به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی ترویجی «دکترین سایبری جمهوری اسلامی ایران» به همت مرکز مطاعات فضای مجازی پژوهشگاه با همکاری انجمن علمی فرماندهی و کنترل به صورت حضوری و مجازی با ارائه دکتر محمدرضا مرادی و نقد دکتر محسن آقایی روز یکشنبه مورخ ۷ اسفندماه سال ۱۴۰۱ برگزار شد.
دبیر علمی این کرسی ترویجی آقای دکتر خداداد هلیلی در مقدمه با اشاره به اینکه دو کلید واژه اصلی بحث یعنی دکترین و سایبر علیرغم کارکرد عملی، دارای ماهیتی انتزاعی هستند؛ بر اهمیت مفهوم شناسی این واژه ها را از منظر آنتولوژی (هستان شناسی) و اتیمولوژی (سیر تاریخی تغییر و تحول یک واژه) تاکید کردند و مواجهه هوشمندانه و خردمندانه با ظرفیتها و چالشهای فضای سایبر را به عنوان موضوعی فراتر از مباحث راهبردی، نیازمند یک نگاه کلان و کل نگر در قالب دکترین سایبری برشمردند.
در ادامه بحث کلیاتی در مورد دکترین سایبری توسط ایشان مطرح شد: دکترین در یک تعریف کلی مجموعه ای از نظریه ها، اصول و قواعد اساسی است که با اولویت بندی مناسبی کنار هم قرار می گیرند. این اصول و قواعد حقایق نظری محض نیست بلکه با عمل هم همراه است و نحوه بکارگیری اصول و قواعد را هم نشان می دهد. با اینحال دکترین بیش از آنکه از جنس عمل باشد ماهیتی از جنس اندیشه، تفکر و باور است. دکترین مانند پلی میان تجارب موفق گذشته و انتظارات آینده ایجاد می کند و تدوین دکترین در کشورهای مختلف در حوزه های دفاعی، امنیتی، نظامی، سیاسی و امنیت ملی مطرح می شود و دکترین سایبری به منظور همراستایی راهبردها و سیاستها در سطح ملی باید مورد توجه قرار گیرد.
در ادامه جلسه دکتر محمدرضا مرادی به بیان کلیاتی در مورد موضوع نشست پرداختند: ایشان با اشاره به اینکه دغدغه اصلی پرداختن به موضوع دکترین سایبری انسجام بخشی نهادهای متولی فضای سایبر است؛ ضمن مطرح کردن حملات سایبری سالهای اخیر به زیرساختهای کشور، مدیریت بحران های سایبری را از مسائل مهم فضای سایبر بر شمردند و با توجه به جنگ ترکیبی، سایبری و شناختی، لزوم آمادگی برای مواجهه با این تهدیدات را خاطرنشان کردند. از دیدگاه ایشان تنوع نهادهای متولی در فضای سایبر و شرح وظایف مختلف و بعضا مشابه این سازمانها، همسویی آنها با شورای عالی فضای مجازی به عنوان قرارگاه فرماندهی فضای مجازی کشور را با پاردوکس استقلال و هماهنگی مواجه می سازد. و تمام این مسائل ما را به این بحث می رساند که در حوزه مدیریت و حکمرانی در فضای سایبر جمهوری اسلامی باید به یک هماهنگی برسیم که در بسیاری از کشورها تحت عنوان یک سند دکترین مطرح می شود. دکترین سایبری به عنوان یک عامل توانمند ساز نقش بسیار مهمی در یکپارچگی هم افزایی، همسوسازی و هماهنگی انجام می دهد.
ایشان در ادامه در مورد مفهوم شناسی دکترین مواردی را مطرح کردند: دکترین به عنوان پلی بین اندیشه و عمل است که می تواند راهنمای اندیشه و رفتار باشد. از نظر فلسفی نیز دکترین واسطه ای میان فلسفه و سیاست است. البته فلسفه در اینجا فلسفه مضاف است و فلسفه عام نیست یعنی فلسفه همواره در ابتدا می آید و دکترین ها از آن ناشی می شوند و سیاست هم به نوبه خود از دکترین نشات می گیرد. به عبارت دیگر دکترین باعث می شود که ما از فلسفه که اغلب فضای ابهام آلود و نظری دارد استفاده کنیم و آنرا عملیاتی کنیم و به یکسری سیاستهای خاص دسترسی پیدا کنیم. بنابراین یکی از روشهای سیاستگذاری استفاده از دکترین است و با استفاده از این نظریه های سیاستی کارها انجام می شود. دکترین ویژگی که دارد این است که باعث می شود افراد برای خودشان تصمیم بگیرند بجای آنکه در سطوح دیگری برای آنها تصمیم گیری شود یا تصمیم های کلان به آنها تفویض شود. واژه دکترین بر خلاف واژه راهبرد که از علوم نظامی در یونان باستان وارد عرصه اندیشه و علم شده، از دین مسیحیت و از کلیسا وارد شده و ماهیتی لطیف تر از راهبرد دارد.
