطح فردی نهادینه‌سازی فرهنگ اشاره شده است.
وی ادامه داد: در پیشینه تحقیق، برخی تعاریف برای نهادینه‌سازی ذکر شده که شامل ثبات، ماندگاری و فراگیری رفتارهای مطلوب هستند. در این تحقیق ثبات و تداوم که البته یک معنا را هم دارند از منظر آموزه‌های قرآنی مورد توجه قرار گرفته‌اند اما اشاره‌ای نشده که آیا قرآن درباره فراگیری صحبتی کرده است یا خیر؟ همچنین پیشینه تحقیق ارتباط چندانی با الزامات نهادینه‌سازی ندارد بلکه اصلی‌ترین موضوعی که مورد بحث قرار گرفته مفهوم نهادینه‌سازی است.
اهمیت توجه به نهادینه‌سازی فرهنگ در جامعه
حجت‌الاسلام والمسلمین محسن منطقی، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) نیز در این نشست گفت: برگزاری چنین نشست‌هایی، کار بسیار شایسته‌ای است و لازم است استمرار پیدا کند چون باعث تقویت مجموعه‌هایی می‌شود که در زمینه مدیریت اسلامی کار می‌کنند. موضوع الزامات نهادینه‌سازی فرهنگ از منظر قرآن نیز موضوعی بسیار جالب است که خوشبختانه نویسنده آن هم توانسته است پنج مقاله از دل آن بیرون آورده و منتشر کند. چنین بروندادی هم جای خوشحالی زیادی دارد چراکه مقالات خوبی به جامعه علمی عرضه شده است.
وی افزود: معتقدم نهادینه‌سازی باید در ابعاد مختلفی در جامعه مورد توجه قرار گیرد لذا کار آقای وثوقی راد که این موضوع را از منظر قرآن بررسی کرده‌اند بر ارزندگی آن افزوده است. دکتر وثوقی راد به این مسئله اشاره کرده که دو مولفه شامل تثبیت و فرآیندی بودن، در نهادسازی اهمیت دارد و ساختار مقاله را نیز بر اساس سه گامِ بینشی، گرایشی و کنشی قرار داده‌اند اما از نظر بنده اشکال این است که چرا در این مقاله این عوامل را بر اساس این سه گام بسنجیم بلکه می‌شد بر اساس زمینه، ساختار و رفتار مورد توجه قرار دهیم. همچنین می‌توانستیم آن را صرفاً بر اساس یک فرآیند چند مرحله‌ای در نظر بگیریم. مخصوصاً در این مقاله چندان مشخص نیست که چگونه تثبیت و فرآیند‌سازی در این سه بُعد تجلی پیدا کرده است. همچنین برخی عناوین مقاله نیاز به اصلاح یا دستکم برخی توضیحات دارد.
همچنین حجت‌الاسلام علیرضا خیراندیش، دبیر این نشست در ابتدا گفت: دامنه فرهنگ در مباحث مدیریت اسلامی دامنه‌ای وسیع است و بررسی آن از ابعاد مختلف در مدیریت اسلامی مورد توجه قرار گفته است. موضوعی که در این نشست مورد توجه قرار داده‌ایم الزامات نهادینه‌سازی فرهنگ است یعنی باید و نبایدهایی که از منظر قرآن برای پیاده کردن فرهنگ در هر مجموعه‌ای همانند خانواده، سازمانها و نهادها مطرح است که باید مورد توجه قرار گیرد.
