به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست علمی «سیالیت مسئله تئوری فرایند تولید، بازتولید، مسئله در ترابط گونه‌ای-قالبی ادبیات دفاع مقدس» به مناسبت هفته پژوهش و به همت گروه ادبیات اندیشه پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه و با مشارکت مجمع پژوهشگاه‌های علوم انسانی اسلامی و معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی دیروز یکشنبه مورخ ۲۷ آذر ماه برگزار شد.
دکتر احمد شاکری، عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ابتدای این نشست گفت: هر حرکتی در حوزه ادبیات از “مسئله” اغاز می‌شود. چه این مسئله در ساحت عقل نظر ی و چه در ساحت عقل عملی باشد. مسئله‌شناسی تحلیل انواع حرکت‌ها و استخراج مسائلی است که مسبب آنها بوده یا حرکت‌ها در جهت گشایش مسائل پدید آمده‌اند. در حوزه ادبیات داستانی و ساحت‌های فراتر و فروتر از آن مسائل در حرکتی دائمی در حال تولید، بازتولید و حرکت و صیرورتی دائمی هستند. این جابه جایی، انتقال، دگرگونی مستمراً به انباشت مسائل و پاسخ‌ها می‌انجامد. بنابر این،”جای شناسی” و “تبار شناسی” مسائل در پاسخ به نتیجه بخشی حرکت در پی مسائل از اهمیت برخوردار است. گاه برای حل مسئله باید آن را در موطن اصلی‌اش و بر مسئله‌مندان اولیه‌اش عرضه کرد. گاه کنشگری مسئله‌مندان غیر اصیل یا غیر اولیه به پیچیده‌تر شدن مسئله منجر می‌شود.
وی افزود: در فضای ادبیات، مسائل دائماً در حال کوچ از مبدای به مقصدی دیگر هستند. گاه در این حرکت دچار تغییر و تبدیل یا تضییق و توسعه می‌شوند، گاه با پاسخ‌های مناسب یا غیر مناسب مواجه می‌شوند. گاه در دوره‌ای فراموش شده و در دوره‌ای دیگر احیا می‌شوند. گاه با سرآمدن اسباب، می‌میرند. این موجب می‌شود مسئله‌مندان ندانند چرا مسئله‌مند می‌شوند، چگونه مسئله‌مند می‌شوند یا در چه زمانی مسئله‌مند می‌شوند. آنها در میانه حلقه‌ای ایستاده‌اند که از وضعیت پیشین و پسین ان بی‌اطلاعند. دوره ادبیات پس از انقلاب اسلامی دوره‌ای است که مسائل و مسئله‌مندان تازه‌ای داشته است. این را می‌توان در گروه نویسندگان و کنشگران چه به لحاظ کمی، کیفی و جریانی مشاهده کرد. رشد مخاطبان و تنوع اثار نشان از دایره مسئله‌مندان و حیطه مسائل و پاسخ‌ها است. در این دوره می‌توان جوهره ادبیات را مسئله‌مندی به هویت ایرانی-اسلامی دانست. تفاوت این دوره با ادوار گذشته این است که ادبیات در مقام تولید‌کننده مسئله است نه صرفاً مصرف‌کنندۀ مسائل- پاسخ‌ها.
شاکری با طرح اینکه پیشرو ترین و موسع ترین ساحت تولید مسئله –پاسخ ادبیات دفاع مقدس است، گفت: به واسطه سعه کنشگری و اصالت و بومی بودن آن می‌تواند ساحت مناسبی برای مطالعه مسائل باشد. ادبیات دفاع مقدس در دو ساحت مسئله‌مندی به نفس ادبیات و انواع و قوالب آن و صورت بهین و برین ادبیات و ساحت مسئله‌مندی به موضوع و محتوا ورود کرد. در ادبیات دفاع مقدس شاهد ساحت‌های مسئله یا گروه‌های مسئله‌مند، انواع مخیل و مستند نگار، قوالب مختلف و ساحت‌هایی چون امر قدسی و عرفی هستیم. این کرانه‌های مسئله توسط گروه‌هایی از مسئله‌مندان از جمله داستان‌نویسان، خاطره‌نگاران یا مستند‌نگاران، پژوهشگران، مدرسان داستان نویسی، داوران و سیاست‌گذاران جوایز ادبی، مخاطبان داستان، ناشران و فعالان حوزه ترجمه و نقد ادبی درک و کشف می‌شود. این طیف از گروه‌های مسئله‌مند به فراخور حوزه کنش و عملکرد خود وسطحی که بر اساس ان با مسئله مواجه می‌شوند پاسخهایی متناسب با درک خود از مسئله و در جهت گره‌گشایی از حوزه عمل خود تدارک می‌بینند. در گونه ادبیات دفاع مقدس شاهد دوره‌های زمانی هستیم که به اقتضاء خود مسائلی را پرورده، تشدید کرده و شیوع داده‌اند. این ادوار زمانی موطن و زادگاه مسائلی بوده اند که بعضاً با وجود اتمام ان دوره‌ها همچنان مسائل پایدار بوده یا تغییر صورت داده و به شکل جدیدی ظهور کرده‌اند.
