رسولان فرقه‌ساز در قرآن
نوشتاری از حجت‌الاسلام و المسلمین حسین عشاقی عضو شورای علمی گروه فلسفه پژوهشگاه
در آیه (۵۱/ مؤمنون) خداوند خطاب به رسولان چنین دستوری صادر کرده: «يا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ عَليمٌ» ای رسولان از چیز‌های پاک بخورید و عمل صالح انجام دهید؛ زیرا من به آنچه شما عمل می‌کنید آگاهم.
عموم مفسران مراد از کلمه «الرُّسُلُ» در ابتدای این آیه را همان رسولان اصطلاحی (انسانهای برگزیده‌ای که رسما از جانب خداوند وحی را دریافت کرده و آن را به مردم ابلاغ می‌کنند) گرفته‌اند؛ اما دقت در این آیه و آیات بعدی مرتبط با این آیه نشان میدهد که چنین پنداری درست نیست؛ و باید گفت کلمه «رسل» در اینجا معنای لغوی دارد نه اصطلاحی.
توضیح این که «رسول» در معنای لغوی، شخصی است که پیامی را به دیگری می‌رساند؛ چه معصوم بوده و دریافت وحی کند و چه اینگونه نباشد،؛ به نظر می‌رسد در این آیه، کلمه رسل در همین معنای لغویش بکار رفته؛ گرچه با قرینه‌های موجود در آیه، مراد از این رسولان خصوص مبلّغان و پیام‌رسان‌های دینی هستند که واجد مقام عصمت نبوده و وحی و الهامی به آنها نازل نمی‌شود؛ این ادعا را به این خاطر می‌گوییم؛ زیرا:
اولا در این آیه خداوند به چنین رسولانی با جملة «كُلُوا مِنَ الطَّيِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً» فرمان به پاکیزهخواری و نیز عمل صالح داده است؛ و نیز با جملة «إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ عَليمٌ» به آنان هشدار داده که خداوند به کارهای آنان آگاه و دانا است؛ این فرمان و چنین هشداری، نشان میدهد که رسولان مخاطب این فرمان، کسانی هستند که در معرض گرفتار شدن به حرام خواری و عمل ناشایست‌اند و از کسانی هستند که به آگاهی خداوند نسبت به اعمال انسانها توجه کافی ندارند؛ روشن است که رسولانی که واجد مقام عصمت بوده و وحی به آنها نازل می‌شده است در مورد آنها چنین گمانی درست نیست. اما در مورد مبلغان دینی غیر معصوم این گمان درست است که برخی از آنان از موقعیت دینی‌شان سوء استفاده کنند و توسط دین، دکان حرام‌خواری باز کرده و به فساد و اعمال ناشایست گرفتار شوند؛ ازین‌رو خداوند به آنان چنین دستوری و چنین هشداری میدهد.
ثانیا بلا فاصله خداوند در آیه بعدی به این رسولان هشدار میدهد که همه شماها دارای یک امت هستید و من نیز پروردگار شمایم؛ پس از من بترسید که مبادا در زمینه یگانگی امت، کار خلافی بکنید «وَ إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُون»؛ این هشدار نیز مربوط به کسانی می‌باشد که این گمان در بارة آنان هست که گرفتار دین‌سازی و گروه گروه کردن مردم شده، و یگانگی امت را نابود کنند؛ ولی روشن است در مورد رسولانی که به آنان وحی می‌شده و دارای مقام عصمت بوده‌اند چنین گمانی درست نیست.
ثالثا در آیه بعدی خداوند به ما خبر میدهد که علی‌رغم چنین هشداری به این رسولان؛ اما آنان دين خود را تکه‌تکه و امت واحده را فرقه‌فرقه كردند و هر فرقهاى به آنچه به‌دست آورده بود دلخوش بودند، «فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُمْ بَيْنَهُمْ زُبُراً كُلُّ حِزْبٍ بِما لَدَيْهِمْ فَرِحُون»؛ ضمیر «واو» در «فَتَقَطَّعُوا» در آیات قبل هیچ مرجعی ندارد جز کلمه «الرُّسُلُ»؛ بنابراین در این آیه به روشنی رسولان مذکور بخاطر تکه‌تکه کردن امت واحده، مورد سرزنش واقع شده‌اند؛ روشن است که در اینجا هیچ راهی برای این ادعا که رسولان دارای مقام عصمت به چنین گناهی آلوده شده باشند نیست؛ چون چنین عملی با عصمت آنان سازگار نیست؛ پس این رسولان افرادی از مبلغان غیر معصوم هستند که گاهی از موقعیت اجتماعی و دینی خود سوء استفاده کرده و بخاطر اهداف مادی گرفتار چنین گناهی شده و می‌شوند.
رابعا در آیات بعدی چنین رسولانی با اوصاف ناپسندی توصیف شده‌اند اوصافی مثل غفلت «غَمْرَتِهِمْ»، محاسبه غلط «يَحْسَبُونَ…»، عدم شعور «لا يَشْعُرُون» که هیچ یک در شأن رسولان اصطلاحی که همان رسولان معصوم و گیرنده وحی الهی‌اند نیست؛ بنابراین باید گفت مراد از کلمه «الرسل» در این آیه کسانی هستند که گرچه در زمینه دینی پیام‌رسانی می‌کنند ولی از رسولان معصوم که وحی به آنان نازل می‌شده نیستند؛ و در این صورت است که اوصافی که در آیات بعد، مثل فرقه‌سازی و غفلت به آنان نسبت داده شده قابل پذیرش می‌شود.
در پایان باید توجه داشت که این چنین نیست که کلمه رسل و رسول در قرآن فقط به معنای اصطلاحی بکار رفته باشد بلکه علاوه بر معنای اصطلاحی در مواردی در معنای لغوی نیز بکار رفته است مثل مواردی که این کلمه برای فرشتگان بکار رفته است نظیر «جاعِلِ الْمَلائِكَةِ رُسُلا» و «يا لُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ» و «من اثر الرسول».
بنابراین حاصل معنای آیه مورد بحث و آیات مرتبط بعدی این می‌شود که خداوند به مبلغان دینی غیر معصوم فرمان به پاکیزهخواری و عمل صالح میدهد ولی با توجه به این که برخی از این مبلغان به این دستور الهی بی‌اعتنایی کرده و گرفتار انحراف شده‌اند آنان را با تعبیراتی مثل «فرقه‌ساز در دین»، «غافل» و «ناآگاه» سرزنش کرده است.
