به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به نقل از خبرگزاری رسا، نشست علمی مکتب سیاسی فکری امام خمینی توسط گروه سیاست پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه به میزبانی خبرگزاری رسا بصورت مجازی برگزار شد.
حجت الاسلام والمسلمین سیدسجاد ایزدهی رییس پژوهشکده نظام های اسلامی در این نشست که به همت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با همکاری خبرگزاری رسا در سالن جلسات این خبرگزاری برگزار شد، امام خمینی (ره) را دارای جامعیت دو گانه دانست و افزود: امام خمینی (ره) از یک سو دارای جامعیت علمی مبتنی بر تخصص ایشان در حوزه فقه، فلسفه، کلام، عرفان و اخلاق است و از سوی دیگر در کنار این جامعیت علمی، نگاهی فراعلمی یعنی شناخت مناسب از موضوعات جامعه شناسی و مردم شناسی قرار دارد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: دو سنخ جامعیت مطرح شده برای امام خمینی (ره)، ایشان را به سمت مکتبی متمایز از سایر مکاتب با دو ویژگی سوق می دهد؛ نخستین ویژگی، نظریه پردازی است، به گونه ای که نظریه امام خمینی (ره) در قرن حاضر جامعه جهانی را متوجه خود و عالم را به حرکت و موحدان را بیدار کرد؛ در نقطه مقابل امام خمینی (ره) نظام عینی را ایجاد کردند به عبارت دیگر امام خمینی (ره) هم در حوزه معرفتی و هم نظام عینی مبتکر تلقی می شوند.
وی خاطرنشان: مکتب امام خمینی(ره) براساس جامعیت ایشان مبتنی بر نظریه ای است که هم سنت را دارد هم عصر جدید را، هم عقلانیت دارد هم تعقل را به عبارت دیگر امام خمینی (ره) در خاستگاه سنت نشسته اند اما مسائل مدرن را مورد بحث قرار می دهند؛ در حوزه سیاسی، هم به سیاست گذاری پویا و پایا عنایت دارند هم عدالت که دغدغه نظام شرق بود و هم آزادی که دغدغه نظام غربی است.
استاد حوزه و دانشگاه با بیان این که پیش از امام خمینی (ره) جمع موارد بیان شده قابل تحقق نبود، اظهار کرد: امام خمینی (ره) میان موارد بیان شده جمع کردند که کار بسیار مهمی است، البته نه به صورت التقاطی بلکه جامعیت امام خمینی (ره) اقتضای چنین موردی است یعنی بازخوانی امام خمینی (ره) از دین و نصوص، می تواند نصوص گذشته را به صورت روزآمد بازخوانی و نکات مطرح شده در صدر اسلام را به صورت مدرن احیا کند.
وی با بیان این که با وجود نگاه سنتی امام خمینی (ره) به فقه، مؤلفه های تولید شده در عصر مدرنیته به خدمت گرفته شده اند، اظهار کرد: مباحث جدید امام خمینی (ره) با مرحوم نائینی متفاوت است زیرا نگاه مرحوم نائینی قانون اساسی، انتخابات و موارد دیگر در راستای سلطنت مشروطه است اما امام خمینی (ره) مؤلفه ها را در امتداد ولایت فقیه به کار می گیرد و به گونه ای نیز استنباط می کند که مؤلفه ها مخالفتی با یکدیگر نداشته باشند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: اگر در ادبیات دینی بحث انتصاب مطرح است، امام خمینی (ره) حضور مردم را به گونه ای طرح می کنند که از یک سو نافی انتصاب نشود و ازسوی دیگر حضور مردم، حضوری حداکثری باشد؛ اگر در حکومت دینی بحث حجیت مطرح می شود در کنار آن عنصر کارآمدی را نیز به کار می گیرند و نص به گونه ای بازخوانی می شود که نظام معرفتی توانایی اداره جامعه را به دست آورد.
حجت الاسلام والمسمین ایزدهی در ادامه به سؤال دبیر علمی نشست پاسخ داد.