در مورد فضای سایبر نیز دیدگاه های مختلفی وجود دارد. چون می خواهیم به بحث دکترین سایبری جمهوری اسلامی ایران بپردازیم. باید ببینیم که جمهوری اسلامی ایران چه خوانشی از فضای سایبر دارد. فلسفه ذاتی فضای سایبر از شبکه آرپانت که در وزارت دفاع آمریکا برای اولین بار تشکیل شد و از ابتدا این شبکه حالت ستاره ای داشت که دولتهای غربی و آمریکا این مرجعیت را برای خودشان حفظ کنند. بنابراین نمی توان از دکترین صحبت کرد ولی از فلسفه صحبت نکنیم چون دکترین طبیعتا برگرفته از فلسفه است. ضعف در مبانی نظری بنیادین در حوزه سیاستگذاری از مهمترین چالشهای فضای سایبر محسوب می شود. دکترین سایبری می تواند ظرفیتهای فضای سایبر را برای ما به خوبی بروز و ظهور بدهد.
در تدوین دکترین سایبری باید ابعاد فضای سایبر را هم در نظر بگیریم. در ابتدا باید در ابعاد خاص مانند دیپلماسی، اطلاعاتی، اقتصادی، فرهنگی، باید دکترین بنویسیم و دکترین سایبری جمهوری اسلامی ایران در واقع برآیندی از این دکترین هاست. هر کدام از این دکترین موضوعی در فضای سایبر، چندین اصل استخراج می شود که می توانیم دکتریم سایبری جمهوری اسلامی ایران را بدست آورد.
برای تدوین دکترین باید به زیست بوم سایبری جمهوری اسلامی ایران توجه کنیم. زیست بوم تفاوت زیادی با فضای سایبر دارد و علاوه بر سامانه ها، شبکه، زنجیره تامین شامل تمام ذینفعان و بازیگران که در این فضا هستند اعم از بازیگران دولتی، خصوصی و فردی و حتی بازیگران بین المللی ، همه در این زیست بوم باید در نظر گرفته شوند چون در نظر نگرفتن هر کدام از بازیگران، نقصان جدی در دکترین تدوین شده دارد.
در زیست بوم، مسئله مشارکت با مسئله تنازع جایگزین می شود و در این زیست بوم تمام نهادها قواعد و مقررات و نرم افزار و سخت افزار دیده می شود. و اجزایی که در زیست بوم و جود دارند تک تک اجزاء فارغ از اینکه کدامیک اهمیت بیشتری دارند بر هم اثر می گذارند و ارتباطی که بین آنها وجود دارد ارتباط خطی نیست. بعد از تعریف زیست بوم باید به مباحث موضوعی بپردازیم مثلا به عنوان نمونه اگر بخواهیم موضوع دکترین سایبری را به بعد خاصی تحدید کنیم. سندی را که می خواهیم تدوین کنیم، حتما باید دارای ماهیتی باشد که با کلیه اسناد بالادستی، ما تطابق و هماهنگی داشته باشد و با استفاده از اسناد بالادستی، و تاثیر دادن آن بر زیست بوم فضای سایبر با همان سه سوال اساسی چیستی چرایی و چگونگی، و با استفاده از مراحل علمی به دکترین سایبری جمهوری اسلامی ایران برسیم.
