به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی- ترویجی با موضوع “چیستی و هستی فضای مجازی“ یکشنبه ۲۴ اسفند ماه ۱۳۹۹ با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین مسعود اسماعیلی به عنوان ارائه‌دهنده، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی اردستانی و دکتر احسان کیانخواه به عنوان ناقد، توسط گروه فلسفه پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه به صورت مجازی تحت نرم افزار اسکایپ برگزار شد.
در ابتدا دبیر علمی کرسی ضمن خیر مقدم به ارائه دهنده و ناقدان محترم توضیحاتی را در خصوص این کرسی بیان کردند پس از آن حجت الاسلام والمسلمین دکتر مسعود اسماعیلی بحث خود را ارائه نمودند؛ در ادامه ناقدان محترم نقد خود را بیان کردند که چکیده نظرات آنان به شرح زیر بود:
چکیدهای از ارائه حجت الاسلام والمسلمین مسعود اسماعیلی را می‌خوانید:
فضای سایبر یا به اصطلاح مشهور در کشور ما، فضای مجازی، به‌رغم جدید بودنش، با توجه به پیشرفت سریع آن، جایگاه مهمی در میان موضوعات فلسفی کسب کرده و حتی بر فضای تفکر فلسفی مؤثر بوده است. در رویکرد هستی‌شناختی به فضای مجازی، نگاه به چیستی و نحوه هستی فضای مجازی است. معنای مجازیت در برابر واقعیت، حتی در اعتبار‌‌ی‌ترین فرض، فضای مجازی را در مجازیت خود، واقعی میشمرد هویت پدیداری و اطلاعاتی فضای مجازی، در کنار جایگاه تعاملی آن، دستهای از اشیاء را ایجاد میکنند که از سویی به دلیل زیرساختهای فیزیکی، ویژگی موجودات مادی را واجدند و از سوی دیگر به دلیل عدم ترتب آثار واقعی و خارجی متعارف، با آنها متفاوتند. در این میان شیئیت‌های دیجیتالی‌ای نیز وجود دارند که تمام توقعات واقعی را برآورده می‌سازند و از این جهت، مصداقی از واقع محسوب می‌شوند. پیشینه تبیین جایگاه وجودشناسانه فضای مجازی، متأثر از تطورات فلسفی در غرب است؛ هویت پدیداری، واقعیت افزوده و یا هم‌کنشگر از زمره نظریات غربی هستند.
میتوان گفت مجازی در فضای مجازی یا سایبری معادل برزخیت (وجود بینابینی) در حکمت اسلامی است. روح حاکم بر این معنا را میتوان در تطورات معنایی مجازیت و اعتباریت فلسفه اسلامی نیز رویت کرد؛ در توضیح اعتباریت فلسفی و مجازیت عرفانی، همیشه این منازعه وجود داشته است که آیا مراد از مجازی، معدوم بودن است یا خیر؟ در تقریرات صدرایی و عرفانی به این نکته تصریح شده است که مجازیت به معنای غیراصیل و عینالربط بودن است نه امر معدوم. به هر حال با توجه به این معنای واقعگرایانه از مجازی در فلسفه اسلامی و مبانیای چون اصالت و تشکیک وجود، میتوان وجود امور مجازی را واجد خصیصه برزخیت دانست که طبق آن، موجود مجازی یا سایبر، هم دارای ویژگیهای مثال متصل (خیال) و ذهن است و هم برخوردار از خصایص عالم ماده و واقعیت عینی؛ هم واجد فعلیت است و هم قوه؛… .
- در ادامه این کرسی علمی دکتر احسان کیانخواه به نقد مطالب ارائه‌شده پرداخت که خلاصه‌ای از آن از منظرتان می‌گذرد:
به طورکلی تحقیق مناسبی است زیرا اولا از خاستگاه فلسفی به موضوع در حال توسعه سایبر نگریسته شده است و ثانیا محقق محترم تلاش مناسبی برای تبیین مساله به خرج داده است. جهت تکمیل نکات زیر بیان می‌شود:
اولین پرسش فلسفی در برخورد با هر پدیده‌ای پرسش از چیستی با «ما شارحه» یا شرح الاسم است. این بیان چیستی بیان لغوی پدیده است و نه تعریف منطقی. نکته مهم در ما شارحه فضای سایبر بررسی تعاریف ارائه شده است و بیان مفردات برای محققینی که از موضوع فاصله دارند ممکن است باعث انحراف از مفهوم شود. فضای سایبر و سایبرنتیک به بیان نویسنده نورمنستر، از آن‌جهت که لغتی گنگ، جذاب و مبهم بود و به اصطلاح Buzzword است، برای توصیف پدیده در داستان علمی تخیلی بکار رفته است. لذا تبیین مفردات، کمکی به درک پدیده‌ای که در حال تکامل و توسعه است، نخواهد کرد. از طرفی مساله فضای سایبر، مجاز یا مجازی بودن نیست.
