به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست نقد و بررسی کتاب «شب دنیا» رمانی از گروه ادب و هنر مرکز پژوهش‌های جوان پژوهشگاه، با حضور دکتر محسن پرویز رئیس انجمن قلم، دکتر محمد حنیف منتقد و استاد دانشگاه و کامران پارسی‌نژاد نویسنده این رمان روز چهارشنبه مورخ ۱۷ بهمن‌ماه جاری در خبرگزاری فارس برگزار شد.
محسن پرویز در این نشست اظهار داشت: در ابتدای سخنانم چند نکته مقدماتی را درباره داستان بیان می‌کنم. نکته اول اینکه کتاب شخصیت‌محور است، اما بر محور فردی است که ما از سرنوشت‌اش بی‌اطلاعیم. این فرد ایلیا یوسفی است که محور اصلی شخصیت‌های داستان را تشکیل می‌دهد. شخصیت اصلی در صحنه‌ها حضور دارد اما حضورش مربوط به گذشته بوده و از نگاه دیگران روایت میشود و در کنار آن نویسنده برخی مسائل مرتبط با او را در صحنه‌های مختلف توضیح می‌دهد تا ما را بیشتر با شخصیت‌ها آشنا کند. او یک شخصیتی تا حدودی دست نیافتنی است، فردی مثبت، خدمتگزار و کمک‌کننده به همه. سرآغاز داستان با معرفی افراد غیرمستقیم آغاز میشود. بعد به مرور افراد دیگری در داستان وارد می‌شوند افرادی که در جبهه همرزم این شخصیت بوده مثل سیدمصطفی محمد خلیلی و برخی از افرادی که در محل سکونت او با او هستند و توسط ایلیا یاری شده‌اند.
رئیس انجمن قلم ضمن اشاره به زاویه دید در داستان نکاتی را مدنظر قرار داد و گفت: مهمترین عنصر داستانی که گاهی نویسنده‌ها از آن غفلت می‌کنند مسأله زاویه در داستان است. حتی بحث سوژه و بسط دادن، بکر بودن و نحوه بیانش در داستان به جذابیت اثر می‌افزاید. از دیگر موارد فراز و فرودها و یا شخصیت‌پردازی و نثر و ادبیاتی است که در داستان نویسنده از آن بهره می‌جوید. اینها می‌توانند به لحاظ تکنیکی اثری را به گفتاری برسانند.
این منتقد گفت: نکته برجسته و مهم اینکه گاهی اوقات این عناصر داستان مثل مواد اولیه هستند که نویسنده می‌خواهد از آنها استفاده کند و ساختمانی بسازد گاهی مواد اولیه خوب هستند ما هم مهارت خوبی داریم و ساختمان می‌سازیم، اما گاهی پس از ساخته شدن بنا فردی که وارد ساختمان میشود احساس می‌کند چیزی آزارش می‌دهد و می‌گوید این ساختمان روح ندارد. گاهی برخی منازل ساده اما دارای روح هستند. در داستان هم گاهی ابزارهایی در اختیار نویسنده قرار دارد اما روح نمی‌آید، آنچه به داستان روح می‌دهد چند نکته اصلی است؛ اول اینکه در داستان نویسنده بتواند از تجارب بکر و دست اول خود نکاتی را بگنجاند، وقتی فرازی از داستان را می‌خوانیم حس کنیم با فضا و صحنه نو و جدیدی مواجهیم که قبلاً آن را تجربه نکرده‌ایم و در سایر آثار نویسندگان هم ندیده‌ایم و به نحوی کشفیات نویسنده شمرده میشود و از این رو این بخش به نوعی کشفیات نویسنده شمرده میشود و ورود نویسنده به فضایی است که اگر چه ابزارهای دنیایی در آن راه دارد اما چشم و شهودی بر او ایجاد میشود که شخصی است و او درصدد انتقالش برمی‌آید.
وی افزود: دومین نکته اینکه اثری باورمندانه نوشته شده باشد یعنی نویسنده حرف خود را بزند و تلاش نکند حرفهای سایرین را تکرار کند، نکته سوم که بر نکات مذکور تأثیرگذار است اینکه معمولاً فضاهایی را که تجربه کرده‌ایم بهتر می‌توانیم بنویسیم اما نویسندگان حرفهای از این فراتر می‌روند و گاهی به عمق می‌رسند هر چند نویسنده‌های حرفهای تا حدودی در این زمینه می‌توانند توانا هم نباشند.
پرویز ضمن بیان اینکه جنگ در کل کتاب مرور شده است و ما از نقطه آغاز جنگ به پایان و پس از جنگ رسیده‌ایم، گفت: یکی از مشکلاتی که داستان با آن مواجه میشود اینکه در داستان‌های بلند کاری می‌کنیم که در رمان‌های ۱۰جلد انجام می‌دهیم، اینکه ناچار هستیم پرداخت‌های داستانی را سر ببریم و از کنارشان عبور کنیم، شخصیت‌پردازی را قربانی کنیم و شخصیت‌ها را معرفی داستانی نکنیم بلکه کتابی معرفی کنیم. مستقیم معرفی کنیم به جای اینکه از خلال رفتار شخصیت‌ها هر کدام از آنها معرفی شوند.
رئیس انجمن قلم به یکی از تجربیات خود اشاره کرد و گفت: یکی از تجربیاتم نشان می‌دهد شخصیت‌هایی که با روح و جان مخاطب آمیخته شوند این آمیختگی محصول پرداخت خوب داستانی هستند، نویسنده است اما در ذهن مخاطب ادامه مییابد. شرط این است که این افراد در ذهن نویسنده به خوبی جا افتاده باشد.