برای تدوین دکترین سه روش عمده وجود دارد: برخی اندیشمندان اعتقاد دارند که تدوین دکترین صرفا برونداد یک عنصر هوشمند است یعنی هر کسی که اطلاعات و اشرافیت کاملی بر یکی مجموعه نداشته باشد نمی تواند دکترین وضع کند. مثلا در سطح یک سازمان یک رئیس یا مسئولی که بر تمام جنبه های پیدا و پنهان سازمان، اشرافیت دارد می تواند اینکار را انجام دهد. روش دوم روش خبرگانی است وقتی اشرافیت در یک نفر وجود نداشته باشد و در چند نفر وجود داشته باشد گروهی از خبرگان با تبادل نظر این کار را انجام می دهند. روش سوم هم استفاده از تحقیقات و پژوهشهای علمی است که با جمع آوری اسناد و مدارک می توان اینکار انجام شود.
از دیدگاه ایشان، دکترین شامل ۵ بخش اصلی نظریه ، فلسفه، استعاره، اصول و قواعد است و سند دکترین علاوه بر تمام ویژگی های تخصصی که دارد باید اتقان در محتوا و متانت در لفظ داشته باشد تا بتواند در سطح جامعه جاری و ساری باشد.
پس از ارائه موارد کلی و مفهوم شناسی دکترین سایبری توسط دکتر مرادی، دکتر محسن آقایی به عنوان ناقد و دکتر خداداد هلیلی به عنوان دبیر علمی، سوالاتی مطرح کردند که از طرف دکتر مرادی به آنها پاسخ داده شد:
دکتر آقایی گفت: یکی از موارد مهم در تدوین دکترین که به آن اشاره شد این است که نهادها و ساختارهایی که در این ارتباط متولی هستند چگونه می خواهند مسئله هماهنگی از یکطرف و استقلال از طرف دیگر را حل کنند؟ علاوه بر آن ما امروز می دانیم که زندگی انسانها در فضای سایبر معنی بخشی می شود، لذا فضای سایبر پکیجی جدا از زندگی انسان نیست، آیا تدوین دکترین اینجا به این معنی است که برای زندگی افراد داریم تعیین تکلیف می کنیم یا برای حوزه مدیران و سطح حاکمیت داریم برنامه ریزی می کنیم؟
آیا دیدگاه ما به فضای سایبر و زیست بوم فضای سایبر جمهوری اسلامی ایران، ما را به این سوق می دهد که شبکه ملی اطلاعات، چه کاری می خواهد برای ما انجام دهد و منازلی که شبکه ملی اطلاعات در نظر دارد به عنوان منازل توسعه که می تواند کمک کند به توسعه فرهنگی، فناوری، سیاسی و … آیا اینها هم جزء دستمایه دکترین هستند؟
دکتر مرادی گفت: جمله ای از حضرت امام داریم که می تواند ما را به کلمه دکترین نزدیک کند. بحث دکترین اگر بخواهیم به خود واژه توجه کنیم شاید خیلی کلمه ترسناکی باشد با توجه به اینکه صدها تعریف در فارسی به عنوان مکتب، روش، آیین مسلک، و… به آن اشاره شده. اما دکترین در فرهنگ ما کلمه غامضی نیست، امام می فرمایند “همه باید این را بفهمیم که این وحدت کلمه رمز پیروزیست”.وحدت کلمه یک تعریف موجز در کلام حضرت امام است. از این منظر دکترین یعنی وحدت کلمه. اگر ما در حوزه دفاع مقدس برگردیم در آن زمان یکسری دکترین نانوشته وجود داشته است با توجه اینکه در آن زمان تمام ظرفیتهای موجود بین امام و امت در واقع یکسان بوده، این دو طرف همدیگر را کاملا می فهمیدند و وقتی همدیگر را درک می کردند، فرمایشات امام را به صورت کاملا سازمان یافته انجام می دادند.
دکترین پارادوکس هماهنگی و استقلالی که در سازمانها وجود دارد را می تواند حل کند. اگر بتوان دکترین را به صورت کامل و با در نظر گرفتن ابعادی که گفته شد داشته باشیم. دکترین تامین کننده هماهنگی و آزادی عمل سازمانهاست و با تدوین دکترین سازمان سمت و سو و جهت خودش را می داند و می داند به کدام سمت برود و می داند که انجام اینکار به همکاری و هماهنگی با سایر سازمانها نیاز دارد.
