حجت الاسلام سید سجاد ایزدهی در گفتگو با خبرنگار گروه غدیر و مهدویت خبرگزاری شبستان با گرامیداشت ۹ آذرماه بزرگداشت شیخ مفید اظهار داشت: مُحمّد بن مُحمّد بن نُعمان ملقب به شیخ مُفید و معروف به ابن المعلّم فقیه و متکلم و از علمای برجسته شیعه سده ۴ هجری قمری بود که در ذیقعده سال ۳۳۶ قمری در نزدیکی بغداد متولد شد.
رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی افزود: وی بیش از ۲۰۰ جلد کتاب ارزشمند دارد و بسیار در علم کلام تبحر داشت و مکتب کلامی شیعه را توسعه داد، ایشان مصادف با۳ رمضان ۴۱۳ در بغداد، در سن ۷۷ سالگی درگذشت.
وی در مورد تلاش‌های علمی شیخ مفید بیان کرد: ایشان در پراهمیت ترین دوره عصر غیبت زندگی می‌کرد و به عبارت دیگر در آغازین ادوار عصر غیبت وقتی متصدی امر امور جامعه شیعیان می شوند این جامعه با بحران فراگیری مواجه است که آن عصر غیبت امام معصوم(ع) است.
حجت الاسلام ایزدهی عنوان کرد: در زمانی که امام معصوم در جامعه حاضر بود از امام سوال می کردند و ایشان پاسخ می دادند و شبهات زیادی رفع می‌شد و احساس خلائی وجود نداشت، ولی در قرن چهارم وقتی خلا معصوم در جامعه مشاهده می‌شود طبیعتا سرآمد عالمان آن زمان چه در فقه و کلام و علوم عقلی و علوم نقلی باید پاسخ می گفتند.
وی در مورد رسالت شیخ مفید در آن دوران بیان کرد: ایشان سرآمد عالمان آن دوران تلقی می شود چند وظیفه مهم بر عهده دارند که بتواند در حد ممکن بحران ناشی از خلاء فقدان امام معصوم را پر کنند، لذا شخصیت ایشان از حیث پر کردن خلا امام معصوم از چند جهت مورد بررسی است.
رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی تصریح کرد: از یک جهت بعد علمی ایشان قابل بررسی است که به عنوان مرجعیت رفتاری به شمار می روند، طبیعتا وقتی مردم نمی توانستند به امام مراجعه کنند باید به یک جایگزینی مراجعه می کردند که این جایگزین از حیث علمی کسی است که فقه شیعه را متصدی شود و نیازهای فقهی در حوزه رفتارهای مردم را پاسخ دهد.
وی اظهار داشت: تا قبل از مرحوم شیخ مفید ما فقیه به معنای مصطلح نداریم رو عمدتا منابع فقهی و روایات است ، اما شیخ مفید برای اینکه هویت شیعه را در این زمان حفظ کنند و زنده نگاه دارند رهبر فقهی را به قدر زیادی ارتقا می دهند و در سطح پاسخگوئی به نیاز جامعه پیش می برند.
حجت الاسلام ایزدهی در این باره افزود: با وجود اینکه اهل سنت در سه قرن گذشته چون امام ندارند و محبورند فتوا بدهند و در واقع آن ها کشف مدون دارند در زمان شیخ مفید این فقه شکل می‌گیرد و عملا آن هویت جامعه شیعه ناشی از فقدان معصوم در خصوص پاسخ به سوالات فقهی ایجاد می‌شود.
وی عنوان کرد: نکته دیگر اینکه وقتی امام معصوم در جامعه وجود ندارد، مردم باید در حوزه عقاید و باورها، پشتوانه ای داشته باشند و کسی باشد که به سوالاتشان پاسخ بدهد و مرحوم شیخ مفید در حوزه علم کلام سرآمد است و شبهات جامعه را درک می کند و پاسخ می دهد.
رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی خاطرنشان کرد: این مباحث کلامی در کتاب اوائل المقالات شیخ مفید وجود دارد، همچنین کتاب المقنعه در بحث های فقهی است، از حیث رفتاری نیز مرجعیت امام معصوم در جامعه اقتداء می کرد که مردم در مشکلات به ایشان پناه ببرند و مرجعیت رفتاری جامعه نیز تضمین می‌شد.
وی در مورد زندگی شیخ مفید بیان کرد: مرحوم شیخ مفید در زمانی زندگی می کند که آل بویه در سرزمین اسلامی حکمفرماست، آل بویه یک حاکمان شیعه مذهب هستند ولو شیعه ۱۲ مذهب نیستند اما برای علمای شیعه ارزش و اعتبار قائل‌اند.
حجت الاسلام ایزدهی تصریح کرد: لذا مرحوم شیخ مفید در آن زمان در بغداد که مرکز خلافت عباسی بود اقتدار و جایگاه و درس فراگیری داشت و شیعیان و اهل سنت به ایشان مراجعه می کردند و از حیث جایگاه اجتماعی نیز بسیار فرگیر بود و حاکمان آل بویه و نیز توده مردم به آن ها مراجعه می کردند.
وی گفت: نکته مهم تر اینکه وقتی امام معصوم در جامعه وجود ندارد طبیعتا باید ولایت امام معصوم بتواند در عصر غیبت نیز وجود داشته باشد، یکی از ویژگی های مرحوم شیخ مفید این است که به عنوان اولین فقیه عصر غیبت، بحث ولایت فقیه را مطرح می کند که به صورت اختیارات بسیار گسترده ای برای فقیه رقم می زند.
رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی ادامه داد: اختیاراتی به مثابه اختیارات امام معصوم در عصر حضور است لذا از حیث مرجعیت اجتماعی نیز مرحوم شیخ مفید آن اختیارات فراگیر در نظریه تئوری حکومت عامه را مطرح می کند که به عنوان اولین فقیه عصر غیبت نکته مهمی است و نمی شد از آن گذر کرد.
وی عنوان کرد: بسیاری ممکن است بگویند ریشه ولایت فقیه به امام خمینی(ره) یا به مرحوم نراقی در قرن ۱۱ می رسد در حالی که در قرن چهارم به عنوان اولین و ابتدایی ترین فقهای عصر غیبت به این مساله می پردازد و هدف آن هم پر کردن جایگاه اجتماعی امام در اداره جامعه است.
حجت الاسلام ایزدهی بیان کرد: باید در نظر گرفت که وقتی ایشان به این مسائل می پردازد که جامعه عصر آن زمان عمدتا فقها در حال تقیه قرار ندارند و فقها می توانند عقیده خود را عرضه کنند زیرا سلاطین همسو هستند و با آن ها معارضه ای ندارند.
وی ادامه داد: لذا برخلاف بسیاری از فقها که ولو باور به ولایت فقیه داشتند ولی به خاطر تقیه و خوف و هراس از حاکمان و حفظ جان شیعیان مباحث ولایت فقیه را ارائه نمی کردند، ایشان از این جهت نیز هراسی نداشت و طبیعتا به این کار اقدام و و فتح باب کرد.
رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی تصریح کرد: نکته مهم تر اینکه ایشان به عنوان سرسلسله فقیهان در عصر غیبت شاگردان بسیار زیادی تربیت کرد که هر کدام تاثیر گذاری بسیار زیادی داشتند مانند سید مرتضی و سید رضی و مرحوم شیخ طوسی که هر یک تاثیر گذار بودند و مرحوم شیخ طوسی را به عنوان موسس فقه شیعه در عصر غیبت تلقی می کنند و بنیانگذار حوزه هزار ساله نجف نیز شیخ طوسی تلقی می شود.
وی همچنین اظهار داشت: نکته دیگر که مرحوم شیخ مفید با آن مواجه است در قرن چهارم دو نوع رویکرد از حیث روشی وجود دارد؛ از یک حیث خلا وجود امام موجب شد بسیاری بیایند و تراث و پیشنیه امامان معصوم را جمع کنند و فقط به رویات تکیه کنند و فتوا را در قالب روایات ارائه دهند و دیگر اجتهاد و استنباطی نداشته باشند.
حجت الاسلام ایزدهی عنوان کرد: در همان زمان افرادی بودند که اعتدالی مذهب هستند و دین را فقط از عقل بشری نگاه می کنند و طبیعتا هر آن که با آن منافات دارد آن ها را به کنار می زنند اما شیخ مفید بر این باور بود که اگر قرار باشد عقل بشری محور قرار بگیرد و تراث و پیشینیه فکری شیعه در کنار آن قرار بگیرد و تهی می شود و و عملا تراث از بین می رود.
وی خاطرنشان کرد: ایشان یک نظری بینابینی را در نظر گرفتند که هم بتوانیم از عقل به صورت حداکثری و هم تراث حداکثری استفاده کنیم، طبیعتا اجتهاد ایشان اجتهادی مبتنی بر عقل و نقل است و موجب می‌شود هم تراث ما حفظ شود و روایات کنار زده نشود و محور قرار بگیرد و هم رویکرد اعتدالی یعنی عقل گرایی افراطی به گونه ای نباشد که عملا تراث فقهی ما در سایه مباحث عقلی صرف از بین برود.
رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی افزود: همچنین موجب می شود پویایی عقل و هم حجیت به واسطه عدله‌ای که در کلام معصومین داریم استفاده شود، ایشان جدا از اینکه فقیه و متکلم است و عملا در حوزه مبانی علمی کار می کنند و هویت شیعه را در در عصر غیبت تبیین می کنند؛ هویتی که در مرز بحران قرار داشت و شیعیان نگران بودند وجود امام را درک نکنند و عملا هویت شیعه رفته رفته از بین برود.
وی بیان کرد: ایشان از حیث علمی این هویت و بقای شیعه را تضمین کرد و عملا یک امتیازی در قبال فکرهای دیگر آورد و در فقه کلامی بستر و مبنایی برای مباحث کلامی و اعتقادی شیعه در نظر گرفت که موجب امتیاز آن ها از سایر فرقه های موجود شد و این شد که شیعه به عنوان یک امر ذهنی مبتنی بر باور و رفتار است باقی بماند و البته از حیث رفتاری ایشان به گونه ای رفتار کرد که مرجعیت رفتاری و اجتماعی فقیه و سیاسی فقیه بتواند به نوعی جای خالی امام معصوم را پر کند.
حجت الاسلام ایزدهی گفت: در آن دورانی که عملا شیعیان در مقام بحران و مشکلات اجتماعی قرار داشتند سعی کرد بتوانند به کسی پناه ببرند که آن شخص شبیه ترین افراد به امام معصوم باشد و مشکلات را بتواند به نوعی تدبیر کند.
وی عنوان کرد: لذا شیخ مفید احیا کننده هویت شیعه و تضمین کننده بقای شیعه و تامین کننده پویایی شیعه و در عین حال فقیهی روزآمد بوده و فقیهی است که مبانی مبتنی بر دین و عقل و واقع نگری و توسعه حداکثری شیعه در جامعه را دنبال می کند.
