کرونا و علم دینی با تأکید بر طب مطلوب
نوشتاری از دکتر رمضان علی تبار عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
از مسائلی که در شرایط کرونایی ممکن است در علم‌شناسی به ویژه در حوزه علم سکولار و علم دینی مطرح شود میزان کارآمدی آن دو است. این مسأله درباره علم طب نیز صادق است. امروزه مدل‌های مختلفی از طب؛ نظیر طب مدرن، طب سنتی، طب بومی و طب مذهبی (اسلامی، روایی، قرآنی) وجود دارد. کرونا نشان داد که علوم موجود در مواجهه با پدیده‌ها و بیماری‌های جدید، دارای نقاط ضعف و محدودیت‌هایی‌اند. کاستی‌ها و آسیب‌پذیری این علوم در برابر چالش کرونا همانند آسیب‌پذیری جسم انسان در مواجهه با ویروس کرونا و بیماری ناشی از آن است؛ به ویژه اینکه این ویروس، مشکلات مختلف جسمی، روانی، فرهنگی، اقتصادی، الهیاتی و امثال آن را به همراه داشته است؛ از اینرو مقابله با آن نیز نیازمند روش‌ها، ابزارها و امکانات مختلفی است. اما علم طب با توجه مدل‌های مختلف آن در شناسایی، ساخت دارو و واکسن و حتی پیشگیری، با محدودیت‌ها و کاستی‌های جدی، مواجه است در عین حال، دعوای طب مدرن، سنتی و اسلامی همچنان نمود داشته و طرفداران هر کدام، طرف مقابل را نقد و طرح می‌کنند؛ اما واقعیت این است که به لحاظ علم‌شناسی، با طب دینی و مطلوب، هنوز فاصله دارد.
طب جدید به رغم جامعیت نسبی و تمام ابزارها و امکانات مدرن نتوانست به خوبی در برابر این چالش پیروز شود و محدودیت‌ها و کاستی‌های آن برملا شد. طب سنتی، مجموعه‌ای از دانسته‌ها و مهارت‌ها بر پایه باورها و تجربه‌های بومی در فرهنگ‌های مختلف است که در این چالش، نیز به تنهایی نتوانست مشکلی را حل کند. اما طب به اصطلاح اسلامی که در حقیقت طب نقلی یا طب نقل‌محور است نیز به جهات مختلف (مبانی، منابع و روش) دارای ضعف‌ها و کاستی‌های فراوانی است که اینجا در صدد نقد مدل‌های مختلف طب به ویژه طب نقلی نیستیم؛ اما می‌توان گفت؛ اولاً هر سه مدل، دارای محدودیت‌ها و کاستی‌هایی‌اند و ثانیاً هر کدام، به نحوی، سکولارند، لذا هیچکدام طب مطلوب دینی نیستند؛ زیرا
طب مدرن، از یک سو خود نیز مدعی سکولاربودن است و از سوی دیگر، هر چند مدعی جامعیت است؛ اما نقط ضعف اساسی آن در همین جامعیت است و به دلیل سکولاربودن، جامعیت لازم را نداشته و تنها به حوزه سلامت جسم و ابعاد مادی توجه دارد که در همان زمینه نیز بسیار آسیب‌پذیر است. طب سنتی نیز با طیف وسیع آن، نیز همین مشکل را دارد؛ اما طب به اصطلاح اسلامی، مدعی دینی و اسلامی‌بودن است و دقیقاً از همین ناحیه، دارای آسیب و محدودیت جدی است؛ زیرا اسلامی‌بودن را تنها در منبع نقل و روایات و همچنین بهره‌گیری از چند روش ناقص خلاصه کرده است؛ در حالیکه علم بر اساس چند روایت؛ نه تنها علمی بلکه اسلامی و دینی نخواهد بود. در این باب حتی اگر به قرآن، روایات و سیره معصومین (ع) مراجعه کنیم، نمی‌توان، دینی‌بودن طب را به بهره‌گیری از روایات خلاصه نمود. منابع دینی ما، نه تنها اکتفا به نقل را تأیید نمی‌کنند بلکه ما را به منابع و روش‌های دیگری نظیر عقل، تجربه و مشاهده و… ارجاع می‌دهند؛ بنا بر این، هر سه الگوی طب (مدرن، سنتی و اسلامی) تا حدودی سکولارند و هر کدام، به بخش خاصی اکتفا کردند.
طب مطلوب دو ویژگی رکنی دارد: جامعیت و دینی‌بودن. جامعیت، ناظر به منابع، ابزارها و روش‌هاست و دینی‌بودن نیز افزون بر عناصر یادشده، به مبانی، اهداف، غایات و کارکردهاست.