در رابطه با این سوال که دکترین به مدیران برمی گردد یا اجتماع هم می توان گفت اینجا بحث مدیریت راهبردی فضای سایبر مطرح است ولی به صورت خاص هر فرد یا هر جامعه ای می توانند دارای دکترین باشند و لزومی ندارد که مثلا دکترین فضای سایبر جمهوری اسلامی ایران فقط یک دکترین خاص داشته باشیم. به عنوان نمونه در حوزه دفاعی، دکترین علوی، عاشورایی و مهدویت داریم. هیچکدام از این موارد ناقض بقیه نیست و همه در جهت همدیگر هستند. بنابراین می توانیم دکترین خاص در حوزه مدیریت یا برای اجتماع داشته باشیم.
دکتر هلیلیگفت: در تکمیل فرمایشات دکتر مرادی از دیدگاه دنیس درو و دان اسنو دکترین مانند اجزای یک درخت است.
تنه درخت: دکترین بنیادی- ریشه در تاریخ و تجربیات تاریخی دارد، شاخه ها: دکترین محیطی- از یک تنه روییده اند، برگ ها: دکترین سازمانی- با تنه و شاخه ها در ارتباط هستند و از فصلی به فصل دیگر تغییر می کنند. عدم درک و استفاده از درسهای تاریخی مانند بریدن ریشه های درخت و از بین رفتن آن است.
سوالی که پیش می آید این است که آیا در حوزه سایبر دکترین برای سازمانهای مختلف نوشته ایم یا نه؟ با توجه به عدم انسجام بین سازمانهای مختلف و تنوع شرح وظایف آیا دکترین سایبری برای سازمانهای مختلف نوشته شده است که بخواهیم با تجمیع آن به دکترین سایبری برای جمهوری اسلامی برسیم یا نه؟
دکتر مرادی گفت: سند دکترینی منتشر شده ای نداریم. هر چند پیش بینی می شود برخی از سازمانها در حوزه تدوین دکترین و دکترین سایبری اقداماتی انجام داده اند و سازمانهای بزرگ باید سند مشابهی داشته باشند اما آنرا منتشر نکرده اند. بدون سند دکترین به طور سلیقه ای و با دکترین نانوشته اداره می شوند.
بخشی از دکترین به استعاره ها می پردازد. یک داستان در رابطه با این موضوع داریم که جدای از صحت و سقم آن، تقریب به ذهن خوبی برای مفهوم دکترین است. یکی از روسای جمهور آمریکا از ناسا بازدید می کرد و با دانشمندان ملاقات می کرد از اینکه یک سازمان عریض و طویل و پیشرفته ناسا ابراز خوشحالی می کرد، موقعی که می خواست از آن سازمان خارج بشود از مستخدم آنجا پرسید که شما چکار می کنید؟ وی جواب داد که من اینجا هستم تا یکی انسان را به ماه بفرستند. کسانی که در حوزه دکترین کار می کننند بیان می کنند که این داستان نمونه ای از یک سازمان است که همه از عالی ترین سطوح مدیریتی تا پایین ترین سطح می دانند برای انجام چه کاری آنجام فعالیت می کنند. یکی از ویژگیهای که دکترین با خودش به ارمغان می آورد این است که باعث تقویت فلسفی ذهن مدیران می شود. مثال دیگر اینکه اگر یک دیوار جایی ساخته شود یکی می گوید دیوار می سازم دیگری می گوید من مدرسه می سازم و دیگری ممکن است بگوید من دارم علم را گسترش می دهم. دکترین رویکردی اینچنینی دارد و باعث می شود که به افقهای گسترده توجه شود.
