به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در راستای برگزاری همایش ملی فلسفه فقه نظام‌ساز (با تأکید بر افکار و آرای شهید آیت‌الله محمدباقر صدر)، کرسی علمی با موضوع “بررسی ظرفیت منابع شریعت برای تأمین فقه نظام” روز یکشنبه مورخ ۲۲ آبانماه سال جاری توسط گروه فقه و حقوق پژوهشگاه با همکاری موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
حجت الاسلم والمسلمین خالد الغفوری به عنوان ارائه دهنده در این کرسی علمی گفت: چهار مسئله چالشی درباره موضوعات فقه نظام وجود دارد. مسئله اول ماهیت نظام و فقه نظام است. دیگر این است که آیا منابع فقهی می تواند فقه نظام را پوشش دهد یا خیر و به اندازه کافی منابع داریم یا نه، مسئله دیگر این است که آیا قواعد اصولی که داریم به ما کمک می کند و به ما اجازه می دهد فقه نظام از منابع استخراج و استنباط کنیم یا نه و مسئله آخر حجیت نظام است به این معنی که نظامی که کشف کرده ایم و از منابع برداشته کرده ایم، آیا حجت دارد یا فقط اثر آن در حد یک اثر فرهنگی برای توسعه افکار مردم و دفاع از اسلام است.
استاد حوزه با ارایه تعریفی از نظام و ماهیت نظام گفت: نظام متشکل از شش شاخصه اصلی است به این معنی که نظام باید مشتمل بر تعدادی از اجزا باشد. وجود رابطه میان این اجزا، وجود یک وحدت موضوعی و یک ریشه زیربنایی واحد و جامع میان اجزای پراکنده و متفرق باشد. وجود یک هدف و همه این مجموعه به سمت تحقق آن هدف واحده حرکت کند. وجود یک تناسخ و تبادل نقش میان این اجزا از دیگر شاخص های یک نظام می باشد. این نظام باید دارای ثبات و پایداری نسبی باشد.
حجت الاسلام والمسلمین الغفوری تصریح کرد: یکی از امتیازات نظام این است که باید ثبات نسبی داشته باشد و تغییرات زیادی را شامل نشود. در گام بعدی باید به این موضوع توجه داشته باشیم که آیا منابع شرعی به اندازه کافی و وافی داریم؟ مسئله نظام و فقه نظام را پوشش می دهد یا خیر. ادله این پاسخ را می توانیم در چند مثال ذکر کنیم. در قرآن و سنت فقط مالکیت تکوینی را نمی بینیم. وقتی خداوند مالکیت حقیقی و تکوینی دارد، مالکیت دیگر یعنی مالکیت اعتباری را نیز در کنار آن شاهد هستیم که این موضوع را می توان در آیه خمس دید. بر اساس مالکیت تکوینی نمی توان همه مباحث را درک کرد بلکه در سایه مالکیت اعتباری این مسایل قابل فهم است چرا که همه مخلوقات متعلق به خداوند متعال است.
این پژوهشگر ادامه داد: اگر ما درصدد کشف نظام سیاسی باشیم، مفهوم مولویت الهی کارایی دارد و نقشی ایفا می کند برای کشف نظام. در قرآن کریم و سنت شریفه مفاهیم زیادی داریم که در کشف نظام نقش مهمی دارند و اگر زاویه نگاه از نگاه فردی به نگاه اجتماعی و عمومی تبدیل شود، توجیه متفاوتی خواهد داشت.
حجت الاسلام والمسلمین الغفوری گفت: ما نمی توانیم منابع شریعت را در ادله نفسی منحصر کنیم. بخشی از ادله شرعی، قرآنی و سنت است و در کنار آن سیره داریم، سیره متشرعه و سیره عقلایی داریم و حتی امکان استفاده از سیره عقلایی را می توان در کشف نظام مورد توجه قرار داد. استفاده از قواعد اصولی از دیگر شیوه های کشف نظام است.
وی با بیان اینکه روش شهید صدر در کشف نظام قابل دفاع است، گفت: اجتهاد در مقام کشف نظام توسط یک مجتهد صورت می گیرد و این سخت است اما ممکن است چرا که از احکام جزیی تا کلان، یک نظام را استنباط می کند.
حجت الاسلام والمسلمین الغفوری در پایان اظهار داشت: در مقاله مذکور به چهار محور ماهیت، منابع، قواعد اصولی و حجیت پرداخته ایم و اینکه آیا این منابع موجود قابلیت کشف نظام را دارند یا نه و اگر کشف نظام امکان پذیر است، قابلیت حجت را دارد یا خیر و در آن به این سوالات پاسخ داده شده است.
در ادامه، حجت الاسلام والمسلمین سید کاظم سیدباقری و حجت الاسلام والمسلمین ابوالقاسم مقیمی حاجی به عنوان ناقد به ارائه دیدگاه ها و نظرات خود پرداختند.