وی در همین راستا با بیان اینکه اگر نویسنده با شخصیت‌ها آمیختگی نیابد نمی‌تواند اثری خلق کند که در ذهن مخاطب ماندگار باشد به نویسندگان تأکید کرد: برای حصول اثری خوب شخصیت‌ها را با روح خود بیامیزند و این آمیختگی محصول به پرداخت خوب داستانی‌شان منجر میشود.
دکتر محمد حنیف در این نشست با اشاره به موضوع‌گزینی داستان‌نویسان در سال‌های پس و پیش از انقلاب اظهار داشت: داستان‌نویسی ما با موضوعات سیاسی، ضداستبدادی، تجددخواهی شروع میشود و به مسائل اجتماعی، تاریخی، ظلم‌ستیزی ورود می‌کند و حتی وارد فضاهای عامه‌پسند هم میشود. پس از انقلاب اما تحول بزرگی رخ می‌دهد و آن ایجاد آزادی است که حادث شده و می‌بینیم داستان‌نویسی در سال‌های پس از جنگ با کیفیت بهتر و بیشتری صورت می‌گیرد.
وی داستان‌های ابتدایی را آرمان‌خواهی دانست و با بیان اینکه این داستان‌ها درصدد گفتن حرفهای تازه و رفتن به سمت صداهای جدید بودند گفت: تجربه‌های ساختاری جدید به مرور از سال ۷۴ متحول شد، تحولاتی در داستان پدید آمد که این تحول به سمت نقد گذشته، مطالبه‌گری، فضاهای ناامیدگرایانه و فردگرا در داستان‌ها بود، افسوس و حسرتی نسبت به گذشته در آثار دیده می‌شد.
حنیف با بیان اینکه داستان «شب دنیا» در عین حال که به آرمان‌های دوران جنگ حسرت می‌خورد اما از حماسه‌ها و ارزش‌ها توسط رزمندگان به راحتی عبور نمی‌کند، گفت: برخی از نویسندگان در آثارشان نگاه تردیدآمیزی را به کلیت شخصیت‌های حاضر در جنگ دارند اما این اثر از کنار حماسه‌ها به راحتی نگذشته است.
وی افزود: داستان با تردید آغاز میشود و شایعه خیانت فرمانده گردان با داستان ادامه مییابد اولین گره‌ای که تا انتها نیز باز نمی‌شود. مباحثی که در این داستان از آغاز داستان طی دو روز سپری میشود مرور به ایام دارد، ۲۵ واقعه به هم پیوسته در این کتاب مورد اشاره قرار می‌گیرد که هر یک در جایگاه خود قابل تقدیر است.
این نویسنده رمان شب دنیا را داستان سیاسی فلسفی دانست و با اشاره به اینکه این رمان، رمان اندیشه است، گفت: برخلاف رمان‌هایی که بار اندیشه‌شان سنگین است به حادثه چنان زیبا پرداخته شده که تعلیق تا انتهای داستان مخاطب را همراه خود می‌کشاند داستان رئالیستی است و در برخی مقاطع سورئالیستی هم میشود اما برخورد نویسنده با داستان مدرن است.
محمد حنیف هم در پایان سخنان خود گفت: داستان‌نویسی ما در ۴۰ سال پس از انقلاب با وجود اینکه از سال ۷۴ به بعد به سمت فردگرایی، مطالبه‌گری و نقد گذشته گرایش پیدا کرد اما از نظر ساختار و نگاه نو به عناصر داستانی بسیار پیشرفته است، داستان‌نویسی پس از انقلاب از لحاظ تعداد با رشد مواجه شد و پس از پیشرفت‌های تکنولوژی هم داستان همپای آن پیش آمد. «شب دنیا» کلیت خوب دارد، مسائل به خوبی در آن پرداخت شده و معتقدم طرح جلد زیبا و نام خوب هم به کمک نویسنده آمده است. این اثر در مجموع کار خوبی است و زبان داستانی شاعرانه آن آزاردهنده نیست، زبان در این کتاب در خدمت متن است و مخاطب را آزار نمی‌دهد.
در پایان این مراسم کامران پارسی‌نژاد نویسنده اثر در سخنانی کوتاه گفت: غرب بر این باور است داستان‌هایی که درباره رویدادهای بزرگ اتفاق می‌افتد باید حادثه‌محور باشد، همزمان با وقوع جنگ و انقلاب باید داستان‌های شکل و شمایل آرمان‌گرایانه داشته باشند، اما اگر قرار است رویدادی تحلیل شود حداقل باید ۱۵ سال از آن واقعه فاصله بگیریم تا بتوانیم بازتاب تأثیرات حادثه در جامعه را بررسی کنیم. هدف اصلی‌ام این بود بازنگری از جنگ داشته باشم، سعی کردم حادثه را محور قرار دهم نیت اصلی‌ام بازگشت به گذشته بود و مقولات مختلفی را مدنظر قرار دادم که یکی از آنها روحیه شهادت‌طلبی و فلسفه شهادت است.
وی گفت: ۸۰ درصد خاطرات دوران دفاع مقدس را قبل از آغاز نوشتن کتابم خواندم، هدف من بیشتر تلنگر و گزینه برداشتن بود، قصدم این بود از هر فضایی یک نمونه بردارم اما در عین حال نگران بودم وارد مباحث فلسفی نشوم چرا که نسل جوان را از دست می‌دادم. برای همین مسأله فیمابین را انتخاب کردم. در مورد شخصیت ایلیا هم سعی کردم این شخصیت را به حضرت علی (ع) نزدیک کنم چرا که نماینده مروت در نزد ما مسلمانان حضرت علی (ع) است.
