به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌الاسلام و المسلمین قاسم ترخان، عضو هیات علمی گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه در گفت‌وگو با قدس آنلاین، از بایدهایی گفت که برای عمق بخشیدن به این مراسم لازم است.
- ماجرای اولین زائر امام حسین(ع) در روز اربعین
حجت‌الاسلام ترخان به نخستین زائران امام حسین(ع) در اولین اربعین شهادت امام(ع) اشاره کرده و می‌گوید: از روز اربعین دو گونه گزارش ذکر شده است. ابتدا گزارشی است که سید بن طاووس بیان کرده چون اهل بیت امام حسین(ع) از شام بازگشتند و به سرزمین عراق رسیدند، به راهنمای کاروان گفتند ما را از راه کربلا عبور ده. پس مسیر را ادامه دادند تا به کربلا رسیدند و با جابر برخورد کردند و امام حسین(ع) را زیارت کرده و به سوگواری پرداختند.
او به روایت و گزارش دیگر نیز اشاره کرده و توضیح می‌دهد: عماد الدین طبری، متوفای ۵۲۵ قمری در بشاره المصطفی به سندش از عطیه بن سعد بن جناده کوفی نقل کرده که گفت: با جابر بن عبدالله به قصد زیارت امام حسین(ع) حرکت کردیم. وقتی به کربلا رسیدیم جابر به سوی فرات رفت و غسل کرد. پارچه‌ای به کمر بست و پارچه ای به دوش انداخت و عطر زد. سپس ذکرگویان به سوی قبر امام(ع) رفت. وقتی نزدیک قبر شد، گفت: دستم را بگیر و روی قبر بگذار. من دستش را روی قبر گذاشتم. جابر خود را به روی قبر انداخت و آن قدر گریه کرد که بی هوش شد. بر او آب پاشیدم تا به هوش آمد. آن گاه سه بار گفت: ای حسین! سپس گفت: آیا دوست پاسخ دوستش را نمی‌دهد؟ بعد ادامه داد: تو چگونه جواب دهی در حالی که رگ‌های گردنت را بریدند و بین سر و بدنت جدایی انداختند. گواهی می‌دهم که تو فرزند خاتم پیامبران و پسر سرور مؤمنان و هم پیمان تقوا و از نسل هدایت و پنجمین نفر از اصحاب کسایی. فرزند سرور نقیبان و پسر فاطمه(ع) سرور زنانی و چرا چنین نباشی که سالار پیامبران با دست خویش غذایت داده و در دامان متقین تربیت شده‌ای و از سینه ایمان شیر خورده ای و از دامان اسلام برآمده ای. خوشا به حالت در حیات و ممات. اما دل مؤمنان در فراق تو ناخرسند است و شک ندارد که آن چه بر تو گذشت، خیر بوده است. سلام و خشنودی خدا بر تو باد. شهادت می‌دهم که تو همان راهی را رفتی که برادرت یحیی بن زکریا پیمود. - توجه به پالایش نیت‌ها و محبت خالص ورزیدن به اهل‌بیت (ع)
عضو هیات علمی گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی یادآور می‌شود: سخنان جابر مضامین زیبایی دارد و می‌توانیم پاسخ بسیاری از سؤالات خود را از آن بگیریم و تامل در آنها برای ما مهم است. جابر نگاهی به اطراف قبر افکند و گفت سلام بر شما ای جان‌های پاک که در آستان حسین(ع) فرود آمدید. گواهی می دهم که شما نماز را بر پا داشته و زکات پرداختید، امر به معروف و نهی از منکر کردید و با ملحدان جهاد نمودید و خدا را پرستیدید تا آن که مرگ شما را فرا رسید. سوگند به خدایی که محمد(ص) را به حق فرستاد، ما در راهی که رفتید، شریک شماییم. عطیه تعجب کرد و گفت به جابر گفتم چگونه با آنان شریکیم در حالی که نه با آنان دشتی پیمودیم و نه از بلندی و کوه بالا رفتیم و نه شمشیر زدیم، اما اینان سر از پیکرهای شان جدا شد، فرزندان شان یتیم گشتند و همسران شان بیوه شدند؟ جابر گفت: ای عطیه! از حبیبم رسول خدا(ص) شنیدم که می‌فرمود: هر کس گروهی را دوست دارد در عمل آنان شریک است. سوگند به آن که محمد(ص) را به حق به پیامبری فرستاد نیت من و نیت یارانم همان است که حسین(ع) و اصحابش داشتند.حجت‌الاسلام ترخان در پاسخ به این پرسش که وقتی مانند زمانه امروز امکان حضور و انجام راهپیمایی اربعین وجود ندارد، ما چه وظیفه‌ای داریم؟ می‌گوید: باید معرفت خود را نسبت به اهل بیت(ع) بالا برده و عشق خود را افزایش دهیم. اگر نیت درست شود، با تمام خلوص خود را در همان جایی ببینیم که اهل بیت(ع) و امام حسین(ع) بودند. ما همان ثواب را می‌بریم حتی اگر در راهپیمایی شرکت نکنیم، به خاطر اینکه نیت ما همان نیت و با اخلاص کامل است.
