به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی ترویجی با موضوع “راهکارهای دستیابی به شفافیت سیاسی”، سه شنبه ۲۵ بهمن ماه سال جاری توسط گروه سیاست مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی با همکاری گروه سیاست پژوهشگاه به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
علیرضا زهیری، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در این کرسی علمی ترویجی گفت: شفافیت از سه دهه پیش با طرح مسائلی مانند فساد مطرح شد. در آن زمان مسئله فساد گریبان‌گیر اکثر کشور ها اعم از توسعه‌یافته و در حال توسعه شده بود و فقط شدت فساد با هم تفاوت داشت.
وی با بیان اینکه در مورد فساد دو رویکرد اخلاقی و ترتیبات نهادی مطرح است، افزود: عملکرد ساختارها و نهادهای اداره‌کننده امور عمومی و عملکرد نهادهای تقنینی می‌توانند زمینه‌ساز فساد باشند و لذا برای کارآمدسازی عملکرد ساختارها، موضوع الگوی حکمرانی خوب مطرح شده و در چهارچوب این الگو، شفافیت جایگاه ویژه‌ای دارد.
جایگاه شفافیت مبارزه با فساد
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: از طریق شفافیت می‌توان با فساد مقابله کرد و کارکرد دولت را نظام‌مندتر می‌سازد. باید مدنظر داشت دولت نقش مهمی در گردش قدرت و توزیع قدرت دارد و اگر شفافیت وجود نداشته باشد فساد تشدید می‌شود. به باور من در شفافیت عمدتاً درباره امکان دسترسی به اطلاعات سخن گفته می‌شود و اینکه تا چه حد دسترسی به اطلاعات آسان است و نظارت‌پذیر هستند.
زهیری شفافیت سیاسی را از زیرمجموعه‌های شفافیت عنوان و تأکید کرد: در حوزه شافیت سیاسی دولت اطلاعاتی را در اختیار شهروندان قرار می‌دهد تا مردم در جریان آنچه که در دولت می‌گذرد قرار گیرند. در شفافیت سیاسی، دولت مهمترین نقش را دارد و البته سایر نهادها هم در این امر تأثیرگذار هستند. به عبارت بهتر دسترسی به اطلاعات باید از سوی دولت به نفع شهروندان انجام شود و این موضوع مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد. اینکه قدرت درون نظام سیاسی چگونه به چرخش درآید، چگونگی توزیع قدرت در جامعه، چگونگی اتخاذ تصمیمات و سیاست‌ها، چگونگی داوری سیاسی در سطح جامعه و چگونگی عمل کردن نهادهای اجرایی از موضوعات مهم در حوزه شفافیت سیاسی هستند که باید به هر یک از اینها توجه و پاسخ داد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی یادآور شد: طرح شفافیت در برنامه‌های پنجم و ششم توسعه، طرح شفافیت آرای نمایندگان و همچنین طرح شفافیت اموال و درآمدهای نمایندگان از موضوعاتی است که طی سال‌های گذشته مطرح شده‌اند ولی همواره تحقق همه اینها با موانع و چالش‌هایی روبه‌رو بوده که یکی از این موانع، موانع ذهنی و غلبه رویکردهای امنیت‌محور است، یعنی همواره دستگاه‌های امنیتی نگران ارائه اطلاعات هستند و باید این نگرانی حل شود. یکی دیگر از موانع، ادراکات ذهنی متفاوت نخبگان است، یعنی هریک از نخبگان اعتقاد دارند از دیگری درست‌تر فکر می‌کنند و این رویکرد تعارض گفتمانی را در سطح جامعه به وجود آورده و هرکسی می‌خواهد در مبارزات سیاسی نوعی از اطلاعات را ارائه دهد تا امتیاز سیاسی برایش محسوب شود و به همین دلیل ارائه اطلاعات به صورت محدود و غیرشفاف ارائه می‌شود و این به نوعی بهره‌گیری از اطلاعات دسته‌بندی‌شده به شمار می‌رود.
لزوم بازتر شدن نظام سیاسی
زهیری اضافه کرد: از دیگر موانع باید به مانع سیاسی و حقوقی اشاره کرد. موانع سیاسی ناشی از ماهیت نظام است و در نظام‌های بسته هیچ اطلاعاتی به بیرون درز پیدا نمی‌کند و همین سبب فساد می‌شود و حتی در نظام‌های باز هم شاهد ارائه محدود اطلاعات سیاسی هستیم. هرچقدر نظام بازتر باشد امکان شفافیت سیاسی بیشتر می‌شود و همچنین حجیم بودن قوانین به مانع حقوقی در شفافیت سیاسی تبدیل شده است. مانع دیگر در تحقق شافیت سیاسی مانع ساختاری است. در جمهوری اسلامی شاهد ساختار نیمه‌متمرکز هستیم و قرار بود از این نوع ساختار عبور کنیم. ساختار نیمه‌متمرکز، رانت را به وجود می‌آورد و به گستردگی و بدقواره شدن دولت منجر می‌شود. مانع آخر هم مربوط به مانع کارکردی است که ارتباط مستقیمی با توانمندی دولت دارد. در اینجا مهم است بدانیم دولت چگونه منابع مادی و معنوی خود را به دست می‌آورد و چگونه آن را توزیع می‌کند و یا چگونه نظم برقرار می‌کند و شهروندان و ساختارها را انتظام می‌دهد. در کشور ما چنین امری فعلاً به درستی و به صورت کامل پیاده نشده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه در حوادث اخیر شاهد بودیم امپراتوری رسانه‌ای به نفع معترضان ورود پیدا کرده‌اند، گفت: این ورود طوری بود، برخی شبکه‌های ماهواره‌ای تجاری که اصلاً برنامه‌های سیاسی پخش نمی‌کردند حتی با پخش بنرهای سیاسی در شبکه‌های خود از معترضان حمایت کردند، چرا؟ چون باورشان بر این بود معترضان با دولت درگیر هستند. تا زمانی که شفافیت سیاسی به وجود نیاید و میان دولت و مردم تعامل سازنده وجود نداشته باشد امپراتوری رسانه‌ای می‌تواند اقدامات ضددولتی و ضدحاکمیتی خود را ادامه دهد.
ضرورت کوچکسازی دولت
زهیری بیان کرد: ضروری است در راستای شفافیت اندازه دولت کوچک شود و البته کوچک شدن به معنای حذف سازمان‌ها و تعدیل نیروها نیست بلکه بدین معناست اندازه دولت به حدی شود که کارآمد باشد. از سوی دیگر دولت ناگزیر است مردم را در امورات مختلف مشارکت دهد.
وی در پایان گفت: نظام بروکراسی باید اصلاح شود. متأسفانه تعدد قوانین به شفافیت آسیب وارد کرده است. همچنین در جامعه باید میان نخبگان اجماع به وجود آید و در این راستا ضروری است در موضوعات ملی میان نخبگان اجماعی ایجاد شود. شاید تنها کشوری هستیم که این همه شکاف میان نخبگان وجود دارد و لذا ضروری است اجماعی میان نخبگان در موضوعات ملی صورت بگیرد.