در سطح ملی دکترین را از جنبه های مختلف تقسیم بندی می کنیم مثلا سطوح راهبردی، عملیاتی و تاکتیکی برای آن در نظر می گیریم. البته در جمهوری اسلامی ایران به سطح راهبردی دکترین سایبری اعتقاد داریم
دکتر آقایی گفت: دکترین نقشی ابزاری و سند گونه دارد مدیران و نهادهایی که در سازمانها هستند باید تربیت اینرا داشته باشند که اگر سندی حاصل شد به آن سند نگاه کنند، اعتقاد پیدا کنند، فرهنگش را پیدا کنند و آنرا اجرا کنند. دکترین باید ضمانت اجرایی هم داشته باشد. خیلی از سازمانها با اینکه خوب کار می کنند اما به صورت سلیقه ای دارند کار می کنند. یکی از مطالبی که دکتر مرادی در مقالاتشان مطرح کرده اند این است که “در اداره یک کشور مهمترین مسئله حاکمیت است و حاکمیت نیاز به یکپارچگی دارد. از طرف دیگر عنوان شده با وجود به تلاشهای صورت گرفته در جمهوری اسلامی و دستگاهها، هنوز به یکپارچگی در حکمرانی این فضا دست نیافته ایم. قابل تامل است که این بیان تعمیق و مورد توجه قرار گیرد که دکترین را برای چه چیزی می خواهیم آیا به دنبال دکترین برای حاکمیت هستیم یا یکپارچگی در حکمرانی یا هردو اینها چه تقدم و تاخری دارند؟ به عبارت دیگر این دو مفهوم چه نوع معماری با دکترین دارند؟ آیا سلسله مراتبی برای آنها در نظر بگیریم یا به موازات هم هستند؟
دکتر مرادی گفت: در مورد حکمرانی و حاکمیت باید ببینیم چه زمانی به حاکمیت سایبری می رسیم؟ زمانی که از حکمرانی در فضای سایبری جمهوری اسلامی برخوردار باشیم یعنی تا نتوانیم مدیریت و حکمرانی فضای داخلی کشور را بدست بگیریم نمی توانیم در صحنه جهانی حاکمیت سایبری داشته باشیم. یعنی از نظر سلسله مراتبی، سلسله مراتب خاصی نمیتوان برای آن قائل شد. در اصول دکترین این دو مسئله باید با هم پیگیری شوند.
در مقاله اشاره شده به سه اصل برای دکترین رسیده ایم استقلال، اقتدار و تواصی
اصل استقلال به حاکمیت سایبری جمهوری اسلامی اشاره می کند که به آن اصل استقلال از بیرون می گوییم. یعنی در عرصه بین المللی فضای سایبر باید استقلال داشته باشیم نه اینکه صرفا خودمان را به اینترنت کالیفرنیایی یا اینترنت چینی محدود کنیم و در حوزه حکمرانی هم باید در بخش دفاعی و امنیتی باید اقتدار داشته باشیم و در اصل سوم هم به بحث جنگ نرم پرداخته شده است. دکترین ماهیتی هدف گونه دارد و هدف را به ما نشان می دهد مثل یک ستاره قطبی که به ما جهت را نشان می دهد اما راه را نشان نمی دهد. راه های مختلف با توجه به راهبردها و سیاستهای اتخاذ شده مشخص می شوند.
دکتر آقایی گفت: آیا ما یک سند دکترین داریم بعد سند راهبردی و بعد هم سند سیاستگذاری داریم؟ در این زنجیره اینها چه ترتیبی دارند.
دکتر هلیلی گفت: برداشت من این است که بعد از نوشتن دکترین می توانیم راهبردها و سیاستگذاریها را استخراج کنیم
دکتر مرادی گفت: بله یکی از فلسفه های اصلی تدوین دکترین این است که سیاستگذاری ها حتما باید از دکترین نشات بگیرد. متاسفانه الان می بینیم که در یک موضوعی سیاستگذاری می کنیم ولی دکترین خاصی در این حوزه تدوین نکرده ایم و سعی می کنیم به صورت اجتهادی و کلی، از مبانی و منابع ابهام آلود فلسفی که در این حوزه وجود دارد استفاده کنیم. مثلا از منابعی مانند مواردی که در حوزه فناوری اطلاعات در سند چشم انداز ۱۴۰۴ یا بیانیه گام دوم استفاده می کنیم و این مسئله خیلی منسجم نیست. دکترین ذرات مختلف را در یک جا جمع می کند مانند لیزر که پرتوهای نور را متمرکز می کند.
دکتر آقایی گفت: با توجه به اینکه در تدوین اسناد خودمان از مبانی و ارکان ارزشی استفاده می کنیم و به عنوان کشوری هستیم که پارادایم خاص خودمان را داریم اگر دکترین سایبری جمهوری اسلامی ایران را بنویسیم قطعا به نظریه ها جمهوری اسلامی در حوزه فرهنگ و اندیشه اسلامی باید توجه کنیم و آنرا در قالبی بنویسیم که فرهنگ و اندیشه اسلامی در آن داخل شده باشد. در مورد این دو مفهوم چه بحثی را می توانید مطرح کنید چون بخشی از ارزشهای ماست که تفاوت ما با دیگر کشورهای در حال توسعه را نشان می دهد.