نیت مغز عبادت و تأمین کننده حسن فاعلی عمل است. ارزش هر عملی بسته به دو حسن فعلی و فاعلی است، اما نیت رکن اساسی است. نیت به معنای هسته است. هسته اگر مغز نداشته از او گیاهی روییده نمی‌شود. مثنوی چقدر قشنگ گفته است:
طاعتش نغز است و معنی نغز نی ** جوزها بسیار و در وی مغز نی
ذوق باید تا دهد طاعات بر ** مغز باید تا دهد دانه شجر
دانه‌ی بی‌مغز کی گردد نهال ** صورت بی‌جان نباشد جز خیال
لذا اگر ما به دیگران کمک کنیم اما این کار ما برای ریا و خودنمایی باشد، این کمک کردن ارزشمند نیست اگرچه حسن فعلی دارد و از این جهت کاری است که دارای حسن است اما حسن فاعلی ندارد و برای خدا این کار انجام نشده است. عمل در صورتی انسان ساز است که حسن فاعلی داشته باشد و اگر این دو حسن در یک عمل جمع شد ارزش یک عمل بالا می‌رود. لذا در آیات قرآن می‌بینیم سوره هتل اتی در شأن اهل بیت(ع) نازل می‌شود زیرا کار آنها هم حسن فعلی داشت و هم حسن فعلی. حسن فاعلی با نیت مشخص می‌شود. مغز و روح عبادات همانا محبت خالصانه ورزیدن به اهل‌بیت است.
او یادآور می‌شود: اگرچه فعلا حضور در پیاده‌روی برای ما میسر نیست اما می‌توان اگر دلمان برای حضور در آنجا بتپد به همان ثواب می‌رسیم البته راه‌های متفاوتی برای نشان دادن اخلاصمان به ابی عبدالله وجود دارد. ما می‌توانیم هزینه‌هایی که در این راه می‌کردیم را برای مستمندان و گرفتاران خرج کنیم. نیت عامل تعیین کننده است.
- عمل بدون محبت اهل بیت(ع) کافی نیست
حجت‌الاسلام ترخان تشریح می‌کند: سخن جابر در راستای تعالیمی است که ما از اهل بیت(ع) یاد گرفته‌ایم. اگر برای روز اربعین و راهپیمایی آن به دنبال جایگزینی می‌گردیم جایگزین‌های فراوانی وجود دارد و باید بر نیت کار کنیم. تلاش کنیم خود را بیشتر با اهل بیت(ع) پیوند زده و اخلاص خود را بیشتر کنیم. اما حرف جابر به اینجا ختم نمی‌شود. سخن جابر بن عبدالله انصاری دو درس معرفتی بزرگی برای ما دارد که نیاز امروز جامعه ماست. او به ادامه سخنان جابر اشاره کرده و اظهار می‌کند: جابر به عطیه گفت من را به سوی خانه‌های کوفیان ببر. چون مقداری راه رفتیم، گفت ای عطیه به تو وصیتی بکنم. گمان نکنم پس از این سفر، دیگر تو را ببینم. دوستدار خاندان محمد(ص) را دوست بدار تا وقتی در دوستی باقی است، دشمن خاندان محمد(ص) را تا زمانی که دشمن است دشمن بدار، هر چند اهل نماز و روزه بسیار باشد. با دوستدار آل محمد(ص) مدارا کن. او هر چند به سبب گناهانش بلغزد، اما گام دیگرش با محبت این خاندان ثابت می‌ماند. دوستدار آل محمد(ص) به بهشت می‌رود و دشمنان شان به دوزخ.
این استاد دانشگاه عنوان می‌کند: سخن جابر تکلیف امروز ما را مشخص می‌کند. در دنیای امروز هستند افرادی که اهل نماز و روزه هستند و تلاش دارند نمازشان را در مساجد اقامه کنند اما محبت اهل بیت(ع) در دل‌های آنان نیست. در حوزه معرفتی بحثی وجود دارد با این محور که اصالت با ایمان است یا عمل؟ اگر شخصی عمل خوبی داشته باشد، اما ایمان نداشته باشد رستگار می‌شود؟ یا برعکس ایمان داشته باشد و به اهل بیت(ع) عشق بورزد اما مرتکب گناه می‌شود؟ یقیناً برای رسیدن به رستگاری باید ایمان و عمل صالح با هم باشند. جابر به این سوال پاسخ می‌دهد. آنکه محبت اهل بیت(ع) دارد، ایمان دارد و چون ایمان دارد ولو اینکه عملش اشکالاتی داشته باشد جبران می‌کند و در مسیر است. فردی که ایمان دارد راه را بلد است و در مسیر مستقیم است. أنْتُمُ الصِّراطَ الْأَقْوَمُ. شمایید شاه راه استوار. انبیاء و امامان راه درست به سوی خدا را نشان می‌دهند.عضو هیات علمی گروه کلام پژوهشگاه در پایان می‌گوید: جابر خط کش و شاخص را به ما نشان می‌دهد که اصالت با ایمان است نه عمل. اگر چه ایمان و عمل باید کنار هم قرار بگیرند تا انسان به مقصد برسد و صرفاً محبت اهل بیت(ع) بدون عمل کافی نیست. اما محبت اهل بیت(ع) همان ایمان و قرار گرفتن در مسیر صحیح است. این روزها باید تلاش کنیم اخلاص خود را به اهل بیت(ع) از طریق پاکسازی نیت‌هایمان بیشتر کرده و به اصالت ایمان و البته عمل در مسیر رضای اهل بیت که همانا رضای خداست دقت ببشتری کنیم.
