اعجاز معارف عرفانی در تفسیر عرفانی از منظر امام خمینی
نوشتاری از محمدعلی اسدی نسب عضو هیات علمی گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
قرآن شامل انواع و وجوهی از اعجاز است اما مهم‌ترین آن‌ها اعجاز عرفانی است زیرا اثبات آن برای مخالفان بسیار آسان تر از وجوه دیگر است و کافی است چند آیه از قسمتهای مختلف قرآن در زمینه معارف الهی انتخاب شود که در زمان نزول و زمانهای بعدی همانندی نه داشته و نه خواهد داشت از‌این‌رو امام خمینی می‌‌گوید: اين كتاب عزيز در محيطى و عصرى نازل شد كه تاريك ترين محيط و عقب افتاده ترين مردم در آن زندگى مىكردند و به دست كسى و قلب الهى كسى نازل شد كه زندگى خود را در آن محيط ادامه مىداد و در آن حقايق و معارفى است كه در جهان آن روز- چه رسد به محيط نزول آن- سابقه نداشت و بالاترين و بزرگ ترين معجزه آن‌همين است. آن مسائل بزرگ عرفانى كه در يونان و نزد فلاسفه آن سابقه نداشت و كتب ارسطو و افلاطون بزرگ ترين فلاسفه آن عصرها از رسيدن به آن عاجز بودند و حتّى فلاسفه اسلام كه در مهد قرآن كريم بزرگ شدند و از آن استفادهها نمودند به آياتى كه با صراحت زنده بودن همه موجودات جهان را ذكر كرده، آن آيات را تأويل مىكنند و عرفاى بزرگ اسلام كه از آن ذكر مىكنند همه از اسلام اخذ نموده و از قرآن كريم گرفتهاند و مسائل عرفانى به آن نحو كه در قرآن كريم است در كتاب ديگر نيست.
در جای دیگری بیان می‌دارد: قرآن شريف به قدرى جامع لطايف و حقايق و سراير و دقايق توحيد است كه عقول اهل معرفت در آن حيران مىماند؛ و اين، اعجاز بزرگِ اين صحيفه نورانيّه آسمانى است …و هر كس نظرى به عرفان قرآن و عرفاى اسلام كه كسب معارف از قرآن نمودند كند و مقايسه ما بين آن‌ها با علماء ساير اديان و تصنيفات و معارف آن‌ها كند، پايه معارف اسلام و قرآن را، كه اسّ اساس دين و ديانت و غاية القصواى بعث رسل و انزال كتب است، مىفهمد؛ و تصديق به اين كه اين كتابْ وحى الهى و اين معارف معارف الهيّه است براى او مئونه ندارد.
بیان اول امام گرچه در راستای محدود کردن قلمرو اعجاز در صدر اول اسلام است اما بیان دوم این قلمرو را ابدی می داند که تا ابد ممکن نیست اثری هموزن حقایق عرفانی قرآن ایجاد گردد. بنابراین تفسیر عرفانی چون جنبه های معارف عرفانی قرآن را روشن می سازد و درنتیجه اعجاز آن را ثابت می‌کند امری ضروری خواهد بود و برای اقناع دیگران به قبول اسلام و قرآن باید دقیقاً و عمیقاً این عرصه را توضیح داد و آن را ترویج نمود