وی در پایان افزود: با گذشت زمان مسائل، پاسخ‌ها-سامان‌ها دچار انباشت می‌شوند. لذا اگر در آغاز ادبیات دفاع مقدس تنها به موضوع و فرم مسئله‌مند بودیم، اکنون به مقوله‌ای جدید به نام “مسائل” مسئله‌مندیم. به تعبیری عبور از گستره‌ای از مسائل و پاسخ‌ها و تدارک نظامی برای تحلیل آنها خود به یک مسئله جدید تبدیل شده است. پرسشهایی چون: کجایی مسائل، چرایی مسائل، گروه‌های مسئله‌مند، کارکردهای مسائل، انواع مسائل(گونه شناسی مسائل)، تبار‌شناسی مسائل و سطوح مسائل در ذیل مسئله‌مندی به مسئله قابل طرح هستند.
دکتر محمد رضا سنگری، مدیر گروه ادبیات اندیشه در این نشست گفت: در خصوص مضوع این نشست یعنی سویه‌های مسئله در ساحت ادبیات مستند نگار و ادبیات داستانی دفاع مقدس باید به عناصر مهم تعامل، تقابل، ترابط، تراجم و تکاثر مسئله با مسائل دیگر اشاره کنیم. علی (علیه السلام) به کمیل می‌فرماید: «ما من حرکه الا و انت محتاج فیها الی معرفه» هیچ حرکتی و فعالیتی نیست مگر آنکه تو در انجام آن به علم و معرفت نیاز داری. انسان باید در همه حرکات و سکنات با بصیرت و بینائی قدم بردارد، در غیر این صورت در رسیدن به هدفهای دنیوی و اخروی با ناکامی و شکست مواجه خواهد شد .بنابراین می‌توان گفت که معرفت نسبت به مسئله پیش از مسئله است و باید مورد توجه قرار گیرد.
حجت الاسلام مهدی جهان، عضو شورای علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه بیان داشت: در علوم اجتماعی بی مسالگی مشهود است؛ در سال ۲۰۱۴ رسماً انجمن جامعه‌شناسی اعلام انحلال می‌کند چون به این نتیجه رسیده می‌شود که مسائل وجود خارجی ندارند. نگاه پروبلماتیک و پروبلمازیسیون خیلی راحت از غرب وارد کشور ما شده است در حالی که باید توجه داشت که سوالات اساسی در زندگی انسان وجود دارد. در زندگی هر فردی طلب‌های متنوعی وجود دارد از قبیل طلب غذا، طلب هوا، طلب جنسیت، طلب ثروت و… قطعاً باید بین پرسش و مسئله تمیز قائل شویم. باید به این سوال بیندیشیم که آیا ادبیات در در ساحت عقل نظری می‌تواند قرار بگیرد یا خیر؟ اگر ادبیات وارد ساحت عقل نظری شود در این صورت مسئله را به درستی درک نکرده‌ایم .مسئله نیازمند به شناخت معرفت است. ادبیات نباید امر اجتماعی شود. پرسش از نیاز بر می‌خیزد و نیاز‌ها نیز از فطرت شروع می‌شوند.
محمد حسن شاهنگی، عضو شورای علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه بیان داشت: ناظر به مبحث حکمرانی کتاب در جمهوری اسلامی و نیز مصوبه مهم ۶۶۰ شورای عالی انقلاب فرهنگی با محوریت ضوابط نشر کتاب به نظر می‌رسد باید مرز میان دو گانه خلاقیت و تخیل را در ادبیات دفاع مقدس روشن کنیم؛ در خلاقیت ما با نوآوری و تنوع در قالب، لحن ،روایت، شخصیت و… روبه‌رو هستیم؛ اما در عنصر تخیل با مقوله خیال‌پردازی مواجهیم؛ نسبت خلاقیت و تخیل اگر مشخص نشود، خطراتی نظیر تحریف و انحراف در بیان حقایق و واقعیت‌های جنگ تحمیلی متوجه آثار خواهد شد.
