به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، عضو هیأت علمی گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه، شامگاه ۲۹ آذرماه در نشست علمی «شبهات تحدی در قرآن کریم» گفت: آیات تحدی ابتدا در سوره مبارکه قصص براساس ترتیب نزول نازل شده که سوره ۴۹ در سیر نزول است و مشرکان مطرح کردند که چرا کتابی مانند کتاب موسی از سوی خدا به پیامبر(ص) اعطا نشده است و خداوند پاسخ فرمود: قُلْ فَأْتُوا بِكِتَابٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ هُوَ أَهْدَى مِنْهُمَا أَتَّبِعْهُ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ؛ بگو پس اگر راست مى گوييد كتابى از جانب خدا بياوريد كه از اين دو هدايت كنندهتر باشد تا پيروی‌اش كنم؛ تحدی از سوره ۴۹ قرآن و آن هم در مقایسه بین تورات و قرآن آغاز شد.
وی افزود: آیه دیگری که در مورد تحدی مطرح شد آیه شریفه «قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا؛ بگو اگر انس و جن گرد آيند تا نظير اين قرآن را بياورند مانند آن را نخواهند آورد هر چند برخى از آنها پشتيبان برخى [ديگر] باشند»، در سوره مبارکه اسراء بیان شده است و بعد هم در سوره مبارکه یونس یعنی سوره ۵۱ در سیر نزول بیان شده است: أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ؛ يا مىگويند آن را به دروغ ساخته است بگو اگر راست مى گوييد سورهاى مانند آن بياوريد و هر كه را جز خدا مى توانيد فرا خوانيد.
تحدی از یک سوره تا کل قرآن
عضو هیأت علمی گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه اضافه کرد: تحدی در سوره هود که سوره ۵۲ در سیر نزول است باز ادامه یافته و قرآن کریم در این‌باره فرموده است: أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَيَاتٍ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ؛ در سوره مبارکه یونس، تحدی برای یک سوره بود ولی در این آیه سوره هود، تحدی برای ده سوره است.
بهجت‌پور بیان کرد: بنابراین فرایند تحدی از مقایسه تورات و قرآن آغاز شد، سپس تحدی به مثل، بعد تحدی به یک سوره و بعد تحدی به ده سوره انجام شد و در سوره طور که سوره ۷۶ در سیر نزول است فرمود: اگر راست می‌گویند گفتاری مانند این قرآن بیاورند و در نهایت هم در آیه ۲۱ سوره بقره که اولین سوره مدنی است: وَإِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ. با تامل در این فرایند می‌بینیم که تصویر معروف و مشهوری که ما از تحدی داشتیم فروریخت و برخی مانند علامه مصباح و علامه طباطبایی به این نکته توجه کرده‌اند.
این قرآن‌پژوه در پاسخ به این پرسش که مراد از تحدی به مثل، تحدی در سبک و محتوا و یا حجم است، تصریح کرد: بزرگانی چون علامه طباطبایی که تفتن به سیر نزول داشته گفته‌ا‌ند تحدی در سوره ۵۰ به ترتیب نزول آغاز شده است بنابراین منظور بخشی از قرآن است که تا آن روز نازل شده بود و نه همه قرآن کریم (البته منظور این نیست که الان کل قرآن قابل تحدی نیست). قرآن ابتدا به کل، بعد ده و به یک سوره تحدی کرده است بنابراین تحدی به مثل، تحدی به حجم مطلب نیست بلکه تحدی به محتوا و مضامینی است که منطبق بر فطرت انسان ساخته شده است.
جذابیت قرآن؛ عامل اتهامات شاعر و کاهن
بهجت‌پور اظهار کرد: در سوره مدثر که چهارمین سوره در ترتیب نزول است منکران قرآن را سحر و یا قول بشر می‌دانستند؛ یعنی قرآن آنقدر جذاب و زیبا بود که آن را سحر خواندند؛ در سوره قمر که سوره ۳۷ در سیر نزول است به آسان‌بودگی قرآن برای فهم توجه داده شده و فرموده است: وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ؛ یعنی قرآن آنقدر زیبایی داشت و منظم بود که آن را شعر لقب می‌نهادند.
مولف تفسیر تنزیلی همگام با وحی، اظهار کرد: در آیه ۶۹ سوره یس به اتهام شعر بودن قرآن که مخالفان می‌گفتند پاسخ داده و فرموده است: «وَمَا عَلَّمْنَاهُ الشِّعْرَ وَمَا يَنْبَغِي لَهُ إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ وَقُرْآنٌ مُبِينٌ؛ و [ما] به او شعر نياموختيم و در خور وى نيست اين [سخن] جز اندرز و قرآنى روشن نيست»؛ در سوره طه، آیات یک تا ششم کیفیت خطابات و عبارات نشان‌دهنده قدرت و سلطه خداوند بر همه چیز و همه افرد است و انفعالی در گفتارش مشاهده نمی‌شود و گوینده این متن شخصیت منفعلی نیست. باز در این سوره، قرآن خواندنی و قابل فهم است و چنان تنظیم شده است که خوانش آن میل به پارسایی و کنترل نفس را در مخاطب زنده می‌کند.
