غرب از منظر دکتر سیدحسین نصر

به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی ترویجی «غرب از منظر دکتر سیدحسین نصر» روز دوشنبه ۶ مرداد ۹۹ به همت گروه غرب­‌شناسی پژوهشگاه بصورت مجازی برگزار گردید. این نشست به عنوان یکی از مراحل ارزیابی تحقیقی با همین عنوان و از مجموعه «غرب از منظر اندیشمندان مسلمان» ترتیب داده شد.

محقق این اثر که در این جلسه به عنوان ارائه‌­دهنده حضور داشتند، دکتر رضا قائمی­‌نیک (عضو هیأت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی) و ناقدین طرح، دکتر سیدحسن حسینی (عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف) و دکتر مهدی فدایی ­مهربانی (عضو هیأت علمی دانشگاه تهران) بودند.

در ابتدای جلسه دکتر قائمی‌­نیک گزارش مختصری از تحقیق خود را ارائه نمودند که در صورت فعلی، شامل پنج فصل است. فصل اول به زندگینامه دکتر نصر اختصاص دارد و بنای محقق بر این است که سیر حیات ایشان را در ادامه تحقیق و ضمن گزارش نحوه مواجهه ایشان با غرب و تجدد دنبال نماید. دکتر قائمی­‌نیک معتقد است این مواجهه، ارتباط وثیقی با زندگی فکری-فرهنگی دکتر نصر دارد و سعی داشته این ارتباط را در مقاطع مختلف تحقیق خود نمایان کند و بر آن تأکید نماید.

فصل دوم این تحقیق به بیان گزارشی از سنت­‌گرایی اختصاص دارد و این کار با طرح مفهوم کلیدیِ «امر قدسی» و شش مفهوم پیرامونی آن از منظر سنت­گرایان انجام شده است. اهمیت مطالب این فصل از این جهت است که اولاً آرای دکتر نصر به عنوان یکی از برجسته­‌ترین سنت­گرایان معاصر با طرح کلیت دیدگاه سنت­‌گرایی بیشتر و بهتر فهم می­‌شود و ثانیاً موضوع اصلی این تحقیق که غرب و به عبارت دقیق‌­تر تجدد باشد، در آرای سنت‌­گرایانی مانند دکتر نصر در مقابل سنت طرح می­شود و شناخت سنت که شاکله دیدگاه سنت‌­گرایی است، به برداشت دقیق‌­تری از تجدد کمک خواهد کرد.

پس از گذر از این دو فصل مقدماتی، موضوع تحقیق با بیان موضع دکتر نصر در قبال غرب و تجدد در قالب فصول سه و چهار دنبال می‌­شود. نکته اصلی که در این تحقیق بر روی آن تأکید شده، تفکیک میان غرب و تجدد از منظر سنت‌­گرایان است. از همین جهت برخی از ادوار یا متفکرین غربی، همگام با سنت تلقی می­‌شوند و هر کجا که عقل خودبنیاد در مقابل عقل قدسی قرار گرفته باشد، از مظاهر تجدد به حساب می‌آید. باز از همین روی است که در دوره­ای مانند یونان باستان، هم مظاهر سنت حضور دارد و هم مظاهر تجدد. اما از سوی دیگر این نکته نیز مورد تأکید دکتر نصر است که از دوره رنسانس، مظاهر تجدد، توسعه پیدا می­‌کند، عقل خودبنیاد و دستاوردهای آن بسط پیدا می‌­کند و سیطره تجدد بر ابعاد مختلف حیات فکری-فرهنگی-تمدنی بشر آغاز می­شود. این سیر تا بدانجا پیش می­‌رود که امروزه متأسفانه جوامع شرقی و اسلامی نیز تحت چنبره تجدد قرار گرفته اند.

پایان­‌بخش این تحقیق نیز فصلی است که به جمع­‌بندی و نتیجه‌­گیری اختصاص دارد. در این فصل انتقادات طرح شده بر آرای دکتر نصر به­‌صورت مختصر گزارش شده و مورد ارزیابی قرار گرفته و نهایتاً نکات قابل استفاده و احیاناً مهجور اندیشه ایشان در مواجهه با غرب مورد تأکید قرار گرفته است. شاید بتوان مهم­ترین دستاورد نگاه دکتر نصر از نظر این تحقیق را در توجه به علوم طبیعی و مبنا قرار دادن آن در تغییر جهان‌­بینی از سنت به تجدد قلمداد نمود. در مقابل دیدگاه متعارفی که روایت تجدد و مدرنیته را با تکیه بر علوم انسانی یا فلسفه و الهیات دنبال می­‌نماید.

پس از ارائه گزارش اجمالی تحقیق، ناقدان محترم به ارائه نکات خود پرداختند که می­‌توان از میان آنها به این موارد اشاره نمود:

تکمیل و تقویت برخی از مواضع تحقیق با گسترش دامنه منابع و مراجع

تأکید بیشتر بر تمایزی که در سنت­گرایی میان غرب و تجدد گذاشته می­شود و دنبال نمودن لوازم این تفکیک در گزارش روایتی که از سیر اندیشه و فرهنگ در مقاطع مختلف تاریخی-جغرافیایی ارائه می­شود

تأکید بر نگاه سنت­گرایی مبنی بر عناصر باطنی که شاکله سنت را تشکیل می­دهند و نقش درجه دومی که برای ظواهر و مناسک قائل هستند و از این طریق، تحلیل چرایی کم­توجهی دکتر نصر به فقه و تأکید او بر حکمت اسلامی یا تلقی عرفانی-باطنی او از مسئله ولایت در مقابل نگاهی که در نظریه ولایت فقیه وجود دارد

توجه بیشتر به تمایزات دکتر نصر از دیگر سنت­‌گرایان و تأکید او بر قرآن به عنوان یکی از منابع اصلی جهان­بینی سنتی یا توجه ایشان به سنت فکری حکمای مسلمان

احصای کامل و گزارش دقیق­تر و مبسوط‌­تری از انتقادات وارد شده بر آرای دکتر نصر و احیاناً اختصاص فصل جدیدی برای آن پیش از نتیجه­‌گیری

نهایتاً سایر حاضرین در جلسه نیز به ذکر نکات خود پرداختند که شاید مهم­ترین آنها مربوط بود به طرح مسئله سیاست و نحوه کنش سیاسی دکتر نصر پیش و پس از انقلاب اسلامی و نسبتی که میان ساحت فکری و عملی ایشان در این رابطه قابل طرح است

امیدواریم این اثر، با تکمیل فرایند ارزیابی و اصلاح، به زودی منتشر شده و در دسترس علاقه­‌مندان قرار بگیرد و به عنوان اولین تک‌نگاری که به­‌طور خاص با هدف تبیین غرب­شناسی دکتر نصر تدوین شده، ادبیات مربوط به طرح و بررسی آرای ایشان را گامی به پیش برد.