به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به نقل از خبرگزاری ایکنا کرسی علمی- ترویجی با موضوع “نقش قاعده حریم حمی در مراقبت از کانون خانواده از دیدگاه قرآن“ توسط گروه قرآن‌پژوهی پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه به صورت حضوری محدود و مجازی با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین سعید داودی به عنوان ارائه‌دهنده، حجج اسلام و المسلمین غلامرضا پیوندی و سیدمحمدحسن جواهری به عنوان ناقد برگزار شد.
در ابتدای نشست حجت‌الاسلام والمسلمین سعید داودی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به ارائه پژوهش خود پرداخت و اظهار کرد: ما در این مسئله با چند عنوان مواجهیم. یکی بحث خانواده به عنوان نقطه کانونی است. نکته دوم مراقبت از این کانون است. نکته سوم مراقبت از خانواده از طریق قاعده حریم حمی است. نکته چهارم این است که در این پژوهش بر عوامل برونخانوادگی تاکید کردیم. ابتدا باید اینها را توضیح دهم تا جریان قاعده را برای شما عرض کنم. خانواده یک نهاد تاثیرگذار است. جامعه از خانواده شکل میگیرد یا خانواده یک نهاد کوچک اجتماعی است که گستره آن به بیرون خانواده و جامعه کشیده میشود. برای همین است که پیوسته بحث خانواده بحث مهمی در همه جوامع بوده و همه جوامع برای آن اهمیت قائلند و قوانین وضع میکنند و دستورالعملهایی برای تشکیل و مراقبت از خانواده و جلوگیری از انحلال خانواده و ترمیم خانواده از هم پاشیده پیش میگیرند.
وی با تاکید بر اینکه از دیدگاه اسلام و همه ادیان الهی خانواده بنیان مهمی دارد، افزود: در قرآن نمونههایی از خانوادههای درست و پابرجا ذکر شده است و خانواده مهم دیده شده است. خانواده به گونهای است که رشد و تعالی افراد از آنجا شکل میگیرد و این رشد از خانواده به بیرون خانواده گسترش پیدا می‌کند و رشد و نمو جامعه به این صورت شکل میگیرد. پس در اسلام بنای خانواده به عنوان بنای مقدس مورد توجه قرار گرفته است. همچنین راهکارهایی برای تحکیم خانواده دیده شده و هشدارهایی برای جلوگیری از گسست خانواده بیان شده است. پرسش این است که ما بر اساس این قاعده چگونه میتوانیم از کانون خانواده به عنوان یک کانون مهم حافظت کنیم.
این مدرس دانشگاه تاکید کرد: یکسری از عواملی که سبب میشود خانواده از هم پاشیده شود عوامل درونخانوادگی است که اگر مراقبت نشود، خانواده از هم میپاشد. برخی عوامل مربوط به عوامل درونخانوادگی است، به این معنا که زن و مرد باید حریمهایی را در بیرون خانه مراعات کنند تا کانون مقدس خانواده را حفظ کنند. حال باید پرسید قاعده «حریم حمی» چیست؟
اثبات حریم حمی از طریق سیره عقلا
داودی در ادامه گفت: ما در شریعت امور مهم و سرنوشتسازی داریم که شریعت برای حفاظت از آنها لایههای پیرامونی و کمربندهای حفاظتی تعیین کرده است تا آن نقطه کانونی حفظ شود. مثلا در اسلام خمر حرام شده است چون کسی که شرب خمر می‌کند خدا را نمیشناسد و مرتکب هر حرامی میشود. آنچه مهم است عقل انسان است و چیزی نباید به او آسیب برساند. شاید اگر کسی یک جرعه شراب بخورد عقلش زائل نشود ولی برای اینکه جرات به کثیر پیدا نکند، از قلیلش هم نهی شده است. این امر ریشه در سیره عقلا دارد و عقلا برای نقاط کانونی، محیطهای پیرامونی تعیین میکنند مثلا اگر جایی برق فشار قوی باشد کنارش علائم احتیاط میگذارند تا کسی به آن نزدیک نشود. همچنین در مناطق نظامی گفته میشود توقف ممنوع است یا عکسبرداری ممنوع است. حالا هرچه آن مرکز حساستر باشد لایههای پیرامونی آن بیشتر میشود. مثال دیگرش پرتگاهها است. هرچه پرتگاه خطرناکتر باشد لایههای حفاظتی بیشتر میشود.
