به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، مجموعه پنج جلدی جریان‌شناسی و نقد اعتزال نو به قلم حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عرب‌صالحی رییس پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی توسط سازمان انتشارات پژوهشگاه به چاپ سوم خود رسید.
این مجموعه پنج جلدی به شرح ذیل با عناوین ذکر شده برای سومین بار به چاپ رسیده است.
جریان شناسی اعتزال نو (جلد اول)
معتزله فرقه ای نام آشنا در دانش کلام محسوب می شود و معتزلیان در تقابل با منطق غالب اهل سنت که نقل گرایی پیشه کرده بودند، بر عقل گرایی تأکید کرده و در این راه مسیر افراط پیمودند و از این روی، عقل گرایی افراطی را باید از ویژگی های اساسی معتزلیان محسوب کرد.
جلد اول این مجموعه در پی یافتن پاسخ به پرسش های زیر است:
اینکه این دستگاه نوبنیاد را چگونه باید تعریف کرد و حوزه جغرافیایی از جهان اسلام که سخنان این گروه در آن رشد یا نفوذ پیدا کرده، کدام است؟
تقسیمات و گروه بندی هایی که برای این گروه به حسب تمایز افکار آنان می توان نمود، خاستگاه یا خاستگاه های مختلف این گروه در پیمودن این راه چه بوده است؟
آیا درد دین داشته اند یا صرفاً به خاطر غرب زدگی و تقلید از الگوهای غربی پس از رنسانس و به خصوص پس از مدرنیته کپی برداری کرده اند؟
عناوین این کتاب عبارتند از:
ـ مصاحبه با حجت الاسلام دکتر محمدجعفر علمی(دام عزه)
ـ مصاحبه با حجت الاسلام دکتر علیرضا قائمی نیا(دام عزه)
ـ مصاحبه با حضرت آیت الله محمدعلی تسخیری(دام عزه)
ـ مصاحبه با حجت الاسلام دکتر عبدالحسین خسروپناه(دام عزه)
ـ مصاحبه با حجت الاسلام دکتر محمدصفر جبرئیلی(دام عزه)
ـ مصاحبه با دکتر قاسم جوادی(دام عزه)
ـ مصاحبه با دکتر صادق واعظ زاده(دام عزه)
ـ مصاحبه با حجت الاسلام دکتر حمید پارسانیا(دام عزه)
ـ مصاحبه با استاد حیدر حب الله(دام عزه)
ـ اعتزال جدید و قدیم در پرتو مقایسه
ـ بررسی تطبیقی تاریخ مندی آموزه های دین در نگاه غرب و اعتزال نو
اعتزال نو و مسائل فلسفه دین اسلامی (جلد دوم)
فلسفه دین مهم ترین حوزه ای است که اعتزالیان جدید در آن بیشتر از سایر حوزه ها قلم زده اند و بیشترین شبهات از سوی آنان در این حوزه متوجه مبانی دینی شده است و در نتیجه بیشترین نقدها نیز متوجه آرای آنان در این حوزه است؛ امروزه این حوزه به دلیل گستردگی و نو بودن مسائل آن تحت عنوان مستقلی به نام کلام جدید هم مطرح می شود، اما به عنوان علمی و دقیق آن همان فلسفه دین است.
جلد حاضر حاصل مقاله هایی است که در حوزه فلسفه دین به دبیرخانه مجموعه مقالات اعتزال نو رسیده و پس از ارزیابی مورد تأیید قرار گرفته.
این مقاله در دوازده فصل تنظیم شده است:
ـ فصل اول: به نقد جدیدترین نگاه به ماهیت وحی پرداخته که از سوی دکتر سروش مطرح شده است.
ـ فصل دوم: دیدگاه تاریخ مندی قرآن به نقد کشیده شده است و آیات پنج گانه ای که شاهد این دیدگاه گرفته شده و آن را دلیل بر خطاپذیری قرآن و تاریخ مندی آن گرفته اند بررسی شده.
ـ فصل سوم: عهده دار یکی دیگر از مبانی شایع در فکر نواعتزالیان است که برگرفته از هرمنوتیک یا نشانه شناسی است یعنی بحث سیالیت معنای متون دینی مورد نقد واقع شده است.
ـ فصل چهارم: به بررسی تطبیقی حقیقت وحی از نگاه علامه طباطبایی و حسن حنفی پرداخته و تفاوت های فراوان این دو دیدگاه را نمایان کرده است.
ـ فصل پنجم: دیدگاهی که قصص قرآن را واقع نما نمی داند و برخی از نواعتزالیان قائل به آن اند، بررسی و نقد شده است و تناقضات و اشکالات این نگاه از جهات مختلف آشکار شده است.
ـ فصل ششم: دیدگاه عابد الجابری در رد دلالت امی بودن پیامبر بر اعجاز قرآن را به بحث نشسته و وجوه هشت گانه جابری بر مدعای خود را یکایک بررسی و مردود دانسته است.
ـ فصل هفتم: به بررسی تطبیقی آرای آیت الله خامنه ای مدظله العالی با آرای برخی از نو اعتزالیان درباره مفهوم و ماهیت فقه، گستره و قلمروی فقه و رابطه فقه و اخلاق پرداخته و فاصله دیدگاه ها را به خوبی نمایان کرده است.
ـ فصل هشتم: تارخ مندی احکام جزایی اسلام از نظر نواعتزالیان مورد چالش واقع شده است و از جهات مختلف بر ثبات و جاودانگی احکام جزایی تأکید شده است.
ـ فصل نهم: عهده دار بحث مهم عقل و دین و نقد نگاه مجتهد شبستری در این موضوع است.