علیرضا داودی دبیر علمی_ برخی به منظور تحریف اندیشه امام خمینی(ره) وجود عناویی همانند آزادی، جمهوریت و تفکیک قوا را نشانه غربی بودن تفکر امام راحل قرار می دهند و سپس برای سنجش رفتار امام(ره) و نظام اسلامی پس از وفات ایشان به معانی غربی این عناوین استناد می کنند و از ضرورت تغییر رفتار و باورها به سمت پذیرش نگرش غربی سخن می گویند؛ آیا این عناوین، مفهومی غربی است یا مفهومی جدید است در منظومه فکری امام خمینی(ره)؟
استاد حوزه و دانشگاه با بیان این که در دو نگاه این سؤال قابل بررسی است، اظهار کرد: نگاه اول نگاه بدبینانه است یعنی می گوییم امام خمینی (ره) نگاهی التقاطی به مباحث دارند که این نگاه صحیح نیست اما اگر این گونه بوده باشد، برای توضیح آن یک مثال بیان می کنم.
به عنوان مثال اکسیژن نسبت به عام، قابل مصرف نیست بلکه اسباب آتش سوزی است و در کنار آن عنصر دیگری به نام هیدروژن است که اسباب خفگی به شمار می رود اما امام خمینی (ره) این دو عنصر را به گونه ای ترکیب می کنند که چیزی به نام آب مایع حیات بخش انسان را تشکیل داده است یعنی اگر امام اندیشه را از دیگران گرفته باشند مضرات و بدی آنها را لحاظ کرده و مزایا را نیز در نظر گرفته که ترکیب آنها بسیار مفید است.
اما نگاه واقع بینانه این است که امام خمینی (ره) در خاستگاه دین و نص نشسته اند و کاری به تجربه شرقی و غربی ندارند اما درعین حال به آنها نظاره کرده و می بیند نظامی که به عدالت در حد تساوی نظاره می کند خروجی کارش قوم لوط می شود؛ اما در مقابل امام خمینی(ره) عدالت علی را نظاره می کند اما مهم این است، عدالت امام علی(ع) چگونه می تواند در قرن بیستم جاری شود و مبنای امام خمینی (ره) نیز همان مبنای صدر اسلام است.
در صدر اسلام نیز دو گانه ها عملا محقق شده یعنی در آن زمان گرچه نظام ولایی بود اما مردم به صورت کامل در امور مملکت داری دخالت می کردند؛ در همان ایام زن ها به موازات مردان فعالیت داشته اند.
به عبارت دیگر امام خمینی(ره) جریانات کاشانی، نواب و مدرس را دیده و زمانه را به خوبی می شناسند و با وجود این تجربه ها هم بر خاستگاه دین نشسته و هم بر خاستگاه جامعه؛ یعنی اگر امام خمینی (ره) می خواهد حکومت ایجاد کند باید مصلحت اندیشی داشته باشد و آن را به صورت بومی مبتنی بر مبانی شیعه ایجاد می کنند که نه غربی است و نه برگرفته از فقه اهل سنت.
در ادامه این نشست مجازی حجت الاسلام دکتر محسن مهاجرنیا عضو هیات علمی گروه سیاست پژوهشگاه نیز طی سخنانی به ویژگی های شخصیتی امام خمینی(ره) اشاره کرد و گفت: شخصیت های برجسته تاریخی به سه دسته تئوری پرداز، عمل گرا و تعداد اندکی نیز هم تئوری پرداز و هم عمل گرا تقسیم می شوند و امام خمینی(ره) در دسته سوم قرار دارند یعنی زمانی که گفته می شود مکتب امام، این مکتب هم از نظر علمی دارای مبنا است و هم جلوه عملیاتی آن را می توان در بیرون نشان داد.
