یادداشت سوم
بهشت کجاست و وسعت آن چه اندازه است؟
نوشتاری از حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا شاکرین عضو هیات علمی گروه منطق فهم دین پژوهشگاه برگرفته از کتاب ارزشمند «زندگی در بهشت»
در شماری از احادیث آمده است که «سدره المنتهی»، «جنّه المأوی»، «عرش»، «کرسی»، «معراج» و «ملکوت» همه کنار هم؛ یعنی همه در آسمانها قرار گرفته است. بنابراین میتوان گفت که بهشت نزد سدره المنتهی و نزد عرش است.
همچنین روایات فراوانی دلالت دارد که معنای محسوس و ظاهری این مفاهیم مراد نیست.[۱] بنابراین:
اولا: نباید بهشت و جهنّم و بسیاری از معارف قطعی اسلام را در چهارچوب مکان دنیایی ارزیابی کرد. آنها حقایقی آسمانی بوده و اندیشهای آسمانی میطلبد. این نگرش آسمانی ویژه اهل ایمان است و کفرپیشگان از ساحت آن دورند. قرآن مجید از این حقیقت پرده برداشته و اعلام میدارد که هرگز برای نامحرمان درهای آسمان گشوده نخواهد شد: (إنّ الذین کذّبوا بایاتنا واستکبروا عنها لا تفتّح لهم أبواب السّماء ولا یدخلون الجنّه)[۲]
ثانیا: مراد از آسمانها مقام یا مقامهای عالی انسانیّت است که بهشت را در خود جای داده است، نه این فضای بیکران و جای گردش کهکشانها و اجرام مادی؛ چه آنکه اگر مراد از آسمان، جهان اجرام باشد، امروزه کافران آن را گشوده و به آن راه یافتهاند. بنابراین، ابواب آسمانها، درهای ظاهری فضا نیست، بلکه درهای فضای ملکوت است که بر کافران هیچ گاه گشوده نمیشود.[۳]
بر این اساس میتوان گفت که بهشت و جهنّم محدود به نقطه خاصی از زمان و مکان نیست تا در جستجوی مکان آن باشیم؛ بلکه محیط بر زمان و مکان است. برخی از روایات وارده درباره اماکن مقدس و فضایی که در آن عبادت پروردگار میشود نشانگر این حقیقت است که بهشت باطن و ملکوت آنها است، چنانکه از پیامبر اکرم (ص) نقل است که فرمود: « میان خانه و منبر من باغی از باغهای بهشت است…. راوی گوید: گفتم: آیا هم اکنون اینگونه است؟ فرمود: آری! اگر پرده برداشته شود آن را خواهید دید! »[۴]
از طرف دیگر قرآن کریم گستره بهشت را همچون پهنای آسمانها و زمین معرفی کرده و فرموده است: «بشتابید برای نیل به آمرزشی از پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن آسمانها و زمین است و برای پرهیزکاران آماده شده »[۵] جالب اینکه چنین گسترهای مربوط به مساحت خانه هر مؤمن است؛ نه همه بهشت.
امام صادق (ع) میفرماید: «کمترین منزلهای اهل بهشت به اندازهای گسترده است که اگر جنّ و انس در آن گردآیند و از طعام و شراب آن استفاده کنند چیزی از آن کاسته نمیشود. پایینترین درجه منزلهای اهل بهشت آن است که برای آنها سه باغ در نظر گرفته شده. وقتی در پایینترین آنها درآیند تا چشم میبیند پر از جویبارها، میوهها و… است…» [۶]
به نظر میرسد اینگونه آیات و روایات در مقام بیان ظرف و مظروف نیست، بلکه نشانگر آن است که محدودیتها و تزاحمهای فیزیکی و عنصری در آنجا راه نداشته و بهشت و دیگرحقایق اخروی را باید فوق نظام دنیوی دانست.
[۱]آیه الله جوادی آملی، معاد در قرآن، ج ۵، ص ۲۴۳.
[۲] سوره اعراف، آیه ۴۰. آنان که آیات خدا را تکذیب کنند و از سر تکبر و نخوت بر آنها سر فرود نیاورند هرگز درهای آسمان بر روی آنان گشوده نشود و به بهشت وارد نمیشوند.
[۳]بنگرید: آیه الله جوادی آملی، معاد در قرآن، ج ۵، ص ۲۴۸.
[۴] علم الیقین، ج ۲، ص ۱۲۱۷ به نقل از کافی، ج ۴، ص ۵۵۴، ح ۳. «ما بین بیتى ومنبرى روضه من ریاض الجنّه ومنبرى علی تُرعه من ترع الجنّه وقوائم منبرى رُبِّت فى الجنّه. قال: قلت: «هى روضه الیوم»؟ قال: «نعم، لو کشف الغطاء لرأیتم».
[۵]سوره آلعمران، آیه ۱۳۳. (وسارعوا إلی مغفره من ربّکم وجنّه عرضها السّموات والأرض أُعدّت للمتّقین)
[۶] تفسیر نورالثقلین، ج ۵، ص ۲۴۶، ح ۸۳.
