به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، با حضور حجت‌الاسلام مهدی جهان، احمد شاکری و سعید طاووسی مسرور، نشست علمی «مرزهای تخیل در داستان دینی» در سی و سومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد.
احمد شاکری عضو هیات علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه، بیان کرد: بحث‌های متعدد نظری در این خصوص وجود دارد. دو نحوه ورود به داستان تاریخی داریم. یکی روش نویسنده است که بحث مصداقی جزئی است و بحث مصداقی، یعنی من این موضوع را یافتم و می‌خواهم بحث‌ها و مشکلات جزئی آن را رفع کنم. بحث دیگر، بحث نظری در این موضوع است. ما در موضع احتیاط هستیم؛ چراکه باید مواظبت لازم صورت گیرد تا تخیلات به ساحت اهل بیت(ع) ضربه نزند.
وی افزود: کتاب «حیدر» و «همه نوکرها» دو کتابی است که با احتیاط نوشته شده است. همچنین «پس از بیست سال» در یک بستر تاریخی با شخصیت‌های مخیل ایجاد گردیده است. به طور کلی، امکان تخیل در مرزهای داستان ما وجود دارد. پیش‌فرض ما این است که تخیل مرزهایی دارد؛ یعنی تخیل برخی مواقع مجاز است به موضوعی بپردازد و گاهی هم نپردازد. مرزهای تخیل را فقه می‌تواند مشخص بکند. برخی موارد هم کلام یا اخلاق اسلامی مرز برای تخیل ایجاد می‌کنند. باطن و خلوت‌ها را نمی‌توان با تخیل افشا کرد.
شاکری در ادامه بیان کرد: ما اول باید داستان نوین را تعریف کنیم که آیا تخیل در داستان نوین جزو ارکان است یا خیر. ادبیات داستانی مطلوب ما می‌تواند در مرزهای تخیل دخالت کند. در نمایش شخصیت در رمان، شخصیت انسان‌های پروگماتیسمی است که ما نمی‌توانیم با این قاعده اهل بیت(ع) را تعریف کنیم و نمایش دهیم.
حجت‌الاسلام جهان در بخشی از این نشست اینطور گفت: باید بگوییم که می‌خواهیم از این تخیل در چه مسئله‌ای استفاده کنیم. به‌طور مثال، یک مسئله تقدس داریم. آیا می‌توانیم تخیل واردش کنیم یا خیر. اصلاً روایت در اصل دینی امکانش هست؟ ما کتاب فلسفه ادبیات دینی نداریم. در روایت‌های دینی هم انواع روایت‌ها باید بررسی شود؛ روایت فردی، روایت مقدس، روایت جمعی.
وی افزود: در ادبیات غرب، فاصله بین زبان و گفتار و فاصله بین اندیشه و ادبیات بسیار است. اندیشه نباید در زبان زشت بیان شود، یا ادبیات دینی در زبان زشت بیان شود. ما اول باید فلسفه ادبیات دینی را مشخص کنیم. در قرآن روایت دینی بیان شده و داستان نوح و موسی و… را به تصویر کشیده. قران صورت دراماتیک به این داستان‌ها داده.
حجت‌الاسلام جهان بیان کرد: ما دو جور روایت داریم؛ یکی صحیح و دیگری باطل. در روایت صحیح، محتوا و شکل و فرم روایت بایدس با هم متناسب و هماهنگ باشند. تضاد اگر به وجود آید، آن روایت باطل است. محتوای روایت آن حوادثی است که در یک جریان برای معصوم به وجود می‌آید. روایت دینی جایی است که بگوییم یک معصوم با درک خودش بیان کرده است. روایتی صحیح است که بین محتوا و فرم نسبتی برقرار کنیم. این کار موفقی است.