وی فهم ظرفیت های متغیر دین را از ویژگی های امام خمینی(ره) دانست و گفت: امام خمینی(ره) تمامی عرصه های دین را متناسب با امروز بازسازی کرد که در این میان بخش های متغیر دین بسیار تأثیر گذار است زیرا اصول ثابت دین در همه زمان ها قابل جریان خواهد بود اما امام خمینی(ره) بخش متغیر دین را متناسب با امروز بازسازی و اصول ثابت را بر اساس آن احیا کرد.
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا با تصریح بر این که فهم از ارجاع به کدهای ثابت دینی از ویژگی های نظری در اندیشه امام خمینی(ره) به شمار می رود، افزود: جمهوریت مطرح شده و تشکیل شده از سوی امام خمینی(ره) جمهوریتی ترکیبی بدون سابقه است همچنین بحث عاشورای سیاسی و عاشورای عاطفی که تطبیق شرایط تاریخی بر واقعیت های امروزی است کاری بسیار هنرمندانه از سوی ایشان به شمار می رود.
وی خاطرنشان کرد: فهم اولویت ها نیز از ویژگی های نظری در اندیشه امام خمینی(ره) است به عبارت دیگر در جریان شکل گیری مبارزه، با پدیده های مختلفی مواجه هستیم بنابراین برای مقابله با آن ها باید اولویت بندی و اهم و مهم کرد و چنین مواردی در تفکر امام خمینی(ره) بسیار مشاهده می شود به عنوان مثال امام خمینی(ره) در قضیه کتاب شهید جاوید بیان می کنند اولویت ما مبارزه با دستگاه شاهشناشی است و مسائل حاشیه ای شما را منحرف نسازد.
وی با بیان این که فهم امام خمینی(ره) برای استفاده از ظرفیت های مردم از مسائل کلیدی در جریان انقلاب اسلامی است، اظهار کرد: از رمزهای موفقیت امام(ره) رفتن به سمت مردم و بازسازی نقش مردم است.
استاد علوم سیاسی در ادامه به پنچ ویژگی امام خمینی(ره) در بعد علمی اشاره کرد و گفت: عنصر وظیفه گرایی در تشکیل مکتب امام(ره) و انقلاب اسلامی به امام خمینی(ره) بسیار کمک کرده است؛ اخلاص در عمل و خدایی بودن از ویژگی های کلیدی در عمل گرایی و کنش های رفتاری امام خمینی(ره) است و در بدترین شرایط مخلص بودن امام(ره) تأثیر فراوانی داشت.
وی مداومت در عمل را سومین ویژگی امام خمینی(ره) در عرصه عمل دانست و گفت: امام خمینی(ره) پیش از انقلاب بیان می کنند «از مراجع و مجتهدینی نیستم که فتوا دهم و پس از آن چرت بزنم بلکه من پشت سر فتوا داد می زنم و حرکت می کنم» در عمل نیز بسیار دیده شده که ایشان پدیده های انقلاب اسلامی را تا آخر پیگیری کرده اند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با تصریح بر این که شجاعت در حوزه عمل از ویژگی های انحصاری امام خمینی(ره) است، بیان کرد: کمتر شخصیتی دیده می شود که نظریه ای را مطرح و تا رسیدن به هدف آن را پیگیری کرده است؛ آخرین ویژگی عملی امام خمینی(ره) نیز تقسیم بندی اصل و فرع در عمل است یا همان اهم و مهم است که باید مورد توجه قرار گیرد.
وی در ادامه به سؤال دبیر علمی نشست پاسخ داد.