متن سوق‌دهنده به تقوا
وی تاکید کرد: ما با متنی مواجهیم که تاثیرگذاری فراوانی دارد و میل به تقوا و پندپذیری را در انسان احیا می‌کند. البته از سوره مبارکه تکویر استفاده می‌شود که قرآن کریم، قول شیطان رجیم نیست و قول فرشته است زیرا مضامین آن متفاوت است. از نظر محتوا مخالفان می‌دانستند که از جنس محتوای شیطانی نیست به همین دلیل پیامبر(ص) را متهم می‌کردند که اجنه این محتوا را در اختیار آنان قرار داده یا کسانی بوده‌اند که در نگارش قرآن به پیامبر(ص) کمک کرده‌اند.
بهجت‌پور با تاکید بر اینکه مضامین مهمتر از ساختار است و تحدی گرچه به ساختار و محتوا است ولی عمدتا ناظر به محتوا بوده است، اضافه کرد: طبق آیات سوره قلم، عده‌ای پیامبر(ص) را مجنون معرفی کردند و خدا تاکید فرموده است که این قول از جانب خداوند است بنابراین قرآن کریم از جهت نظم و ساختار و محتوا بر مخاطب مؤثر بوده است و اینها در تحلیل و تفسیر آیات مسیر مدنظر خودشان را طی کردند و از تعابیری چون کهانت، جنون، کلام گذشتگان و کمک اجنه سخن گفتند و قرآن کریم هم فرمود اگر راست می‌گویید شما هم مثل آن بیاورید.
انطباق محتوای قرآن با فطرت
وی با بیان اینکه قرآن کریم کاملا با دریافت‌ها و نیازهای ذاتی انسان هماهنگ و همراه است، افزود: به تعبیر آیت‌الله جوادی آملی یک گل برای رشد و شکوفه شدن نیازمند آب و نور خورشید و دمای مناسب و … است، همه اینها در طبیعت وجود دارد و این به معنای فطری‌بودن است. در مسائل معنوی هم چیزی که مطابق فطرت است یعنی به نیازهای ذاتی ما پاسخ داده است و دین چنین ویژگی را داراست.
بهجت‌پور اضافه کرد: اینکه گفته شده قرآن، ذکر است اشاره به این موضوع دارد؛ مجموعه قوانین دینی به این نیاز انسان یعنی ذکر پاسخ داده است. پس وقتی گفته شود؛ وَمَا هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِلْعَالَمِينَ؛ منظور تناسب دقیق بین مطالبات انسان و نیازهای او با محتوای قرآن کریم است و این را در اولین سوره بیان فرموده است و در چند سوره ابتدای نزول هم دائما بر ذکر بودن قرآن تاکید کرده است.
وی افزود: بنابراین اگر ما دنبال تحدی هستیم باید ابتدا ببینیم خداوند در سیر نزول، قرآن را چگونه معرفی کرده است که مثل آن چه باشد بنابراین خیلی نباید سراغ حجم برویم؛ مفسرین در معنای مثل، باز مبهم سخن گفته و آوردند تحدی به مثل، تحدی در مضامین و محتوا و نظم و ساختار است که البته حرف درستی است ولی عمدتا ناظر به محتوا است. قرآن در ۴۹ سوره مضامین و نظمی را برای خود قائل شده است و سپس در سوره ۵۰ به ترتیب نزول تحدی را پیش کشیده است و البته غالب مفسران هم تحدی را در مضامین و نظم معرفی کرده‌اند.
بهجت‌پور اضافه کرد: البته تحدی قرآن کریم به یک سوره و ده سوره و کل قرآن است نه به یک آیه و یک کلمه؛ مثلا «ق» و «ص» یک آیه است ولی قرآن تحدی به یک آیه نکرده است بلکه قرآن کریم تحدی به یک سخنرانی و گفتار کرده است که گاهی مانند سوره‌های جزء ۳۰، کوثر و چهارقل کوتاه است و گاهی سخنرانی طولانی مانند بقره است. کل سوره کوثر یک خط اولی یک گفتار است و تحدی هم به یک گفتار انجام شده است.
تحدی شامل گفتارهای قرآنی است
عضو هیأت علمی گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه بیان کرد: البته تحدی می‌تواند شامل گفتارهای مختلف یک سوره هم باشد زیرا گاهی ده آیه و کمتر و بیشتر در یک سوره می‌تواند یک گفتار باشد.
