به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی ترویجی با موضوع “نقش و تأثیر علل و عوامل فرامادی در بلایای طبیعی“ چهارشنبه ۴ تیرماه جاری، توسط گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه به صورت مجازی تحت نرم افزار اسکایپ برگزار شد.
در این کرسی علمی حجت‌الاسلام دکتر قاسم ترخان به ارائه مطالب خود پرداخت که در ادامه گزارش آن از منظرتان می‌گذرد:
آیا اسباب معنوی نقشی در دفع و رفع بلاهای طبیعی دارند؟ اگر آری آیا شرطی برای تأثیر این اسباب وجود دارد؟ و اساسا چگونه اینگونه از اسباب در جهان طبیعت نقش‌آفرینی می‌کنند؟
نوشتار حاضر در این کرسی با طرح سه دیدگاه انکارگرایی، نفی کارکرد حداکثری و نفی کارکرد حداقلی و گزینش دیدگاه اخیر به نقش‌های دوگانه اسباب معنوی پرداخته و عاملیت و مانعیت اسباب معنوی در پیدایی و مانایی بلایای طبیعی و همچنین نقش مقدمی- ذی‌المقدمی، اقتضایی- قطعی و مانایی و جامعیت اسباب معنوی را ارائه کرده است. البته این تأثیرگذاری را بدون شرط نمی‌داند و معیت با اسباب مادی، معنوی و مصلحت را از شرایط آن تلقی می‌کند.
نقش این اسباب زمانی مدلل خواهد شد که به ماهیت و چگونگی تأثیر اینگونه از اسباب اشاره شود. این مطلب در ضمن چهار نکته طول‌انگاری، حکومت اسباب معنوی و تأثیر از طریق استخدام علل طبیعی و در قالب منظومه سنت‌های الهی مورد امعان نظر قرار گرفته است.
۱- در باره نقش و کارکرد اسباب معنوی به نتایج زیر دست یافته است:
الف. اسباب معنوی می‌توانند عامل و مانع پیدایی و مانایی بلایای طبیعی باشند. توجه به گستره وسیع اینگونه از اسباب در متون دینی می‌تواند تأییدی بر دیدگاه اخیر تلقی شود.
ب. نوعا اسباب معنوی از دو نقش مقدمی- ذی‌المقدمی برخوردارند، از سویی وسیله‌ای برای حوایج‌اند و از سویی دیگر خود عبادت تلقی می‌شوند و رشد و کمال انسان را فراهم می‌سازند.
ج. اینگونه از اسباب گاهی کارکرد اقتضایی و زمانی قطعی دارند. تأثیر در حالت اقتضایی مشروط به عدم مزاحمت عامل دیگری است.
د. از ویژگی‌های اسباب معنوی آن است که کارکرد مانا و جامع دارند. از این‌رو اکتفاء به اسباب مادی در دفع و رفع بلا خصوصا در مواردی که بلا از سبب معنوی پدید آمده است، همه آثار و ابعاد بلا را در بر نمی‌گیرد علاوه براینکه موقتی خواهد بود. لازمه این سخن آن است که برای نائل شدن به توسعه پایدار لحاظ اسباب معنوی ضروری خواهد بود.
۲- تأثیرگذاری اینگونه از اسباب آنگاه که در نقش مقدمی ظاهر می‌شوند، مشروط به شروط زیر می‌باشد:
الف. در اسباب اقتضایی تأثیر مشروط به معیت با اسباب مادی است. در این صورت نباید سبب معنوی جانشین سبب مادی شود.
ب. در اسباب اقتضایی تأثیر مشروط به معیت و عدم مزاحمت با اسباب معنوی دیگر است.
ج. شرط تأثیر در اسباب اقتضایی و قطعی وجود مصلحت است.
۳- چگونگی تأثیر اینگونه از اسباب را باید در ضمن چهار نکته مورد امعان نظر قرار داد.
الف. اسباب معنوی در طول اسباب مادی اثر می‌کنند و از این جهت نباید آنها را جایگزین و در عرض اسباب مادی به شمار آورد.
ب. اسباب معنوی بر اسباب مادی حکومت دارند؛ یعنی به عنوان عامل قاهر بر علل مادی سلطه داشته و می‌توانند جریان عالم را عوض کنند.
ج. بر اساس اصل سنخیت، تأثیر اسباب معنوی بر عالم طبیعت از طریق استخدام علل طبیعی می‌باشد.
د. تأثیر اسباب معنوی در قالب منظومه سنن الهی است و نباید آن را خارج از دائره سنن مشروط و مطلق الهی ارزیابی کرد.
در ادامه این کرسی حجج اسلام دکتر حسن پناهی آزاد و دکتر سیدسجاد ایزدهی به نقد مطالب ارائه‌شده پرداختند.