علیرضا داودی دبیر علمی نشست ـ همگامی تئوری و عمل اندیشه امام منجر به ارزیابی و اصلاح نظر از سوی حضرت امام خمینی(ره)شد، برخی این اتفاق را به معنای دست کشیدن امام خمینی از باورهای ابتدای راه قلمداد می کردند، این تلقی جریان هایی که به دنبال تحریف اندیشه های امام(ره) هستند را چگونه ارزیابی می کنید؟
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا در پاسخ به سؤال مطرح شده با بیان این که ترکیب نظر و عمل فرصت بازسازی را در اختیار امام قرار داده است، ادامه داد: البته برخی موارد به ماهیت مکتب امام(ره) باز می گردد زیرا مکتب امام(ره) به گونه ای است که صحه وجوبی در اختیار ایشان قرار می دهد چنانچه هنگامی که محمدحسنین هیکل در زمینه شخصیت های مورد توجه امام خمینی(ره) از ایشان سؤال می کند، امام(ره) در فلسفه، ملاصدرا و در روایت، کلینی و در فقه، صاحب جواهر را نام می برند. اگر این شخصیت ها را کنار هم قرار دهیم و یک شخصیت واحد مرکب از سه حوزه معرفتی شکل دهیم، عقلانیتی شکل می گیرد که از ویژگی های آن قدرت مانور است چنانچه در اول کتاب ولایت فقیه می گوید «تصور آن باعث تصدیق می شود» با یک جمله عقلانی تمام ولایت فقیه را ثابت می کند.
وی با بیان این که ما نمی توانیم نگاه امام(ره) در حوزه عمل و فضای باز ایشان در عرصه سیاست را داشته باشیم، اظهار کرد: از معضلات امروزی کشور و چالش های لاینحل، درگیری نخبگانی میان چپ و راست است که این درگیری در زمان امام(ره) نیز وجود داشته اما امام خمینی(ره) آنها را در کنار هم و مکمل یکدیگر می بیند در حالی که امروزه جمع کردن میان آنها برای ما بسیار سخت است.
وی افزود: همچنین با وجود نگاه ترکیبی امام خمینی(ره) میان فقه و کلام، انقلاب اسلامی انقلابی فقهی نبود زیرا امام خمینی(ره) در آغاز حرکت به دستورات فقهی نپرداخت بلکه بر روی اعتقادات مردم کار کرد تا مردم طاغوت زده باورمند شوند و پس از آن بحث های فقهی به صورت جدی وارد میدان شدند؛ به صورت کلی ترکیب میان کلام و فقه و اولویت دادن به مسائل اعتقادی بر مسائل فرعی در اندیشه امام خمینی(ره) بود که توانست یک جامعه طاغوت زده بی اعتقاد را در مرحله نخست اعتقادی و سپس وارد مسائل شرعی کند.
حجت الاسلام والمسلمین لک زایی در پایان نشست علمی مکتب فکری سیاسی امام خمینی(ره) به عنوان آخرین سخنران، با تسلیت ارتحال امام خمینی(ره) بررسی مکتب را از دریچه های گرامی داشت شخصیت های بزرگ دانست و گفت: با بررسی مکتب امام خواهیم فهمید چگونه می توان ادمه دهنده را آنها باشیم.
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ادامه به بنیان های فکری سیاسی امام خمینی(ره) اشاره کرد و گفت: حدیث عقل و جهل عهده دار تببین مبانی فکری سیاسی امام خمینی(ره) است و این روایت بیشترین مباحث در عرصه فرد سازی، جامعه سازی، دولت سازی و تمدن سازی را در اختیار ما قرار می دهد زیرا ۷۵ شاخص برای عقل و عقل گرایان و ۷۵ شاخص برای افراد جاهل ذکر کرده است که اگر امروز به دنبال الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت هستیم می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
وی ادامه داد: امام خمینی(ره) در کتاب شرح حدیث عقل و جهل به نظریه دو فطرت اشاره می کند که براساس این نظریه همه انسان ها از نظر آفرینش و فطرت به دنبال اعمال مطلق هستند یعنی تمام افراد می خواهند از وضع موجود به سمت وضع مطلوب حرکت کنند اما در این حرکت برخی انسان ها در مصداق کمال مطلوب اشتباه می کنند و در عوض کمال مطلق حقیقی، به دنبال کمالات تخیلی هستند.