سعید طاووسی در ادامه مراسم بیان کرد: در روایت‌ها گفته شده نسبت کذب حرام است، نگفته‌اند تخیل مشکل دارد. اگر یک نفر برود و نقش یک معصوم را بازی کند، فقها دو نظر دارند. برخی حرام می‌دانند. فیلم حضرت محمد از مصطفی عقاد را همه می‌گفتند حرام است؛ اما امام خمینی یک‌تنه از این فیلم حمایت کردند. در عرصه تعزیه همین طور شد. برخی از فقها مشکل داشتند؛ اما برخی از آن حمایت می‌کردند. ما باید اصول و قواعدی را مشخص کنیم. این حرف‌ها برخی مواقع دسته‌بندی می‌کند و به ما اجازه ورود به نشر معارف اهل‌بیت را نمی‌دهد. باید اجازه بدهیم که افراد بنویسند و از بین این نوشته‌ها، تجربه‌گری‌ها به وجود می‌آید.
حجت‌الاسلام جهان بیان کرد: ورود تخیل به مسائل و زندگی اهل‌بیت(ع) چیزی نیست که با روایت و فقه بخواهیم حلش کنیم.
اول باید فلسفه کلامی این موارد را حل کنیم. داستان بیش از هفتصد سال در غرب پیشینه دارد. عمده داستان‌های ما ترجمه‌ای و وارداتی است. مکتب تفکیک بنایش بر خواب میرزا مهدی اصفهانی است. حالا کل زندگی ما را این خواب گرفته است. فلسفه تخیل را تعریف می‌کند. روایت از امر قدسی مشروط به درک منطق قدسی است. روایت تاریخی، مشروط به درک امر روایت تاریخی است. واقع نمایی باید داشته باشیم.
وی افزود: آیات شیطانی هم اصلش خیالات است. خب همین خیالات هم کذب و دورغ است. امام صادق فرموده‌اند خدا لعنت کند پولس را که در امر مسیح دروغ گفت. این نوشته‌های پولس که به مسیح منصوب می‌شوند، نوشته‌های دروغین و تخیلات پولس است. باید بین اهل ادب و فرهنگ با اهل اندیشه ارتباط برقرار کنیم.
انتشارات به‌نشر با همکاری مجمع ناشران انقلاب اسلامی، با حضور حجت‌الاسلام مهدی جهان، احمد شاکری و سعید طاووسی مسرور، «مرزهای تخیل در داستان دینی» را بررسی کردند.
احمد شاکری نویسنده و منتقد، بیان کرد: بحث‌های متعدد نظری در این خصوص وجود دارد. دو نحوه ورود به داستان تاریخی داریم. یکی روش نویسنده است که بحث مصداقی جزئی است و بحث مصداقی، یعنی من این موضوع را یافتم و می‌خواهم بحث‌ها و مشکلات جزئی آن را رفع کنم. بحث دیگر، بحث نظری در این موضوع است. ما در موضع احتیاط هستیم؛ چراکه باید مواظبت لازم صورت گیرد تا تخیلات به ساحت اهل بیت(ع) ضربه نزند.
وی افزود: کتاب «حیدر» و «همه نوکرها» دو کتابی است که با احتیاط نوشته شده است. همچنین «پس از بیست سال» در یک بستر تاریخی با شخصیت‌های مخیل ایجاد گردیده است. به طور کلی، امکان تخیل در مرزهای داستان ما وجود دارد. پیش‌فرض ما این است که تخیل مرزهایی دارد؛ یعنی تخیل برخی مواقع مجاز است به موضوعی بپردازد و گاهی هم نپردازد. مرزهای تخیل را فقه می‌تواند مشخص بکند. برخی موارد هم کلام یا اخلاق اسلامی مرز برای تخیل ایجاد می‌کنند. باطن و خلوت‌ها را نمی‌توان با تخیل افشا کرد.
شاکری در ادامه بیان کرد: ما اول باید داستان نوین را تعریف کنیم که آیا تخیل در داستان نوین جزو ارکان است یا خیر. ادبیات داستانی مطلوب ما می‌تواند در مرزهای تخیل دخالت کند. در نمایش شخصیت در رمان، شخصیت انسان‌های پروگماتیسمی است که ما نمی‌توانیم با این قاعده اهل بیت(ع) را تعریف کنیم و نمایش دهیم.