فضای مجازی لغت بسیطی است که مقابل لغت بسیط cyberspace وضع شده است و نمی‌خواهد بگوید این فضا مجاز و غیر حقیقی است که محقق محترم تلاش نموده در تبیین لغت مجاز و virtual اثبات کند که معنای عدم نمی‌دهد. آن‌چه باید تببین می‌شد هل بسیطه برای پدیده‌ی فضای مجازی یا فضای سایبر است که محقق محترم باید اثبات می‌کرد فضای سایبر مفهومی حقیقی یا اعتباری یا انتزاعی دارد. لذا محقق بایستی به اعراض ذاتیه یا آثار سایبر توجه می‌کرد تا بتواند نوع تحقق آن را بررسی نماید. در مورد برزخیت و مفهوم بینابینی که محقق برای سایبر بیان نموده نیز مسیر اثبات و استدلال روشنی بیان نشده است. محقق یک حدس و فرضیه را بیان کرده اما شواهدی که این نظر را اثبات کند، ارائه ننموده است. به بیان محقق ماهیت‌های برزخی برخی ویژگیهای مفاهیم حدی خود را دارد، اما استدلال و شواهدی ارائه نمی‌دهد. عمده نوشتار و بیان محقق محترم شرح مفاهیم فلسفی از حکمت متعالیه است گویی در مفهوم فضای سایبر و درک عمیق آن ورود نکرده است و سعی کرده است که با بررسی کتابخانه‌ای و از لابه لای نظر دیگران بیان شاید جدیدی استخراج کند که برای آن استدلالی ارائه نکرده است.
- حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی اردستانی ناقد دوم این کرسی علمی، مطالبی را در نقد سخنان حجت‌الاسلام اسماعیلی بیان کرد که در ادامه می‌آید:
کرسی چیستی و هستی فضای مجازی در ارتباط با تحقیق هستی شناسی فضای سایبر به قلم ارائه دهنده محترم کرسی است. آنگاه پیرامون عنوان این کرسی و عنوان آن تحقیق، پرسش های متعددی به نظر می رسد که به دو مورد از آنها که پیش از هر فعالیت علمی در این زمینه توجه به آنها لازم است، اشاره می شود و به خواست خدا به بقیه پرسش ها در موضع و مجال دیگر پرداخته خواهد شد:
یکم: فلسفۀ محض همان هستی شناسی است که موضوع آن موجود بما هو موجود است و آنگاه که هستی شناسی به موضوعی مثل فضای سایبر اضافه می شود، پرسش نخستین از تحلیل معنای این هستی شناسی و نسبت موضوع آن به موضوع فلسفه و احوال و احکام مورد بحث پیرامون آن است.
دوم: چیستی فلسفی متمایز از چیستی طبیعیاتی است. برای مثال، نظریۀ تشکل جسم از اجزاء مقداری، چیستی طبیعیاتی را بیان می کند و نظریۀ تشکل جسم از ماده و صورت، چیستی فلسفی را بیانی می کند. اینک این پرسش مطرح می شود که ملاک تمایز بحث مابعدطبیعی و بحث طبیعیاتی چیست؟ اهمیت این پرسش و پاسخ به آن از این جهت است که از جهت نظری، حیثیت بحث فلسفی را از حیثیت بحث طبیعی و از جهت عملی، وظیفۀ فیلسوف را از وظیفۀ دانشمند طبیعی و از جهت تحلیلی، چیستی فلسفی را از چیستی طبیعیاتی متمایز می سازد.
در پایان جلسه برخی از حضار نظراتشان را مطرح و بعد از آن حجت الاسلام والمسلمین اسماعیلی در پاسخ به نقدها مطالبی را بیان و مباحثاتی بین ارائه دهنده و ناقدان مطرح شد.