حجت الاسلام والمسلمین لک زایی افزود: ممکن است فردی کمال مطلق را ثروت بداند و فردی مورد دیگری را، بنابراین در عرصه های مختلف با دو رویکرد کلان، با انسان هایی به دنبال خیر حقیقی و انسان هایی به دنبال شر مواجه هستیم بنابراین امام(ره) براساس حدیث عقل و جهل از دو الگوی کمال در عرصه سیاست صحبت می کنند؛ الگوی نخست، توحیدی است که شامل حکمرانی، حضرت موسی(ع)، یوسف(ع)، پیامبر اکرم(ص) و امام علی(ع) است یعنی امام خمینی(ره) براساس حدیث عقل و جهل طرح معنوی کردن سیاست در دنیای معاصر را مطرح می کنند.
وی تصریح کرد: در صورت معنوی شدن سیاست، به صورت طبیعی توحیدی خواهد بود و در صورت توحیدی شدن سیاست، زمینه های میل به بقاء الهی برای مردم فراهم می شود اما در مقابل سیاست طاغوتی که همان سیاست ابوجهل، ابوسفیان است متولد می شود که در مظاهر کنونی با نظامات سیاسی همانند آمریکا و اسرائیل مواجه هستیم.
استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: در صورت صحیح شدن سیاست ورزی، اصل و اساس، توحید و انگیزه های الهی خواهد شد و پس از تشکیل حکومت در پرهیز از استبداد و مبارزه با استبداد متجلی می شود که نتیجه آن انقلاب اسلامی است و در سطح منطقه ای، سرنگونی اسرائیل و آزادی فلسطین، در سطج جهانی مبارزه با سلطه با رهبری آمریکا است.
حجت الاسلام والمسملین لک زایی در ادامه به سؤال دبیر علمی پاسخ داد.
علیرضا داودی دبیر علمی_ تفاوت ذاتی نظام براساس جنود عقل در برابر نظام مبتنی بر جهالت ایجاب می کند نبرد با استکبار یک امر ضروری و مداوم در اندیشه امام خمینی(ره) باشد این در حالی است که برخی به منظور تحریف اندیشه امام خمینی(ره) تصویری از امام(ره) را ارائه می دهند که در آخر عمر نسبت به استکبار دارای تغییر، وضع شده بود، براساس تصویر ارائه شده آیا این امر قابل پذیرش است.؟
ریس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان این که بحث مستکبران و کفار را باید از یکدیگر جدا کرد، گفت: براساس سوره ممتحنه، گروه های خارج از نظام اسلامی به دو بخش تقسیم می شوند که از دو تعبیر ینهاکم الله و لاینهاکم یعنی ارتباط با برخی را نهی و ارتباط با برخی را بدون مشکل معرفی می کند.
دسته دوم شامل غیر مسلمان هایی است که دارای دو شاخصه عدم جنگ با دین اسلام یا عدم اشغال سرزمین اسلامی را دارا باشند و دسته اول اما دسته اول دست به چنین کاری زده اند که اسرائیل اشغال گر است و آمریکا نیز در اشغالگری به اسرائیل کمک کرده است.
نکته دیگر مربوط به دشمن شناسی در داخل جامعه اسلامی است به عبارت دیگر دشمن شناسی گاهی مربوط به زمان پیش از تشکیل نظام اسلامی است که شامل مشرکان می شود و گاهی مربوط به پس از تشکیل نظام اسلامی است زیرا علاوه بر دشمنان بیرونی مشکل درونی نیز ایجاد می شود که همان نفاق است.
نفاق بیماری و آسیبی است که پس از شکل گیری دولت دینی و اسلامی رخ می دهد چنانچه در آیات مکی بحثی در زمینه منافقان مطرح نمی شود زیرا در آن زمان مسلمان شدن هزینه دارد اما پس از هجرت پیامبراکرم(ص) به مدینه با گروهی مواجه می شویم که خداوند به عنوان منافق از آنها یاد کرده است که گفته می شود خطر آنها بیش از کافران است و در سخنان امام خمینی(ره) به ویژه فرمایشات ایشان پس از انقلاب اسلامی این موراد مشاهده می شود.
