به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، «صورت‌بندی هویت در گفتمان توحید محور قرآنی» عنوان مقاله‌ای است که توسط دکتر سیدحسین فخرزارع عضو هیأت علمی گروه فرهنگ‌پژوهی پژوهشگاه نگارش یافته و در فصلنامه علمی پژوهشی معرفت فرهنگی اجتماعی شماره ۴۱ منتشر شده است.
نویسنده طی یادداشتی در باره بحث هویت خاطر نشان کردند:
«هویت» کلان‌مسئله‌ای مهم و چندبعدی است که منشاء پراهمیت معناداری برای انسان و شرط لازم زندگی فردی و اجتماعی است. در عصر و جهان مدرن که می‌توان به آن عصر گمگشتگی هویتی گفت، انسان‌ها به غایت متفرد شده و پایگاه هویتی انسان مخدوش شده و چون طبق منطق این جهان ارزش‌ها کمتر شکل ثابتی دارند، شناخت‌ها بر اساس روح پوزیتیو معنا می‌شود.
در این منطق تصور بر این شده که هویت‌های انسانی بویژه هویت دینی به محاق می‌رود و ادیان کارآمدی لازم را برای هویت‌سازی حداقل در عرصه اجتماعی ندارند و چون دین مربوط به پدیده‌های آن جهانی است در صورت تناقضات و بحران‌های هویتی، راه حل هم نمی‌تواند داشته باشد.
در مقاله سعی شده در مقابل این نگاه در باره هویت، نگاه ژرف قرآنی استکشاف و استخراج شود. قران به عنوان کتاب جاوید الهی ذخیره‌ای عمیق برای هویت‌سازی و هویت‌باوری انسان است که هم به زندگی دنیوی انسان و هم به سعادت اخروی انسان‌ها نگاه دارد و عوامل هویت‌ساز و راهکارهای برون‌رفت از بحران‌های هویتی را به شکل جامع مد نظر قرار داده است.
توجه به ابعاد فردی و اجتماعی، عنایت به ساحت‌های وجودی انسان، توجه به ابعاد هستی و معرفت، توجه به مشخصه‌های وضعیتی در کنار مولفه‌های معرفتی از جمله مواردی است که قرآن در باره مسئله هویت در نظر دارد. در این مقاله سعی شده بیشتر به مباحث نظری و فلسفی هویت پرداخته شود از بخش‌های اصلی مورد تامل و بررسی در این مقاله می‌توان به مواردی چون درون‌مایه‌های هویت، بنیان و منشاء هویت و مرجع تشخیص هویت اشاره کرد. از دیگر موارد، اوصاف هویت است که در هفت ویژگی بدان پرداخته شده است: جامعه‌زاد بودن، سازوارگی و نظام‌مندی، دیرپایی و ثبات، طیف‌وارگی، فرایندی‌بودن، تعدد‌ناپذیری و ذوابعاد بودن.
در این مقاله تلاش بر این است هویت از نگاه قرآن از چند زاویه مورد بحث قرار گیرد؛ هم به جهت فیزیکی و پدیدارهای عینی زندگی و هم به جهت اندیشه و فرهنگ و نظام اعتقادی و هم به جهت شناخت‌های باطنی انسان و گرایش‌های او مورد تحلیل قرار گیرد یعنی هویت از منظر قرآن یک منِ اصیل و ملکوتی دارد که بخش فرهنگی آن را شامل می‌شود؛ یک منِ حیوانی دارد که بخش گرایشی اوست و یک منِ طبیعی دارد که بخش فیزیکی او را شامل است.
در چکیده مقاله می‌خوانیم:
تجلی هویت به‌عنوان سرچشمه معنا و پاسخ به کیستی و چیستی حقیقت‌ِ انسان‌ها در ساحت‌های مختلف، معنابخش زندگی آنهاست. کشف نگاه قرآن به این حقیقت و واکاوی مشخصه‌ها و اوصاف اصلی آن ـ که بازنمایی صفات ذاتی انسان‌ها در عرصه‌های گوناگون است ـ می‌تواند به بسیاری از مباحث مرتبط با عناصر ارزشی و هنجاری انسان پاسخ دهد و مسیر روشنی را برای حل برخی معضلات مربوط به آن، از جمله تناقض‌های هویتی، ارائه کند؛ چون مسئله هویت، پیش از توصیفی بودن، مسئله‌ای وجودشناختی است. از افق آیات، سعی شده است تقریری جدید از دلایل نظری مربوط به آن، برای ترسیم وابستگی افراد به جایگاه و منزلت خویش ارائه شود. اینکه در منطق وحی، درون‌مایه هویت، منشأ اصلی و نیز مرجع تشخیص آن چیست و در طی چه بافتاری تعریف و تحلیل می‌شود، از دغدغه‌هایی است که در این مقاله تلاش می‌شود با استفاده از آیات و تفاسیر بدان پرداخته شود. این مقاله با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای و به‌لحاظ ماهیت روش از نوع توصیفی ـ تحلیلی است که از طریق روش اسنادی، داده‌های لازم استخراج و یافته‌های آن تحلیل و تفسیر شده‌اند.