وی تاکید کرد: کانون خانواده، کانون مهمی است. اسلام نمیخواهد پیوند زناشویی میان زن و مرد گسسته شود و باید این پیوند حفظ شود. برای اینکه این پیوند حفظ شود شارع قوانینی وضع کرده است. ما بخشی از آن را تحت عنوان حریم حمی تحلیل کردیم یعنی چون بنیان خانواده در اسلام مهم دیده شده است، برای اینکه این بنیان آسیب نبیند لایههای پیرامونی برای آن تعریف شده است. یکی از آنها چشمپوشی از نگاه به نامحرم است. اینکه روایت میگوید نگاه خیره به نامحرم مثل تیر ابلیس است برای این است که نگاه خیره به زن نامحرم مقدمهای برای مسائل دیگری است. وقتی انسان این نگاه را می‌کند حتی اگر به گناه نینجامد به مقایسه میانجامد. این مقایسه موجب میشود کانون خانواده متزلزل شود. نکته دیگر رعایت حجاب است. حجاب شرعی برای همین مسئله است. تهییج شهوت مردان با نگاه به موی زنان سبب میشود کانون خانواده آسیب ببیند.
عنوان مقاله ابهام دارد
در ادامه نشست حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدحسن جواهری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به نقد دیدگاههای داودی پرداخت و اظهار کرد: نکته اول در خصوص مقاله ایشان این است که عنوانش ابهام دارد. آیا محور بحث، کانون خانواده است یا قاعده حریم حمی و تطبیق آن بر کانون خانواده؟ یعنی باید قاعده حریم حمی را مسلم بگیریم و بر مبنای آن بحث کنیم یا اینکه میخواهیم حریم حمی را اثبات کنیم. این دو بحث است. سوال اصلی در صفحه سوم این است که بر اساس قاعده حریم حمی، چه عوامل برونخانوادگی بر مراقبت از کانون خانواده تاثیر دارد؟ اینکه گفتم عنوان ابهام دارد اینجا خودش را نشان میدهد. سوال باید این باشد بر اساس قاعده حمی، چه عوامل برونخانوادگی تحریم شده است؟ خلاصه مطلب این که نقش قاعده حمی در این میانه مبهم است.
حکمت را جای علت نشاندید
جواهری افزود: وقتی صحبت از قاعده میکنیم باید قلمرو و ضوابط آن روشن باشد ولی این مطالب در پژوهش ایشان جا نیفتاده یا حداقل در این مقاله نیست. وقتی از غض نظر صحبت میکنیم گاهی تاثیر این غض، به خود انسان برمیگردد، گاهی به جامعه برمیگردد. اگر ما حرمت غض بصر را به خانواده منحصر کنیم که از آن قاعده حریم حمی را استفاده کنیم، طبیعتا این امر حکمت را در قالب علت دیدن است که درست نیست. این استدلال انی و غیر مطمئن است. نکته خیلی مهم این است که شما کیان استقلالی احکام را به مقدمه تنزل دادید و نگاه مقدمی به آنها دارید.
وی ادامه داد: در «وَلَا تَقْرَبُوا الزِّنَا» یک وقت آیه را به معنای پرهیز از مقدمات زنا مثل چشمچرانی و بدحجابی میدانیم ولی یک وقت آن را مبالغه میدانیم. اگر مبالغه ببینیم، اصلا بحث مقدمات مطرح نیست. همچنین در آیه «وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ» اگر آن را از باب قاعده حریم حمی بگیریم یک معنا دارد، اگر از باب مبالغه بگیریم یک طور معنا میشود. اگر «وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ» را مبالغه بدانیم آیه را یک جور معنا میکنیم؛ اگر به معنای قاعده حمی بگیریم جور دیگری معنا میشود. اگر ما به این موارد نگاه قاعده حمی داشته باشیم احکام را از جایگاه خودشان تنزل داده‌ایم. مثلا نگاه به نامحرم فی نفسه بر خود انسان اثر دارد و جنبه مقدمی ندارد. بله، یک حکمتش هم صیانت از خانواده است.
قاعده فقهی است، نه اصولی
در ادامه نشست داودی به برخی اشکالات پاسخ داد و گفت: ما در اینجا درصدد اثبات قاعده نبودیم و بحث این قاعده را در جاهای دیگر مفصل مطرح کردیم. ضمنا این قاعده هم قاعده فقهی است و اصولی نیست. مهمترین دلیلش هم سیره عقلا است. شارع هم بر اساس سیره عقلا عمل می‌کند و آن را امضا می‌کند. مثالهایی هم که زدیم برای اثبات این مسئله است که عقلا برای حفاظت از نقاط حساس و کانونی، محیطهای پیرامونی تعریف میکنند. در مورد مطلب دیگری که اشاره کردید باید عرض کنم برخی گفتند این آیات به خاطر مبالغه است، برخی هم گفتند به معنای پرهیز از مقدمات است. بحث ما این است که اهمیت یک موضوع موجب میشود شارع برایش جعل حریم کند. اصلا شدت مبالغه تاثیرش را در قانونگذاری میگذارد. من نگفتم علت غض بصر فقط صیانت از خانواده است ولی تاثیر آن نسبت به حریم خانواده در قالب قاعده حریم حمی تحلیل میشود. اصلا ایرادی ندارد چیزی حرمت ذاتی داشته باشد ولی از جهت مقدمیت هم حرام باشد.
