عقلانیت فلسفی اسلامی
نوشتاری از استاد محمدعلی اردستانی عضو هیات علمی گروه فلسفه پژوهشکده حکمت و دین پژوهی
به بهانه انتشار کتاب عقلانیت فلسفی اسلامی همزمان با چهلمین سالگرد ارتحال علامه طباطبایی(ره)
فلسفۀ الهی، حصول بر حقایق از طریق استدلال عقلی است که انسان در اصل آفرینش و بنیۀ وجود خود به آن مجهز شده است و دین الهی، انسان را به وصول به آنها به همان شعور فطری استدلالی خود فرا می خواند؛ بنابر این، دین الهی و فلسفۀ الهی، شیء واحد است و جدایی افکندن میان آنها امکان پذیر نیست.
عامل مؤثر در پيدايش و بقای تفكر فلسفى در ميان امامیه و به وسيلۀ امامیه در ميان ديگران، ذخاير علمى به یادگار مانده از پيشوايان آنان است كه پيوسته به آنها با نظر تقديس و احترام نگریسته شده است. در اسلام، نخستين كسى که درهاى بهترين بحث هاى آزاد فلسفۀ الهی را به روی انسان باز کرد، امیر‌المؤمنین علیه السلام است که فلسفۀ الهی به او تمثل پیدا کرد.
امامیه همواره رکنی مهم در پيشرفت و ترویج فلسفة الهی بودند تا صدرالمتألهین ظهور کرد، مکتب حکمت متعالیه را تأسیس و بحث های فلسفی را به آن ذخایر علمی نزدیک کرد و فلسفۀ اسلامی را به اوج خود رساند. علامة طباطبایی یکی از بزرگ‌ترین فیلسوفانی است که در دامنة مکتب حکمت متعالیه ظهور کرد و اندیشۀ وی در معارف گوناگون اسلامی مرجعیت یافت.
تحقیقات گسترده‌ای در زمینۀ اکتشاف فرایند و برایند و صورت و محتوای تفکر ایشان در راستای فهم معارف اسلامی به انجام رسیده است، با این وصف، هنوز جالی خالی آثاری به خصوص به نحو جامع موضوعی در این زمینه به وضوح مشاهده می شود و روشن است که در پیمودن این مسیر علمی، تحقیق در موضوعات بنیادی در فلسفۀ الهی اولویت دارد که پیش از همۀ آنها، نگاهی کلان به عقلانیت فلسفی اسلامی، این مسیر را هموار خواهد کرد.
«مدرسۀ فلسفی علامۀ طباطبایی» عنوانی عام برای مجموعة گستردة مباحث مابعدطبیعی در دستگاه و منظومه و هندسة فلسفی ایشان است که با عناوین خاص مستقل در مجلدات متعدد به خواست خدا ارائه خواهد شد. این نوشتار با عنوان خاص «عقلانیت فلسفی اسلامی» سرآغاز حضور در مدرسة فلسفی ایشان است که بررسی این موضوع را از صحیفة الهیه تا حکمت متعالیه به دو شیوة منطقی – استدلالی و تاریخی – تحلیلی به نحو توأم با هم در چهار فصل به انجام رسانیده است: فصل یکم: صحیفۀ الهی و تأسیس عقلانیت فلسفی اسلامی. فصل دوم: خلافت بشری و انحطاط عقلانیت فلسفی اسلامی. فصل سوم: ولایت الهی و احیای عقلانیت فلسفی اسلامی. فصل چهارم: عقلانیت فلسفی اسلامی و ظهور حکمت متعالی. این نوشتار توسط انتشارات دانشگاه علامة طباطبایی به زیور طبع آراسته شده است.