حجت‌الاسلام جهان در بخشی از این نشست اینطور گفت: باید بگوییم که می‌خواهیم از این تخیل در چه مسئله‌ای استفاده کنیم. به‌طور مثال، یک مسئله تقدس داریم. آیا می‌توانیم تخیل واردش کنیم یا خیر. اصلاً روایت در اصل دینی امکانش هست؟ ما کتاب فلسفه ادبیات دینی نداریم. در روایت‌های دینی هم انواع روایت‌ها باید بررسی شود؛ روایت فردی، روایت مقدس، روایت جمعی.
وی افزود: در ادبیات غرب، فاصله بین زبان و گفتار و فاصله بین اندیشه و ادبیات بسیار است. اندیشه نباید در زبان زشت بیان شود، یا ادبیات دینی در زبان زشت بیان شود. ما اول باید فلسفه ادبیات دینی را مشخص کنیم. در قرآن روایت دینی بیان شده و داستان نوح و موسی و… را به تصویر کشیده. قران صورت دراماتیک به این داستان‌ها داده.
حجت‌الاسلام جهان بیان کرد: ما دو جور روایت داریم؛ یکی صحیح و دیگری باطل. در روایت صحیح، محتوا و شکل و فرم روایت بایدس با هم متناسب و هماهنگ باشند. تضاد اگر به وجود آید، آن روایت باطل است. محتوای روایت آن حوادثی است که در یک جریان برای معصوم به وجود می‌آید. روایت دینی جایی است که بگوییم یک معصوم با درک خودش بیان کرده است. روایتی صحیح است که بین محتوا و فرم نسبتی برقرار کنیم. این کار موفقی است.
سعید طاووسی در ادامه مراسم بیان کرد: در روایت‌ها گفته شده نسبت کذب حرام است، نگفته‌اند تخیل مشکل دارد. اگر یک نفر برود و نقش یک معصوم را بازی کند، فقها دو نظر دارند. برخی حرام می‌دانند. فیلم حضرت محمد از مصطفی عقاد را همه می‌گفتند حرام است؛ اما امام خمینی یک‌تنه از این فیلم حمایت کردند. در عرصه تعزیه همین طور شد. برخی از فقها مشکل داشتند؛ اما برخی از آن حمایت می‌کردند. ما باید اصول و قواعدی را مشخص کنیم. این حرف‌ها برخی مواقع دسته‌بندی می‌کند و به ما اجازه ورود به نشر معارف اهل‌بیت را نمی‌دهد. باید اجازه بدهیم که افراد بنویسند و از بین این نوشته‌ها، تجربه‌گری‌ها به وجود می‌آید.
حجت‌الاسلام جهان بیان کرد: ورود تخیل به مسائل و زندگی اهل‌بیت(ع) چیزی نیست که با روایت و فقه بخواهیم حلش کنیم.
اول باید فلسفه کلامی این موارد را حل کنیم. داستان بیش از هفتصد سال در غرب پیشینه دارد. عمده داستان‌های ما ترجمه‌ای و وارداتی است. مکتب تفکیک بنایش بر خواب میرزا مهدی اصفهانی است. حالا کل زندگی ما را این خواب گرفته است. فلسفه تخیل را تعریف می‌کند. روایت از امر قدسی مشروط به درک منطق قدسی است. روایت تاریخی، مشروط به درک امر روایت تاریخی است. واقع نمایی باید داشته باشیم.
وی افزود: آیات شیطانی هم اصلش خیالات است. خب همین خیالات هم کذب و دورغ است. امام صادق فرموده‌اند خدا لعنت کند پولس را که در امر مسیح دروغ گفت. این نوشته‌های پولس که به مسیح منصوب می‌شوند، نوشته‌های دروغین و تخیلات پولس است. باید بین اهل ادب و فرهنگ با اهل اندیشه ارتباط برقرار کنیم.