دکتر مرادی گفت: بحث فرهنگ بحث خیلی مهمی است و در بحث هسته ای که کشور ما با آن درگیر است با توجه به فتوای مقام معظم رهبری که حرمت برای آن قائل هستند. ما نمیتوانیم دکتری سایبری جمهوری اسلامی را تدوین کنیم بدون توجه به مبانی و ارزشها. تفاوت ما با دیگر کشورها در فرهنگ و باورهایی است که داریم و به آنها اعتقاد داریم. اگر این موضوع را در زیست بوم سایبری جمهوری اسلامی در نظر بگیریم که مردم هم بخشی از این زیست بوم هستند تعریف نکنیم تعریف مناسبی نمی گیریم.
دکتر هلیلی گفت: در تدوین دکترین فرامین ورهنمودها، سیاستهای ابلاغی، اسناد بالادستی، قانون اساسی و برنامه های توسعه در نظر گرفته می شود و بخش عمده آن هم، اندیشه و فرهنگ اسلامی است که بر جامعه حاکم است و تمثیلی که برای درخت دکترین در نظر گرفته می شود هم گفته می شود که اگر به ریشه های این درخت که تجارب تاریخی، اندیشه، باورهای فرهنگی و انگاره های ذهنی برای تدوین دکترین پرداخته نشود شاخه های و برگه های درخت ثمره مناسبی نخواهند داشت.
دکتر آقایی گفت: با توجه به اینکه تغییر در شیوه مدیریت از وضع فعلی به مبتنی بر دکترین و اصول فراتر از یک تاکتیک و روش جدیدی در مدیریت است و تدوین دکترین مدیران را قادر می کند که بتوانند برای خودشان تصمیم بگیرند به جای اینکه برای آنها تصمیم گرفته شود آیا منظور بکارگیری خرد برای سطح بالای تصمیم گیری است و آیا ساختار حکمرانی مدل توزیع شده و شبکه ای هم مد نظر است؟
دکتر مرادی گفت: دکترین برای ما یک الگو می سازد تدوین دکترین شرط لازم است و با بررسی های انجام شده برخی از کشورها که برای تدوین دکترین حرفی برای گفتن دارند مراکز پیشرفته ای هم برای آموزش و پیاده سازی دکترین دارند. هرچه بتوانیم مبانی و باورها و تجربیات تاریخی را در دکترین پیاده سازی کنیم و به یک دستاورد خوب برسیم ولی نتوانیم آنرا آموزش بدهیم و پیاده سازی کنیم به جایی نخواهیم رسید بنابراین چیزی که دکترین به ما می دهد، یک الگو است یک الگوی حل مسئله است که با این الگوی حل مسئله ای که در اختیار داریم و ذهنیات فلسفی ما که با این دکترین تدوین شده تقویت می شود می تواند به مدیران کمک کند بنابراین یک روش جدید مدیریتی است و فراتر از موضوعی تکنیکی است که در سطح راهبردی عمل می کند.
دکتر هلیلی گفت: شما در مصاحبه با خبرگزاری مهر با اشاره به فقدان یک جهت گیری اصولی و اقدامات سلیقه ای و موازی نهادها و سازمانهای متولی در فضای سایبر به اهمیت تدوین دکترین سایبری جمهوری اسلامی پرداخته اید. لطفا در مورد متدولوژی و روش تدوین دکترین هم صحبت بفرمایید؟
دکتر مرادی گفت: روشهای تدوین دکترین مختلفی با توجه به رویکردهای مختلف وجود دارد. رویکردهای غالب غربی و شرقی هستند. دو اندیشمند استرالیایی مقالاتی در مورد تدوین دکترین دارند در داخل کشور در حوزه دفاعی امنیت هم کارهایی انجام شده است و مدلهایی برای تدوین دکترین داریم. روشی که به آن رسیدیم این است که دکترین سایبری جمهوری اسلامی ایران قطعا از میان مبانی و منابع ایجاد می شود و اسناد حاکمیتی ، سازمانی، علمی و فرمایشات و اندیشه های امامین انقلاب جمع آوری شد و از میان آنها کد برداری و دسته بندی شد و از آنها به کلید واژه هایی رسیدیم که ما را به سه اصل رساند و این اصول هم انتهای کار نبود. دکترین فقط شامل مباحث نظری نیست و به یک پایه عملی هم نیاز دارد که این پایه عملی در قواعدی هست که در دکترین پیش بینی می شود.
