اهمیت و منطق مساله‌شناسی فقه مهندسی ژنتیک
نوشتاری از آیت الله علی اکبر رشاد مستخرج از دومین جلسه خارج فقه مهندسی ژنتیک و جنگ بیولوژیک
در این نوشتار به «تعریف»، «موضوع»، «گستره»، «اهمیت» و «منطق مساله‌شناسی» فقه مهندسی ژنتیک می پردازیم، لهذا باید چند نکته را به عنوان امور مقدماتی طرح کنیم. علت بیان این امور، در این نکته نهفته است که «تعریف»، «موضوع»، «گستره» ، «اهمیت» و «منطق مساله‌شناسی» فقه مهندسی ژنتیک در گرو توضیح آنهاست؛ و البته موضوع‌شناسی نقش محوری را در این مباحث دارد؛ زیرا هر چهار مسأله «تعریف»، «گستره»، «اهمیت» و «منطق مساله‌شناسی» فقه مهندسی ژنتیک به نحوی به موضوع آن ارجاع می‌شود. لهذا قبل از بیان این سه جهت اول باید موضوع شناسی را طرح کنیم، موضوع شناسی اهمیت فوق العاده ای در فقه دارد. در واقع بیان این امور مقدماتی به ما کمک می کند تا موضوع این قسم از فقه را بشناسیم. چرا که موضوع، موضوع جدیدی است و قبل از آن که موضوع شناخته شود، ورود در بحث از حکم و بیان فروع دور از صواب است. چه آن که موضوع سهم بزرگی در تولید فروع فقهیه و صحت آراء فقهی دارد، و درستی نظرات فقهی در هر بخشی از فقه در گرو موضوع شناسی است. از این جهت عرض کردیم ناچاریم سه الی چهار امر تمهیدی و مقدماتی را پیش از ورود در بحث اصلی -که از مباحث مبنایی شروع خواهد شد و سپس وارد مسایل و فروع فقهی خواهیم شد،- مطرح کنیم.
همین جا تاکید می کنیم که بحث “جنگ بیولوژیک” و الحرب البیولوجیه یکی از فروع مهم و محوری زیست فناوری و التکنولوجیه الحیویه است و احکام آن نیز ذیل این قسم فقه مورد بحث قرار خواهد گرفت. البته واضح است اگر موضوع دروس فقه الجهاد هم بود، مبحث جنگ بیولوژیک و تولید، نگهداشت، بیع و شراء و کاربرد سلاحهای بیولوژیک را باید در خلال آن طرح می کردیم.
سه نکته‌ای که بمثابه نکات مقدماتی بحث خواهیم کرد عباتند از:
نکته اول شناخت این دو ترکیب و دو عنوان است: عنوان «التکنولوجیا الحیویه» و ترکیب ها و واژگان کلیدی دیگری است که در فهم این قسم از فقه نقش اساسی دارند. و نیز شناخت ترکیب و عنوان “الحرب البیولوجیه” است. در کنار توضیح این دو عنوان، به ماهیت هر یک از اینها و به بیان عرصه هایی که این دو عنوان در انها به کار می روند، به تعبیری قلمرو این دو عنوان و احیانا انواع و اقسام آنها نیز می پردازیم.
امر دومی که ( بمثابه دومین نکته مقدماتی) توضیح خواهیم داد، اهمیت زیست فناوری و عرصه های آن است، و در ذیلِ بیان اهمیت اصل التکنولوژی الحیویه و زیست فناوری، به بیان اهمیت فقه زیست فناوری نیز خواهیم پرداخت.
اهمیت منطق تولید مساله و ساختاربندی در فقه
و امر سومی که ( بمثابه سومین نکته مقدماتی) توضیح خواهیم داد روش ما در دست یابی به فروع فقهی و ساماندهی مباحث این قسم از فقه است. این حوزه پیش از این مورد بحث نبوده تا کسانی از سلف، مسائل آن را بیان کرده باشند و ما هم ذیل بیان آن بزرگان اگر نظری داریم عرض کنیم. دلیل عمده و مهم اینکه مثلا در دروس خارج، عروه سید یزدی (قدّه) را مبنا قرار می دهند این است که مرحوم سید، تقریبا در هر بابی فروع را استقرا و استقصاء کرده و اکنون مشخص است چه مسایلی در هر باب مطرح است. و فقیه نظرخود را در خصوص آن مسایل طرح و ارایه می کند. یکی از علل اصلی اینکه فقهای ما بیشتر مایلند به شرح نگاری و تعلیقه زنی ذیل آثار سلف بپردازند تا متن نگاری جدید و مستقل، همین جهت است. کتابی مانند شرایع که شرح و تعلیقه فراوانی دارد، این است که مرحوم محقق حلی درشرایع به یک طراحی ساختار منسجم و استقصای فروع و مسائل فوق العاده ارزشمند دست زده که فقهای پس از خود را از صرف وقت در این زمینه ها بی نیاز کرده است. در نتیجه فقها سراغ فروعی که محقق مطرح کرده و رای ایشان و ارا دیگری که ذیل رای ایشان مطرح شده می روند و انها را مورد بررسی قرار میدهند.، سپس از میان آنها را یکی را انتخاب می کنند (رای مختار) یا رای جدیدی را ابداع می کنند ( رای مخترع و مقترح). اما در بابی که هنوز پیشینه معرفتی و علمی ندارد و کسی راجع به آن وارد بحث راجع به آن نشده، تبعا تولید فروع طبعا کا ر بسیار دشواری است. ما باید ما یک منطقی را پیدا کنیم بیابیم و بر اساس آن،این منطق فروع اون را،آن باب را تولید کنیم. در این جهت، ما امر سوم را بحث خواهیم کرد تحت عنوان “الامر الثالث: منهجیه تنسیق بحوث فقه التکنولوجیه الحیویه و الحرب البیولوجیه” بحث خواهیم کرد. ما در واقع آن باید منهج و منطق تولید و صورت بندی مباحث فقه زیست فناوری و جنگ بیولوژیک را باید توضیح بدهیم که چگونه ما بنا ست به گستره مسایل قابل طرح و در ذیل این عنوان دست پیدا کنیم. این امور را به عنوان امور مقدماتی باید لاجرم و لامحاله بحث کنیم. لهذا من بنابر این از فضلا و دوستانی که در این جلسه بحثی مجازی حضور مجازی دارند توصیه تقاضا می کنم یک مقداری حوصله بفرمایند که تا بتوانیم این مقدمات را عرض کنیم که و زمینه برای ورود در مباحث اصلی یعنی فروع فقهیه این عنوان فراهم شود.