ـ فصل دهم: در بخش اول مبانی نظریه اختصاص قلمروی دین به آخرت را تبیین و آن را به نقد کشیده است و در بخش مبانی نظریه دوساحتی بودن دین را تبیین کرده و با دلایلی اثبات نموده که دین هم متصدی هدایت امور دنیوی است و هم آخرت بشر را تضمین کرده است.
ـ فصل یازدهم: شاهد بحث ذاتی و عرضی در دین که دیدگاه شایعی در بین نواعتزالیان است هستیم.
ـ فصل دوازدهم: دیدگاه‌های دکتر سروش و اقبال لاهوری در موضوع خاتمیت به نحو تطبیقی مورد تحلیل قرار گرفته است.
اعتزال نو و اندیشه‌های حقوقی، علم دینی و… (جلد سوم)
در این کتاب به تحلیل و نقد آرای اعتزال نو در موضوعات مهمی چون حقوق اساسی و اندیشه های حقوقی، علم دینی، مغالطه ها و نقد آرای اختصاصی برخی از اعتزالیان جدید پرداخته ایم.
این جلد در سه بخش تدوین شده است:
ـ بخش اول، در موصوع حقوق حقوق اساسی و اندیشه های حقوقی مشتمل بر پنج فصل است. فصل اول، به تبیین و نقد آرای جمعی از نواعتزالیان در مسئله حقوق بشر پرداخته شده است. فصل دوم عهده دار تبیین آزادی در گفتمان اعتزال است. فصل سوم نگرش حقوقی نواعتزالیان بررسی شده است.
ـ بخش دوم کتاب در دو فصل به موضوع مهم و بحث برانگیز علم دینی از نگاه برخی از نواعتزالیان اختصاص یافته است. دیدگاه های دکتر سروش محور نقدهای این بخش قرار گرفته است.
ـ بخش سوم حاوی مقاله های تک نگاری است که هرکدام به موضوع خاص یا به نقد آرای فرد خاصی از نواعتزالیان پرداخته است.
چالش با ابو زید (جلد چهارم)
کتاب حاضر در دو بخش و مجموعاً دوازده فصل، به تحلیل و نقد آرا و آثار ابو زید پرداخته است. بخش اول در نه فصل به نقد موضوعی اندیشه های ابوزید اقدام کرده و بخش دوم در سه فصل به نقد و بررسی اجمالی سه کتاب از آثار ابو زید پرداخته است.
بدیهی است که نقد آرا و آثار ابوزید در یک کتاب امکان پذیر نیست.
ـ بخش اول تحلیل‌ها و نقدهای موضوع محور
ـ بخش دوم نقدها و تحلیل‌ها با محوریت برخی از کتاب‌های نصر حامد ابوزید
عقل شیعی و عقل نواعتزالی (جلد پنجم)
این کتاب طی ده فصل به موضوع عقل شیعی پرداخته است؛
مقاله اول با عنوان کارکرد و کاربرد عقل در باب دین در دو بخش به این مقصود نایل گردیده است. بخش اول با عنوان ادراک پیش انگاره های ضرورت دین و شانزده زیر مجموعه مختلف و متمایز بخوبی و دقیق از این عهده برآمده است و بخش دوم با عنوان شرح کارکردهای اختصاصی عقل در تحقیق و تحقق هریک از حوزه های دین و در سیزده ریز عنوان به تفصیل این کارکردها پرداخته است. این مقاله در آخر اشاره ای به چالش های کارکرد عقل در باب دین نموده است.
مقاله دوم با عنوان تلازم حکم عقل و شرع ضمن طرح براهین عقلی و نقلی به اثبات این قاعده نموده است.
مقاله سوم با عنوان جایگاه عقل در فقه امامیه پس از مفهوم شناسی مفصل در سه گفتار به تشخیص هویت و عینیت های مدرکات عقل و گسست آن از غیرعقل، گونه شناسی کارگردهای عقل در فقه و آسیب شناسی کارایی عقل در استنباط پرداخته است.
مقاله چهارم با عنوان چیستی و کارکردهای عقل در حکمت اسلامی ضمن بیان چیستی عقل، اقسام عقل، تبیین کارکردهای عقل مطابق آیات و روایات کارکردهای عقل در حکمت اسلامی و بیان اقوال حکما در کارکردهای عقل این موضوع را به انجام رسانده است.
مقاله پنجم با عنوان کارکردهای عقل عملی در اصول فقه شیعه به حوزه دیگری از کارکردهای عقل می پردازد و به دوازده قاعده اصولی اشاره کرده که مبتنی بر عقل عملی می باشد.
مقاله ششم با عنوان عقل و علم و تعامل آنها در منظومه معرفتی شیعه با رویکردی دیگر به مسئله عقل می پردازد و آن رابطه عقل و علم در منظومه معرفتی شیعه است.
مقاله هفتم با عنوان نسبت بین منابع معرفتی معتبر از دیدگاه آیت الله جوادی آملی به فرآیند درست و بجا از عقل و نقل را مطابق انظار آیت الله جوادی آملی تبیین می نماید.
مقاله هشتم و نهم عهده دار نقد دیدگاه یکی از اشخاص محوری اعتزال نو محمد ارکون درباره عقل است. عناوین این دو مقاله نقد نگاه تطبیقی محمد ارکون به عقل اسلامی و عقال غربی و نقد و بررسی آسیب های عقل دینی از منظر محمد ارکون است.
و در نهایت مقاله دهم با عنوان حکم عقل و اخلاق به ضرورت عدالت به عنوان قاعده فقهی این قاعده به نقد کشیده شده و رد می‌شود.
علاقمندان جهت تهیه کتاب و یا اطلاعات تکمیلی می‌توانند به وبگاه رسمی سازمان انتشارات پژوهشگاه به نشانی: www.poiict.ir مراجعه کنند.