دکتر آقایی گفت: وقتی ما در مورد موضوعی مانند امنیت ملی صحبت می کنیم می گوییم نظریه امنیت ملی ما چیست؟ بطور مشابه وقتی ما در مورد دکترین سایبری جمهوری اسلامی هم بخواهیم صحبت کنیم و نقش مردم و مسئولین و تصمیم سازان را بیان کنیم سوال این است که آیا در فضا حقیقی تا حالا سند دکترین تدوین کردیم که بخواهیم سند دکترین سایبری را بنویسیم؟
دکتر مرادی گفت: اگر دکترین امنیت ملی را داشتیم کار ما راحت تر می شد. تدوین دکترین سایبری در بعد اقتصادی، امنیتی و …. هر کدام نیاز به صدها سند بالادستی دارد. و ما مجبوریم به روش تحلیل مضمون تمام اسناد بالادستی را مطالعه کنیم. بطوری که درک عمیقی از محتوای آن پیدا کنیم تا بطن و هدف آنرا مشخص کنیم.
در حوزه فضای سایبر یکی از سندهای بالادستی، حکم دوم شورای عالی فضای مجازی است که آنرا چراغ راه خودمان قرار می دهیم و مجبوریم از اسنادی که داریم استفاده کنیم یا در ابتدای هر سال ایشان رویکرد سال آینده را نامگذاری می کنند که با توجه به نیازمندی ها و تهدیدات انجام می شود. در حوزه فضای سایبر هم باید به بالاترین اسناد موجود مثل قانون اساسی رجوع کنیم. رویکردهای ما در فضای واقعی و مجازی با هم فرقی نمی کند مثلا می شود در فضای حقیقی عدالت را رعایت کنیم اما در فضای مجازی آنرا نداشته باشیم؟ کارهایی که بر طبق قوانین اسلامی است در فضای واقعی و مجازی وجود دارد. با قرینه گیری از اسناد واقعی می توانیم برای فضای مجازی هم بحث را مطرح کنیم.
دکتر آقایی گفت: در بیان اهمیت تدوین دکترین سایبری این انتظار می رود که وحدت رویه وجود داشته باشد و گفتمان مشترکی بین مسئولین کشور رخ دهد با توجه به نوع جنگهای شناختی و ترکیبی و سایبری که شکل آن اجتماعی است و نظامی نیست و حتی در حوزه بستر سازی برای جنگ شناختی که سکو محور است جایگاه مردمی بکارگیری دکترین سایبری چگونه است؟ آیا مطالعه تطبیقی انجام شده که آیا در کشورهای دیگر مردم هم لازم است از دکترین سایبری خبر داشته باشند؟ یا نه مردم فقط به عنوان کاربران هستند و دکترین را برای مدیران می خواهیم. با توجه به اصل تواصی و تبیین آیا حضور مردم در دکترین سایبری جمهوری اسلامی چگونه است؟
دکتر مرادی گفت: در زیست بوم فضای سایبر مردم، دولت و بازیگران بین المللی را داریم که مردم رکن اصلی هستند. و هر کدام از اصولی که در دکترین احصاء می شود به یکی از این بازیگران بر می گردد. در تمام مراحل مختلف اصولی که داریم مثلا در بحث حاکمیت بین المللی دولت نمی تواند به یک اقتدار در عرصه بین المللی برسد بدون اینکه پشتیبانی مردم را نداشته باشد در عرصه اقتصاد دولت نمیتواند به یک جمع بندی برسد بدون اینکه پشتیبانی قاطع مردم را داشته باشد. بنابراین محور اصلی و دال مرکزی مردم هستند. در مباحث اقتصادی و تحریمها چون مردم پای کار بودند توانستیم آنها را بی تاثیر کنیم. فرهنگ و اقتصاد و سیاست بدون مردم معنی ندارد و فضای سایبر بدون کاربر هم معنی ندارد.
دکتر هلیلی گفت: اگر قرار است دکترین تدوین شود ممکن است در قالب سند باشد دکترین سطح بالایی دارد و پس از دکترین راهبردها نوشته می شود که برای ذینفعان و مردم مورد استفاده قرار می گیرد. آیا برای تدوین دکترین از ذینفعان و مردم استفاده شود یا اینکه وقتی دکترین تدوین شد برای آنها هم نسخه ای تجویز کنیم و مردم از آنها استفاده کنند.
دکتر مرادی گفت: تدوین دکترین به آرای عمومی گذاشته نمی شود ولی منتخبینی از اقشار و نمایندگانی از تمام سطوح مردم باید در تدوین آن حضور داشته باشند. اگر مسئولی مثلا در لایه مدیران میانی در تدوین دکترین داشته باشیم وقتی خودش در نقش مسول آن سازمان قرار می گیرد به آن دکترین پایبند است و مثلا اگر نمایندگان بخش خصوصی در نظر گرفته نشوند چطور انتظار داریم از آن سند تبعیت کنند؟ سندهایی که منتشر می شود رویه های حکمرانی را نشان می دهد و مردم از آنها آگاه می شوند مردم باید جهتگیریهای خاص کشور را داشته باشند.
دکتر هلیلی گفت: به عنوان سوال آخر، یکی از مباحث مطرح در مورد دکترین بازه زمانی اعتبار دکترین است چون دکترین ماهیتی مدیریتی دارند معمولا در یک بازه زمانی مشخص اعتبار دارد و نیاز به اصلاح، تغییر و بهینه سازی دارد از طرف دیگر تحت تاثیر راهبردها و سیاستها هم قرار می گیرد مثلا در آمریکا هر ۵ سال یکبار دکترین در حوزه های مختلف نوشته می شود. در مورد بازه زمانی اعتبار دکترین سایبری هم توضیح بفرمایید.
دکتر مرادی گفت: این مسئله تحت عنوان بحث توسعه دکترین قلمداد می شود در حوزه دکترین سایبری هم این مسئله وجود دارد. به تلاشهایی که در زمان تدوین دکترین صرف می شود و اینکه آینده را تا کجا دیده ایم و بازه زمانی که آنرا پیش بینی کرده ایم، هم بستگی دارد اگر تحولات حوزه سایبر که محیط سیالی دارد در کمترین حالت در یک بازه زمانی ۵ ساله اعتبار دارد.
دکتر هلیلی گفت: در یک جمع بندی نکات کلی در مورد دکترین مطرح شد بحث تبیین و مفهوم سازی واژه هایی که تا حدی انتزاعی هستند و عدم قطعیت دارند اهمیت زیادی دارد در یک نگاه کلی می توان گفت دکترین مجموعه ای از باورهای کلیدی، دانش و تجربه ، نظریه ها، اصول و قواعد بنیادی و دستوری معتبراست دکترین زبان مشترکی برای دستیابی به اهداف ملی، ابزاری برای شفاف سازی و پشتیبانی از اهداف ملی، واسطه ای میان راهبردها و اهداف ملی، واسطه بین فلسفه و سیاست است. دکترین برگرفته از مبانی فلسفی است. دکترین سنگ بنای تدوین راهبرد است و بدون بیان مستقیم افکار و راه حلها از دکترین، برای تدوین راهبردها استفاده می کنیم.
دکترین سایبری برای جهت دهی به حفاظت از منابع و دارایی ها قابل استفاده است. دکترین سایبری موجب همگرایی و همسویی اقدامات راهبردی می شود و هم افزایی را ایجاد می کند. حفظ ارزشها و آرمانها و مباحث مرتبط با فرهنگ و اندیشه اسلامی و دینی در قالب دکترین می تواند ارائه شود با داشتن دکترین سایبری می توانیم یک برتری در فضای سایبر برای دستیابی به اهداف و آرمانها را داشته باشیم و در مسائل حکمرانی و حاکمیت و چگونگی حاکمیت و قدرت در فضای سایبر را می توان با دکترین مطرح کرد. دکترین در پنج بخش نظریه، فلسفه، استعاره، اصول و قواعد مطرح می شود. برای تدوین دکترین اتقان در محتوا و متانت در لفظ باید مورد توجه قرار گیرد. استفاده از دکترین می تواند مسائل مرتبط با حاکمیت و سیاستگذاری را می توان داشت. دکترین ستاره درخشانی است که راه را به ما نشان می دهد. اصول باورها و خطوط راهنما از مفاهیم نزدیک به دکترین هستند. دکترین مانند پلی است که تجارب موفق گذشته را به انتظارات آینده پیوند می دهد.
